Atropa belladonna / Wolfskers

Wolfskers, de lokkende bella donna

In de schaduw van het hellingbos ontplooit hij zijn groene stengels met aan de uiteinden de glimmende gitzwarte bessen. Zeldzaam en geheimzinnig als geen ander lokt hij de onschuldigen, de naïeven in het belladonnastraatje bij Belvau sur Lesse. Geen hoerenboulevard, maar wel natuur om klaar te komen.

De namen van de bella donna.De volkse namen Doodskers, Duivelsbes, Duivelskruid, Heksenkruid en Kwademansbes verraden de giftige werking van deze Atropa belladonna. Atropa verwijst naar Atropos, een van de drie schikgodinnen uit de Griekse mythologie. De schikgodin Klotho is aanwezig bij de geboorte, Lachesis spint de draad van ons leven en Atropos knipt de draad door. 'Belladonna, letterlijk mooie dame, slaat op het oude gebruik van het sap van de plant als oogdruppels, waardoor de pupillen zich verwijden. Bella donna zou ook kunnen verwijzen naar de priesters van de oorlogsgodin Bellona, die een aftreksel van het kruid dronken bij hun rituelen. Wolfskers is in het Duits Walkerbeere, vertaald als walkurebes. De Walkuren, de schildmaagden van Odin, vlogen over de slachtvelden om heldhaftige doden uit te kiezen voor het Walhalla. Wolfskers werd in de magie gebruikt om trances op te roepen. Kleine doses geven aanleiding tot een lichte desoriëntatie en euforie, gevolgd door een diepe slaap die vaak gepaard gaat met erotische dromen. Jagers uit de oudheid gebruikten de plant om hun perceptie te verhogen.

Vergiftigingsverschijnselen

Belladonna was geen populair kruid bij gifmengers, omdat het niet bruikbaar was als enige subtiliteit verlangd werd. Bij vergiftiging met Belladonna zijn de verschijnselen nogal opvallend, men krijgt een droge mond en dorst, spreekt onsamenhangend en kan nauwelijks nog slikken. Daarna gaat men hevig braken, oppervlakkig ademhalen en het hart gaat sneller kloppen. Men begint druk te praten, de spieren trillen en men krijgt hallucinaties die worden beschreven als zeer beangstigend, demonisch en duivels. Bij overdosering volgt er een coma en dood door verstikking.

De wolfskers is vooral gevaarlijk omdat de vrucht lijkt op een eetbare kers en zelfs een zoete smaak heeft, wat zeer uitzonderlijk is. De meeste planten die gifstoffen bevatten zijn bitter. Drie tot vier bessen zijn dodelijk voor kinderen. Volwassenen die gevoelig zijn voor het giftige atropine sterven na 10 bessen. In 1825 stierven honderden soldaten nadat ze zich tegoed hadden gedaan aan deze zoete doodskers. Honden en katten zijn uiterst gevoelig voor het gif, terwijl vogels zonder gevolg van de bessen kunnen eten. De bladeren zijn dikwijls aangevreten door slakken en rupsen, die beestjes zijn blijkbaar ook ongevoelig voor de giftigheid. Of zouden ze graag hallucinerende planten eten?

Geschiedenis van Wolfskers

Atropa was al vroeg bekend als medicijn en als pijnstillend roesmiddel, zowel Theoprastus (300 voor) als Dioscorides (1ste eeuw na) kenden zijn gebruik. Matthiolus schreef in 1560 dat sommige adelijke dames het sap in de ogen druppelden om mooie grote pupillen te verkrijgen. Die wijd geopende pupillen zijn ook te bewonderen op de schilderijen van Renaissanceschilders zoals Botticelli en Rafaël. Belladonna werd toen dus gebruikt als een soort, toch wel straffe, oogmascara. 

Ook Hildegard vermeld uitvoerig de Dolo, zoals zij de Wolfskers noemt. Zij schrijft 'het is gevaarlijk voor iemand om het te eten of te drinken, want het verwart zijn geest alsof hij dood is. Maar als iemands huid beschadigd is... moet hij een beetje ganzevet en reuzel nemen waaraan een enkele druppel belladonnasap is toegevoegd'. 

Dodonaeus, die in zijn Cruydeboeck (1554) over 'dit quaet ende doodelick cruyt' schreef: “Die vruchten van dese Nascaye sijn doodelijck en maken den ghenen diese inghenomen heeft eenen swaeren slaep met rasernie ende ydelheyt vermenght, die den mensche niet en verlaet tot dat die mensche doot es.”En hij vervolgt op bezorgde toon: “Daer om behoort een yeghelijck wel toe te siene dat hy in sijn hoven aldusdaenighe venenuese cruyden niet en plante oft en hebbe/sonderlinghe die lieflijcke vruchten voortbringhen als dese schijnen te sijne/oft immers wilt hy die in sijnen hof hebben/ten minsten sijnen hof alzoo bewaere ende sluyte dat daer niemant in en come die duer schoonheyt oft liefelijcheyt van den vruchten beroert soude moghen worden om die te etene/als vrouwen ende ionghe kinderen lichtelijcken worden.In de geneeskunde.

Recenter gebruik

De planten of de geïsoleerde atropine zijn nog altijd in gebruik in de geneeskunde als pupilverwijdende stof bij oogonderzoeken. In de oudere apothekersboeken, bijvoorbeeld het pharmacotherapeutisch vademecum uit 1921 zijn een extractum, een tinctuur, een unguentum (zalf) en een charta anti-astmatica beschreven. Dit charta, filtreerpapier gedrenkt in in een aftreksel van Belladonna, Digitalis, Salvia en Datura, werd verbrand om de rook in te ademen bij astma-aanvallen. Het werd ook als sigaret gerookt om een astmacrisis te onderdrukken. Niet verwonderlijk want de tropaanalkaloïden, atropine en hyosciamine in de bladeren, worden bij verbranding snel opgenomen via de luchtwegen en hebben zo een ontkrampende, luchtpijpverwijdende werking.

In de homeopathie

In de homeopathie wordt de sterk verdunde tinctuur vooral gebruikt bij verschillende aandoeningen die gepaard gaan met snel opkomende koorts met klachten die lijken op de vergiftigingsymptomen van de onverdunde Wolfskers. Belladonna D6 of D12 wordt onder andere gebruikt bij acute ontstekingen van keel of amandelen, bij congestieve hoofdpijn en bij allerlei krampachtige pijnen.

Wolfskers is zonder meer een boeiende tot de verbeelding sprekende plant, maar een kruid dat na inname de verbeelding tot dodelijke hoogte kan opvoeren. Dus beter niet experimenteren.