Pervivencia do Léxico da política e sociedade

Maxistratura

Temos dende a República romana o termo maxistratura, que designaba os cargos públicos no seu conxunto, pero hoxe só se mantén no mundo xudicial. O maxistrado (en latín magistratus) é o xuíz membro dunha Audiencia ou do Tribunal Supremo, ou o funcionario público con autoridade xudicial.

Consul

Entre os demais cargos públicos que ostentaban os políticos romanos, pervive o termo consul, malia que non ten nada a ver coa antiga función que tiña na república romana (era a maxistratura suprema, cos poderes que podería ter hoxe un xefe de Estado); un cónsul na actualidade é un representante dun país no estranxeiro, que se encarga de protexer os intereses dos súbditos do seu estado no outro.

Dictador

A palabra dictador (dictator), que era un cargo recoñecido da República romana con validez de seis meses e ao que se recurría en momentos de crise, só ten en común cos dictadores actuais os plenos poderes no cargo.

Edil

Edil da palabra latina aedilis actualmente quere dicir “concelleiro, membro dun concello” en linguaxe culta; polo tanto mantén o significado orixinario posto que se encarga aínda hoxe do goberno municipal.

Censor

Os censores eran dous maxistrados da República romana, elixidos cada cinco anos polos comitia centuriata presididos por un dos cónsules. O cargo, denominado censura, era responsable da realización do censo dos cidadáns, que se facía cada cinco anos, da supervisión da moralidade pública e de certos aspectos das finanzas públicas. O census permitía clasificar aos cidadáns segundo a súa riqueza en clases, e tamén controlaba o empadroamento (lugar de residencia). 

Realizaban tamén os controles dos comportamentos públicos e os bos costumes dos cidadáns. Asi, elaboraba as listas dos membros do senado, podendo descartar a posibles candidatos mediante a chamada nota censoria. Os primeiros censores foron elixidos no ano 443 a.C.

Na actualidade un censor ten o encargo de facer a censura de libros, películas, revistas, periódicos, etc., un cometido derivado dunha das tarefas dos antigos censores romanos: vixiar a moralidade pública, protexer os costumes. O censor intervén no contido ou na forma dunha obra, atendendo a razóns ideolóxicas, morais ou políticas. ​Nun sentido amplo, a labor do censor consiste na supresión de material de comunicación que pode ser considerado ofensivo, daniño, inconveniente ou innecesario para o goberno ou os medios de comunicación. Podemos atopar distintos tipos de censura: censura moral, censura militar, censura política, censura relixiosa, censura corporativa e autocensura.

Emperador / Príncipe / César

Da época do Imperio, conservamos ademais da propia palabra imperio, do latín imperium, emperador (imperator), príncipe (princeps) “a primeira cabeza, quen ocupa o primeiro lugar”, que era o título oficial dos primeiros emperadores (hoxe tamén temos principado do latino principatus) ou César que de nome propio (proviña do cognomen de Caius Iulius Caesar) pasou a ser sinónimo de emperador, e do que derivan as palabras Zar/Tsar (ruso) e káiser (alemán).

Candidato

Curiosa é a etimoloxía da palabra candidato ou aspirante para a obtención dun cargo; provén da palabra latina candidatus, “vestido de branco”, posto que co blancor reluciente da súa toga candida podía ser facilmente visto e recoñecido por todo o mundo durante a campaña electoral.

Referéndum

Entre os latinismos temos referéndum, “consulta que se fai ao conxunto de cidadáns dun Estado para que, por sufraxio universal, aprobe ou rexeite unha proposta do goberno”, pero antes dicíase ad referendum “a consulta”, posto que había o costume de someter á consulta do pobo as decisións que tomaba o senado.

Quorum

E para indicar que hai os membros suficientes dun organismo ou colectivo para tomar acordos válidos nunha reunión falamos hoxe de quorum, literalmente “dos cales”, pero significa en realidade “a presenza dos cales é suficiente”, posto que este xenitivo plural do pronombre relativo qui-quae-quod é unha abreviatura da frase latina quorum praesentia sufficit.

Aquí podemos ver algúns exemplos tomados da prensa actual onde se usa este latinismo:

• No hubo quórum (de los seis actores triunfadores, sólo apareció Raúl Arévalo), pero sí que estaban presentes en una de las salas del Complejo de la Moncloa los productores de los principales títulos. (El País, 15/02/2010). Ver exemplo completo. 

• La Asamblea suspendió ayer, por primera vez, un pleno por falta de quorum (El Periódico Extremadura, 20/11/2009). Ver exemplo completo. .

• (...) La promotora entró en fase de liquidación el pasado 31 de octubre, tras no lograrse el quórum necesario para celebrar la junta de acreedores donde debían analizarse las propuestas para reflotar la compañía (...) (El Mundo, 14/02/15). Ver exemplo completo. 

Expresións latinas en escudos e moedas

Era habitual no mundo romano que as moedas mostrasen o rostro de reis ou emperadores. En América o propio presidente Obama contaba coa tradución latina do seu famoso “Yes, we can”, e moitos estados posúen lemas latinos nos seus escudos, como o de Virxinia: "Sic semper tyrannis" (en alusión as verbas pronunciadas polos asasinos de César "Así sempre aos tiranos”), ou o de Arkansas: "Regnat populus" (“Reina o pobo”), ou Missouri: Salus populi suprema lex esto, “Sexa o benestar do pobo a suprema lei”.

Socialista

Temos tamén moitos termos procedentes da organización social da antiga Roma (socialista de socius “compañeiro, aliado” dá nome hoxe a un partido político).

Civil / Cidadán

En latín, a comunidade de cidadáns e a mesma cidadanía dicíase civitas, derivado de civis, “cidadán” (derivan de aquí civil, civilización, civilizar, incivil, cidadán, cidade...)

Rústico / Urbano

Os romanos, igual que os gregos, crían que só na cidade podíase desenvolver a cultura, oposta ao rústico (do latín rus, “campo”), ao salvaxe. A palabra urbs designa á cidade como marco físico, e de aí proveñen urbano, urbanismo, urbanidade, urbanizar, urbanizable, urbanización, urbanícola, interurbano, suburbano, suburbio.