Os etruscos

No século VII a.C. os etruscos encontrábanse en pleno apoxeo. Expandíronse hacia o sur (Lacio e Campania) e hacia o norte (zona cha do Po). Nestes territorios existían xa núcleos de poboación (Roma, Túsculo, Capua, Pompeia, Mantua), pero os etruscos eleváronos á categoría de cidades.

Expansión do pobo etrusco

Nestas cidades asentáronse familias etruscas. Algunhas persoas de nobre ascendencia lograban entrar nas filas da aristocracia latino-sabina, introducindo reformas de carácter político, militar, relixioso, urbanístico, etc, de gran importancia. Mesmo chegaron a acceder ao trono. Así, do 616 ao 509 a.C. a cidade de Roma foi gobernada por tres reis de orixe etrusca.

No entanto, dado que a arqueoloxía non ofrece testemuños dunha invasión, únicamente se pode falar de "etrusquización", é dicir, de unha asimilación de costumes e institucións etruscas por parte de Roma.

Pero, ao longo do século VI a.C., a colonización grega, ata entón centrada en Sicilia e no sur de Italia, empeza a extenderse polas costas da Galia meridional e por Córcega. Os etruscos van a sufrir unha clara competencia para o seu comercio.

Etruria comeza a hostigar á cidade grega de Cumas; esta vese obrigada a pedir axuda a Siracusa (Sicilia). O enfrontamento supuxo unha derrota aplastante para os etruscos, da que xa non se recuperaron.

O poder etrusco iniciou o seu declive. Os pobos veciños, pouco a pouco, obrigaron aos etruscos a replegarse ao seu propio territorio. En Roma, as familias aristocráticas expulsaron ao último rei etrusco e crearon un goberno republicano dirixido por membros de antigas familias latinas.

Un dos trazos máis peculiares do pobo etrusco é a súa profunda relixiosidade. Para eles o sentimento relixioso é o eixo fundamental arredor do que xiran todas as súas actividades e decisión.

Esta relixión caracterízase polo seu arcaísmo, xa que conserva formas desaparecidas en outras culturas mediterráneas, tales como una certa tendencia ao animismo e ao fetichismo, e pola crenza na existencia de seres sobrenaturais, pero con imprecisión do seu número, sexo, aparenza ou características. 

Pero o contacto coa cultura grega contribuíu á pérdida do animismo e déuse un proceso de individualización e humanización das divinidades etruscas. Así, os grandes deuses etruscos adoptaron a figura, os cultos, e os atributos dos gregos, aínda que sen perder de todo os trazos indíxenas cos que coexistían.

Pero o elemento máis orixinal da relixión etrusca é a arte da adiviñación. O seu fin é a busca do coñecemento da vontade divina, manifestada a través de sinais, máis ou menos claros, que os humanos poden interpretar. Esta disciplina regula todos os aspectos da vida. E, para os etruscos, os principios deste coñecemento procedían de una revelación feita por seres sobrenaturais a certos humanos, que se encargaron de poñelos por escrito en textos sagrados.

Veltha, ou Voltumna, deus ctónico (da terra), convertiuse posteriormente na divindade suprema do panteón etrusco, e os romanos rendéronlle culto asimilándoo a súa divindade estacional Vertumnus.

Outros deuses son Nethuns (Poseidón/Neptuno), deus da vide; Sethlaus (Hefesto/Vulcano), deus do lume e a metalurxia; Aplu (Apolo), deus frechador; e Artumes (Ártemis/Diana), deusa cazadora, irmá de Apolo.

Ritos fúnebres

Os etruscos preocupáronse extraordinariamente polo mundo de ultratumba. Os seus sepulcros eran verdadeiras mansións dedicadas aos mortos, con una gran profusión de pezas artísticas, e decoradas con pinturas que permitiron reconstruír o máis representativo dos ritos funerarios.

Por outro, os arúspices, encargados de interpretar as vísceras dos animais sacrificados.

Estos coñecementos recolléronse nos libros sagrados, que definen os campos da adiviñación:

• Libros fulgurais: Describen tipos, significado e función dos raios.

• Libros dos arúspices: Analizan os sinais naturais que proporcionan as vísceras dos animais dos animales sacrificados, especialmente o fígado.

• Libros rituais: Interpretan o voo das aves e todo tipo de portentos e decriben a normativa para realizar calquera ritual.

A civilización etrusca tivo un papel fundamental na consolidación da cultura e a sociedade romana. As súas aportacións trascenden a casi todos os aspectos da vida. Asimismo, debido o seu contacto cos gregos, os etruscos adquiriron un alto grado de refinamento que, a súa vez, transmitiron a Roma.

Arquitectura e obras públicas

• Construción e pavimentación do foro, obras de canalización de augas entre as que destaca a construción da Cloaca Máxima, edificación do Circo Máximo e do templo de Júpiter Capitolino.

• Murallas arredor da cidade, costume que seguirán os romanos nas súas cidades coloniais.

• A distribución das habitacións da casa en torno a unha peza central, que recibe o nombre de atrium.

• A construción dos templos sobre un podium, ao que se accede por unha escaleira, a imitación do templo etrusco, supón unha innovación respecto ao seu modelo grego.

Onomástica

Os romanos heredaron dos etruscos a costumbre de emplear tres nomes, tria nomina:

• praenomen (nome propio) Ex.: Gaius Iulius Caesar

• nomen (nome da gens, do clan) Ex.: Gaius Iulius Caesar

• cognomen (nome da familia ou un apodo particular moitas veces debido a unha peculiaridade física: pelo, color dos ollos, etc.) Ex.: Gaius Iulius Caesar

• *Adnomen. De xeito extraordinario podía levar un adnomen, normalmente tras un éxito militar, como Escipión tras a victoria sobre Aníbal (Africanus) ou Décimo Xunio Bruto trala conquista da Gallaecia (Gallaicus)

Os combates de gladiadores

Teñen a súa orixe nos combates que se ofrecían con motivo das cerimonias fúnebres das grandes familias etruscas. En Roma perden o seu carácter relixioso.

As insignias do poder

Os elementos que simbolizaban o poder entre os reis etruscos pasan aos reis romanos:

• a coroa de ouro, 

• o trono de marfil,

• o cetro con águia,

• a túnica palmata e a toga picta (de cor púrpura e bordadas en ouro)

• a comitiva de de doce lictores, homes que escoltaban ao rei portando as fasces, feixe de varas cunha machada no medio. En Roma os cónsules tiñan tamén dereito a ser acompañados dos doce lictores.