Monarquía etrusca

O pomerium

Hai coincidencia entre varias fontes que atribúen a Servio Tulio o pomerium ou trazado sagrado do límite da cidade. O pomerium serviano estaba marcado con montículos de terra (cippi) que delimitaban a cidade en catro rexións: Suburana, Esquilana, Colina e Palatina. Este trazado mantívose intacto ata os tempos de Sila (século I a.C.)

As tribos

As tres tribos arcaicas dos Ramnes, Ticies e Luceres (tradicionalmente relacionadas cos latinos, sabinos e etruscos, respectivamente) foron substituidas polas catro correspondentes ás novas rexións urbanas: Suburana, Esquilana, Colina e Palatina.

 A organización centuriada

Servio Tulio dividiu a poboación en cinco clases atendendo á súa riqueza. Así, según a capacidade económica de cada cidadán, entendida como tal a da súa familia, regramentábase o armamento que debía costearse. As primeiras clases, as dos cidadáns máis ricos, formaban a cabalería e a infantería pesada. As seguintes a infantería lixeira e demais seccións militares.

Cada unha das clases estaba á súa vez subdividida en centurias, compostas de cen homes, e ademais existía igual número de centurias de iuniores (homes de entre 17 e 45 anos) e de seniores (homes de entre 45 e 60 anos, destinados á reserva ou á defensa da cidade).

 O censo

Unha vez fixada a organización, os cidadáns (os homes varóns adultos) debían ser encadrados dentro da súa tribo, a súa centuria e a súa clase. Esta era a finalidade do censo, que se repetía en intervalos regulares (uns 5 anos). A Servio Tulio atribúenselle, aparte da súa creación, catro censos.

Unha das finalidades do censo era clasificar ós cidadáns en función da súa riqueza establecendo como mínimo unha distinción básica entre aqueles aptos para o servicio militar, os adsidui, e aqueles carentes de posesións que non eran chamados ás armas excepto en casos de gran emerxencia, os proletarii (de proles, en latín "descendencia", eran aqueles que tiñan aos seus fillos como única riqueza)

Morte

Servio Tulio foi derrocado e asasinado polo seu propio xenro, Lucio Tarquinio, fillo do seu predecesor Tarquinio o Antigo.

Tarquinio presentouse no foro acompañado de homes armados e convocou ós senadores para denunciar a Servio Tulio como un rei ilexítimo. 

Avisado Servio Tulio, acudiu a defenderse e na confusión resultante entre os respectivos partidarios foi o propio Tarquinio o que tirou ó rei escaleiras abaixo cara o foro deixándoo medio morto. 

Tulio foi executado polos seus perseguidores, e despois, a súa propia filla Tulia, muller de Tarquinio, pasoulle por enriba ó cadáver co carro no que iba.

 Derrocamento e morte

Tarquinio o Soberbio foi destronado no ano 509 a.C. mediante un golpe desencadeado cando o fillo de Tarquinio, Sexto Tarquinio, violou a Lucrecia, unha xoven patricia que se suicidou a raíz de eso. Esta ultraxe e o posterior suicidio de Lucrecia influíron na caída da monarquía e o establecimiento da República. 

Entre os líderes da revolta estaba o sobriño do rei Lucio Xunio Bruto, o home de Lucrecia, Lucio Tarquinio Colatino, e o pai da xoven Espurio Lucrecio, xunto ó seu poderoso amigo Publio Valerio Publícola.

Tarquinio, que estaba combatindo en Ardea, volveu rápidamente a Roma, pero na súa ausencia perdeu o apoio do exército e tivo que exiliarse a Etruria. Alí convenceu ás cidades de Caere, Veies e Tarquinia de que atacaran Roma, pero resultaron derrotadas na batalla da selva Arsia. Tarquinio recorreu entonces ó rei de Clusium, Lars Porsena, que atacou Roma no 508 a.C., aínda que finalmente veuse obrigado a retirarse. Por último dirixiuse a Túsculo, gobernada polo seu xenro Octavio Mamilio, que movilizou á Liga latina en contra de Roma, rebelión que acabou sendo sofocada logo da batalla do lago Rexilo. 

Derrotado, Tarquinio conseguiu o asilo do tirano Aristodemo de Cumas. Morreu nesta cidade do sur de Italia no 495 a.C.

Derrocado o rei, Bruto e Tarquinio Colatino foron os primeiros en ser nomeados cónsules, inaugurando así a República Romana, e decidiuse castigar coa morte a calquera que quixera reinstaurar a monarquía.

Ademais, castigouse co desterro a toda a familia dos Tarquinios, o que lle costou o posto ó propio Colatino, que foi substituido por Publio Valerio Publícola.

Roma convertese nunha zona de atracción de correntes migratorias grazas á súa situación estratéxica como lugar de paso. Os novos habitantes non formaban parte do populus romanus e carecen de dereitos. 

O desenvolvemento comercial tamén provoca diferenzas no reparto da riqueza. O igualitarismo social da paso a unha desigualdade social:

• polo nacemento (patricios <> estranxeiros)

• polo nivel económico (ricos <> pobres).

Os patricios

Son os posuidores da maior parte da terra, ricos e privilexiados, os descendentes dos fundadores da cidade, son a clase dominante. Para evidenciar a súa linaxe teñen dereito a adoptar un segundo nome (nomen gentilicium, o nome da súa gens) 

Exemplo: Marcus Porcius (da gens Porcia)

Os estranxeiros

Procedentes dos pobos vecinos, queren medrar económicamente. Temos dous tipos:

• Os clientes, que estaban vinculados aos patricios, aos que servían a cambio de protección, comida ou diñeiro.

• Os plebeos, que carecen de dereitos e non pertencen á comunidade. Forman a Plebs urbana e a Plebs Rustica. Cada vez estaban máis descontentos polos privilexios dos patricios, o que será o xerme das loitas sociais posteriores.

O territorio pasa a ser dividido en tribus. Cada habitante é rexistrado segundo o seu domicilio.

Os que posuían unha propiedade estaban obrigados ao pago dun tributo e á defensa da cidade.

Necesitaban un exercitus, formado por homes obrigados ó servicio militar dende os dezasete ata os sesenta anos, dividido entre iuniores e seniores. 

O posto nas lexións estaba vinculado ao census (censo), que dividía a pobación segundo a súa riqueza (medida polas terras que posuían). 

A Poboación estaba dividida en 5 clases compostas dun número variable de centurias e os cidadáns máis ricos pertencian a cabalería e a infantería pesada (primeiras clases)

Os comicios por curias (comitia curiata) quedan relegados ó ámbito relixioso e xurídico. Son substituidos polos comitia Centuriata, nos que participaba todo o pobo romano.

O voto realizase por centuria. Como os cidadáns mais ricos consituían un maior número de centurias a capacidade de decisión política da plebe era nula, xa que eran superados en voto polas primeiras clases.

Revisión da lenda

Segundo a revisión da lenda, Tarquinio o Soberbio foi en realidade un defensor das clases populares, artesáns e comerciantes ricos, e foi expulsado polos patricios, temerosos de perder os seus privilexios. (para saber máis desta interpretación consultade esta web)

A Tulio Hostilio sucedeulle Anco Marcio, o último rei latino-sabino. Os tres reis seguintes foron de orixe etrusco: Tarquino Prisco, Servio Tulio e Tarquino o Soberbio. A dinastía etrusca trouxo novos aires a Roma, impulsou o comercio e a industria e introduciu o gusto pola comodidade e o luxo. Durante os seus reinados construír a muralla da cidade, a Cloaca Máxima, o Circo Máximo e o porto de Ostia; tamén se implantou o censo, que dividiu á poboación en catro clases segundo os medios económicos, o que incomodou aos patricios que vían que homes de orixe plebeo podían achegarse ao seu estatus político.

Pero a monarquía non ía ser o sistema de goberno apropiado para Roma. No seu final definitivo tivo moito que ver unha muller: Lucrecia, unha dama da aristocracia, filla de Espurio Lucrecio Tricipitino, prefecto da cidade, e esposa de Lucio Tarquino Colatino.

Pasaran 244 anos ab urbe condita, dende a fundación de Roma, é dicir, era o ano 509 a.C., cando os romanos se atopaban situando a rica cidade de Ardea. En tales campañas, os momentos de lecer no campamento eran moitos, sobre todo para os oficiais. Nunha desas aburridas veladas, discutían Sexto Tarquino, o fillo do rei Soberbio, e o seu primo Tarquino Colatino, sobre que estarían facendo as súas esposas mentres eles se gorecían nunha incómoda tenda.

"Seguro que as nosas mulleres estanse dando banquetes e gozando da noite cos seus amigos, rindo e bailando" dicía o fillo do rei. "Iso non faría a miña Lucrecia: seguro que se pasa as noites encerrada na súa cámara bordando sen outra compaña que as súas fieis escravas" respondeu o Colatino. 

Esta seguridade na decencia da súa muller molestou tanto a Sexto que apostou o seu mellor cabalo co seu curmán a que Lucrecia non era tan virtuosa como se cría. Aceptada a aposta, os que se atopaban na tenda achegáronse a Roma e comprobaron como efectivamente a muller do príncipe pasábao estupendamente rodeada dos seus parentes e amigos. Acto seguido foron a casa de Colatino e, sen ser vistos, puideron ver a Lucrecia xunto ás súas escravas bordar ao lume dun candil mentres suspiraba pola ausencia do seu marido.

Colatino gañou a aposta, o que enfureceu aínda máis a Sexto Tarquino. Envexoso pola sorte do seu primo (e amolado por Ia desvergoña da súa esposa) planeou seducir a Lucrecia e beneficiarse como fose. Así que unha noite desapareceu do campamento sen ser notado e chegou ata a casa de Colatino. Lucrecia recibiuno como merece un príncipe, coa máxima corrección e todo o agarimo que permite a auténtica hospitalidad. Estiveron falando ata ben entrada a noite e cando Lucrecia se dispuxo a ofrecer ao seu hóspede a habitación de invitados, Sexto agarrouna fortemente e bicouna. Lucrecia rexeitou aquel bico e quixo alertar aos escravos, con todo, atopouse cun puñal amenazante na súa garganta. Sexto empuxouna ata a súa alcoba e alí violouna.

Volveu ao campamento antes do amencer: ninguén notara a súa falta.

Á mañá seguinte, Lucrecia mandou unha nota ao seu marido e ao seu pai na que lles decía que pasara algo moi grave e que acudisen de inmediato. Ao mediodía, chegaron Lucrecio, Colatino e o seu amigo Lucio Xuño Bruto, sobrino do rei. Lucrecia contoulles o que pasara e engadiu: "Para demostrar que o que digo é verdade e non sobrevivir á miña deshonra" entón, sacou unha daga que escondía entre no seu ropaxe  e, sen dar tempo a reaccionar aos circundantes, cravouna no corazón.

Lucrecia morreu en brazos do seu esposo. Cando o seu corazón se paralizou, o dos que foron testemuñas acendeuse e proclamaron vingala por toda Roma. 

Xuño Bruto encabezou a revolta e marchou contra o rei e o seu fillo. Tarquino o Soberbio viuse obrigado a fuxir primeiro a Tusculum e despois a Cumas, onde o rei etrusco deulle asilo.

Foi a fin de dous séculos e medio de monarquía e o principio dunha nova etapa: a República. A partir de agora os anos xa non só se contarían ab urbe condita ("dende a fundación da cidade"), senón tamén post reges exactos, ("logo da expulsión dos reis").

Mucio Escévola

Caio Mucio Escévola foi un heroe na guerra dos romanos contra o rei etrusco Lars Porsena. 

Caio Mucio, temendo una derrota debido ó continuo asedio dos etruscos, decidiu infiltrarse no campamento inimigo e asasinar ó seu rei. Co consentimento do Senado, cruzou o Tíber, e vestido como os etruscos, conseguiu chegar á tenda de campaña de Porsena. Sen embargo, xa que tiña presa por medo a ser descuberto polo inimigo, confundiu ó rei con unha persona que levaba roupa parecida e matouno.

Foi rodeado enseguida pola garda real, os cales amenazábano con antorchas e con sometelo ó lume se non dicía quen era, por onde chegara e cantos había con él. 

 Clelia

Entre os reféns entregados a Porsena como condición para asinar a paz, atopábase unha xoven chamada Clelia. Ela reuniu a todas as mulleres reféns e convenceunas para botarse ao río e escapar nadando. Así o fixeron e malia unha choiva de flechas que lanzaron sobre elas os arqueiros etruscos, puideron chegar a Roma. Porsena enfadouse moitísimo ao verse ultraxado e solicitou ao Senado romano que lle entregase a Clelia. Finalmente a moza foi conducida ante o rei, este quedou admirado polo seu valor e perdooulle a vida, é máis, deulle a elixir á metade dos reféns para que volvesen á súa patria. Ela elixiu aos máis novos porque, segundo dixo, son o futuro de Roma e os que a defenderían de ulteriores invasores. O pobo romano erixiu no seu honor unha escultura que representaba unha amazona montada no seu corcel.

Así acabou a guerra contra os etruscos, pero non a paz para os romanos. A debilidade de Roma foi aproveitada polos latinos para atacar. Os dous exécitos atopáronse no lago Regilo (496 a.C.) pero, grazas á axuda divina de Cástor e Pólux, a vitoria decantouse polo lado romano. A partir de entón os xemelgos, fillos de Xúpiter e Leda, serían tidos por heroes de Roma.

 Poñer a man no lume

Existen moitas fórmulas de xuramento que utilizan as mans: como poñer a man na espada, sobre a Biblia, no peito ou no lume. Esta úiltima inventouna un mozo romano que foi capaz de manter voluntariamente a man no lume para demostrar ao rei inimigo que xamais se rendería. Quen se rendeu ante a evidencia foi o monarca. Nós, espero, non chegamos tan lonxe: daquel soldado soamente herdamos un dito que utilizamos a miúdo en condicional simple: "... poñería a man no lume..." pero que nunca chegamos a cumprir. Ao contrario, si dalgún sitio a retiramos instintivamente é das chamas. Do dito ao feito hai un bo treito, pero o dito sostense grazas a que alguén unha vez, fai moito tempo, meteu a man onde todos dicimos estar dispostos a poñela porque sabemos que nunca o faremos de verdade.