'Heb elkander lief'

Visser ’t Hooft maakt in zijn lange leven vele hoogte- en dieptepunten van de twintigste eeuw mee. Na de gruwelijke ervaringen van de Eerste Wereldoorlog komt het optimisme van de samenwerking in de Volkenbond; na de nederlaag van het nationaal-socialisme en het fascisme in de Tweede Wereldoorlog is er een nieuwe start met de Verenigde Naties (VN). Maar ondanks de samenwerking in de VN is er grote verdeeldheid, vooral veroorzaakt door de diepe kloof tussen de communistische wereld en het vrije Westen. Visser ’t Hooft is van mening dat de verdeeldheid tussen de landen niet weerspiegeld moet worden door de onenigheid tussen de kerken. De centrale boodschap van alle christelijke kerken is altijd en overal dezelfde: ‘heb elkander lief’. Die boodschap verdraagt geen na-ijver tussen de kerken. Zoals de christelijke jeugdorganisaties over de hele wereld verbroedering zoeken, zo moeten ook de kerken elkaar in interkerkelijk, oecumenisch verband zoeken. Het bemiddelingswerk dat hiervoor nodig is, wordt het levenswerk van Visser ’t Hooft.

Godsdiensttegenstellingen

In de geschiedenis behoren de godsdienstoorlogen tot de bloedigste van allemaal. Met grote verbetenheid hebben katholieken en protestanten elkaar in de zestiende en zeventiende eeuw met grof geweld bestreden. De Tachtigjarige Oorlog tussen de Nederlanden en Spanje en de Dertigjarige Oorlog tussen de Duitse staten en hun buurlanden onderling zouden zonder godsdienstige tegenstellingen niet uitgebroken zijn. In katholieke landen waren protestanten vaak tweederangs burgers en in protestantse landen konden katholieken niet aan de universiteiten studeren of burgemeester worden. In Noord-Ierland zijn ernstige gewelddadigheden tussen protestanten en katholieken pas geëindigd door het Goede Vrijdagakkoord in 1998.

Elkaar ontmoeten

Tussen protestanten onderling is ook veel richtingenstrijd geleverd. Verschillende opvattingen over onderdelen van de bijbel en over de organisatie van de geloofsgemeenschap hebben vijandschap opgeleverd en een groot aantal verschillende kerkgenootschappen. In de oecumenische beweging van twintigste eeuw is geprobeerd die verdeeldheid te overstijgen. En zoiets lukt natuurlijk alleen maar als er geen nieuwe bedreiging komt: geen streven naar een enkele wereldkerk, maar naar een wereldplatform van ontmoeting. Door elkaar niet naar het leven te staan, maar elkaar te ontmoeten, is het mogelijk begrip voor elkaar te krijgen en wellicht is dan ook toenadering van de kerkorganisaties mogelijk. De samenwerking van Hervormden, Gereformeerden en Lutheranen heeft in Nederland via het Samen op Weg-proces geleid tot de PKN, de Protestantse Kerk in Nederland. Maar helaas heeft dit samenwerkingsproces tot nieuwe afsplitsingen geleid.

Weinig vooruitgang?

De oecumenische beweging binnen de christelijke kerken heeft de laatste jaren aan kracht ingeboet. Dat komt deels door het succes er van, omdat door onderling begrip minder activiteiten nodig zijn. Maar deels ook doordat de grenzen van de mogelijkheden inmiddels bekend zijn: verschillen van mening over homoseksualiteit en de vrouw in het ambt zijn onoverbrugbaar en de katholieke bisschoppen hebben het samen ter communie gaan tijdens oecumenische diensten verboden. Ondanks de weinige vooruitgang in de laatste tijd, moeten we niet vergeten dat de door Visser ’t Hooft uitgebouwde Wereldraad van Kerken in een halve eeuw tijd grote stappen heeft gezet op de weg naar onderlinge solidariteit tussen de kerken in de wereld.