Wendelmoet Claesdochter

Wendelmoet Claesdochter is bekend geworden als eerste vrouwelijke slachtoffer van de kettervervolging onder Karel V. Dat is ze echter niet, omdat er al een jaar eerder enkele  vrouwen zijn omgebracht vanwege ketterse ideeën, maar die zijn anoniem gebleven.

Over de executie van Wendelmoet verscheen al in 1527 een boekje in Antwerpen. Via een Duitse uitgave ervan is de tekst overgeleverd. Zowel een weergave van het laatste verhoor als het verslag van haar executie spreken zeer tot de verbeelding.

In 1562 verschijnt in doopsgezinde kring Het offer des Heeren, dat al in de editie 1570 de marteldood van Wendelmoet vermeldt in een bijlage. Ook is er op haar dood een lied van veertien strofen gemaakt, waarvan strofe zeven luidt:

Dus is ’t oordeel gegeven

dat zij zou worden verbrand.

Maar door Gods geest gedreven

gaf zij willig haar leven

over in des Heeren hand.

Daar komt nog bij dat Wendelmoet door haar vroege dood niet in één specifieke geloofsrichting is te vangen. Zowel lutheranen, doopsgezinden als gereformeerden houden haar gedachtenis in ere.

Monnickendam

Monnickendam ligt aan de toenmalige Zuiderzee en zal dus makkelijk bereikbaar zijn geweest, ook voor lutherse denkbeelden. Al in 1355 krijgt het stadsrechten. Eigen rechtspraak, eigen bestuur en dus zelfstandigheid stimuleren groei. Er verrijst een kerk, waarvan tegenwoordig alleen de Speeltoren rest. Vanaf 1400 komt er een klooster, Mariëngaarde, en wordt de Grote of Sint-Nicolaaskerk gebouwd. Zowel in 1499 als in 1513 wordt de stad in de as gelegd door een grote stadsbrand. Alleen de Speeltoren stamt nog uit de 14e eeuw…. Wendelmoet moet beide branden hebben meegemaakt, evenals de pestepidemie die de stad in 1513 teistert van Pinksteren tot oktober.

De combinatie zelfstandigheid en bereikbaarheid zal hebben meegeholpen bij het ontstaan van lutherse conventikels, bijeenkomsten waarin gewone mensen de Bijbel bespreken, iets wat door de Kerk streng verboden is. Het stadhouderlijk Hof in Den Haag zal moeite hebben moeten doen om het stadsbestuur te dwingen de plakkaten van Karel V tegen de ketters uit te voeren. Vandaar waarschijnlijk dat een groep ketters, onder wie Wendelmoet, naar Den Haag wordt overgebracht om daar verhoord en berecht te worden. Onder die druk bezwijkt Wendelmoet niet: waarschijnlijk als enige van de groep weigert ze haar denkbeelden af te zweren. Dat men daarmee in Den Haag in verlegenheid wordt gebracht, blijkt uit het feit dat de landvoogdes persoonlijk opdracht geeft haar tot inkeer te laten komen in Woerden.