Nicolaas van Myra
Een gelovig man die volksheilige werd
Historische gegevens
Nicolaas ontwikkelde zich tot een van de bekendste en zeer geliefde heiligen. Toch ontbreken betrouwbare historische gegevens over zijn persoon volledig. Het hoeft overigens nog niet te betekenen dat hij in het geheel niet geleefd zou hebben.
Er wordt aangenomen dat van de vele verhalen die rond zijn leven zijn ontstaan en in levensbeschrijvingen (of vitae) zijn vastgelegd voor een belangrijk deel zijn te herleiden op die van andere heiligen zoals Nicolaas van Pinaira die ook in Lycië heeft geleefd (gestorven in 564).
Deze icoon van Nicolaas is in de 13e eeuw vervaardigd. Het bevindt zich thans in het St.-Catharinaklooster in de Sinaï (Egypte). Afbeeldingen in de oosterse kerken tonen hem als een streng ogende man
In Bari (Zuid-Italië wordt de overbrenging van de relieken van Nicolaas in 1087 vanuit Myra naar deze stad ieder jaar op 9 mei uitbundig gevierd. Het beeld uit de basiliek wordt naar en van de haven gedragen
Verering
Wij zagen al hoe de verering van Nicolaas in de 6e eeuw in het oosten opkwam. Daar werd hij als de belangrijkste heilige na Maria beschouwd. Hij werd uitgeroepen tot de patroon van de landen Griekenland en Rusland. In heel wat oosterse kerken in die landen en daarbuiten werd Nicolaas op iconen afgebeeld: meestal als een streng ogende man die niet bepaald lijkt op de voorstelling van de goedheiligman in West-Europa.
Men neemt aan dat vooral de overbrenging van de relieken naar Bari in 1087 bijdroegen aan de verbreiding van Nicolaas’ roem in West-Europa. De legenden speelden een voorname rol voor het ontstaan van het beeld van Sint-Nicolaas als beschermheilige of schutspatroon. Zo verrezen er in havensteden als Amsterdam vele Sint-Nicolaaskerken. Sinterklaasavond op 5 december aan de vooravond van de eigenlijke feestdag op 6 december ontwikkelde zich in de Nederlanden tot het populairste feest van het jaar. Het 'strooien' met pepernoten en snoepgoed zou te maken kunnen hebben met het verhaal van de bruidsschat. Dat de ‘goedheiligman’ uit Spanje komt, zou te maken kunnen hebben met het gegeven dat de stad Bari, net als het gehele zuiden van Italië, in die tijd deel uitmaakte van het Spaanse rijk in Europa.
Reformatie
In de Republiek hebben protestantse kerkelijke bestuurders na de Reformatie geprobeerd dit in hun ogen te katholieke feest bij de bevolking de kop in te drukken. Er werd zelfs verboden dat kinderen hun schoen zetten en dat speculaas- en taai-taaipoppen werden vervaardigd. De maatregelen van de overheid bleken uiteindelijk tevergeefs te zijn. De gewone bevolking liet zich een zo diepgeworteld gebruik als het Sinterklaasfeest niet afnemen. Door het feest niet openlijk maar wel in familieverband te vieren kreeg het een meer huiselijk karakter, wat het tot op de dag van vandaag is gebleven.
De Sint-Nicolaaskerk in Amsterdam, gelegen tegenover het Centraal Station. Ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan is de kerk in 2012 verheven tot 'basiliek van de H. Nicolaas'. Veel ouder is de Oude Kerk: dat was de oorspronkelijke Nicolaaskerk uit de middeleeuwen..
Het Sint-Nicolaasfeest, een schilderij (ca. 1663-1665) door Jan Steen. Het laat zien hoe het feest in de 17e eeuw, ondanks de tegenwerking van protestantse kerkelijke bestuurders, bij de bevolking populair bleef.
Rijksmuseum / Google Art Project / Wikimedia CommonsGermaanse invloeden
In de loop van de 19e eeuw werd Sinterklaas meer en meer in het openbare leven opgenomen. Er ontstonden in verschillende plaatsen Sint-Nicolaascomités die activiteiten zoals de jaarlijkse optocht organiseerden. Sint-Nicolaas is folklorefiguur geworden, waarbij van heiligenverering niets meer is te bespeuren. Onderzoekers proberen wel verklaringen te vinden voor allerlei verschijnselen rond het volksfeest. Zo wordt er door sommigen een verband gelegd met aloude Germaanse gewoonten. Zo wordt het paard van Sint-Nicolaas dat door de lucht kan rijden wel vergeleken met Sleipnir, het paard van Wodan, de Germaanse oppergod. Zwarte Piet zou eigenlijk te herleiden zijn tot de twee zwarte raven, die als boodschappers Wodan vergezelden. Ook in marsepein en suikergoed ziet men Germaanse invloed: dat die vaak in diervorm zijn zou terug te voeren zijn op het oorspronkelijk offeren van dieren.
Santa Claus
Het Sinterklaasfeest zoals dat in Nederland wordt gevierd is door migranten in de 17e en 18e eeuw ook naar Noord-Amerika overgebracht. Daar kreeg het vooral in de loop van de 19e eeuw een geheel eigen karakter. Er verscheen een kabouterachtige figuur, die ieder jaar vanaf de Noordpool op zijn slee getrokken door rendieren tal van cadeaus voor onder de kerstboom bracht. De naam Sinterklaas werd verbasterd tot Santa Claus en zijn uiterlijk leek in het geheel niet meer op de oorspronkelijke heilige. Veel Nederlanders zijn bang dat onze eigen Sinterklaas wel eens verdrongen zou kunnen worden door de kerstman. Het Sinterklaasfeest zal echter nooit verloren gaan, want het is een typisch Nederlands feest.
Odin (of Wodan) op zijn paard met acht poten, vergezeld door twee raven en twee wolven. Tekening uit 1895.
Wikimedia Commons
