Ignatius van Loyola

Gezelschap of compagnie?

Ignatius’ militaire achtergrond heeft vast een rol gespeeld bij het geven van een naam aan zijn gemeenschap, de ‘Compańia de Jesús’. In het Spaans heeft dit woord een dubbele betekenis: gezelschap of sociëteit, maar het kan ook militaire betekenis hebben (compagnie). Ignatius sprak zelf over het ‘strijden voor God, over de krijgsdienst voor Jezus Christus’. Hij koos als vertaling voor ‘compańia’ wel voor ‘societas’ en daarmee maakte hij duidelijk dat het wat hem betreft om een religieuze gemeenschap van mensen gaat.

Bij de oprichting van de orde in 1540 werd er naar gestreefd de leden in het uitoefenen van hun evangeliserende taak een zo groot mogelijke bewegingsvrijheid te geven. In tegenstelling tot de gebruikelijke kloosterorden waren Jezuïeten minder sterk gebonden aan de liturgische gebeden in de loop van de dag. Bovendien waren zij niet aan een klooster op één plaats gebonden. Ogenschijnlijk leek Ignatius weinig belang te hechten aan gebeden die op bepaalde uren werden verricht. Het paste wel in zijn visie dat er ook andere manieren konden zijn, zoals bijv. studeren, om God te dienen. Zijn spiritualiteit houdt in dat je probeert God te zoeken en te vinden in alle dingen. Ignatius’ principe werd later het motto van de orde: Ad maiorem Dei gloriam (‘Tot meerdere eer en glorie van God’).

Een orde van de Contra-Reformatie?

Omdat de Jezuïeten als stoottroepen van de paus werden ingezet, ontstond al gauw het beeld dat de orde tegen de Reformatie was opgericht. In de tijd van de Contra-Reformatie vormden zij natuurlijk een machtige stuwkracht voor het groeiende katholieke zelfbewustzijn. Verschillende Jezuïeten, zoals de Nederlander Petrus Canisius, speelden een prominente rol tijdens het Concilie van Trente (1545-1563), dat door tal van besluiten een aantal misstanden in de katholieke kerk wilde aanpakken. Er moet echter niet worden vergeten dat aan het begin van de 16e eeuw sprake was van een vernieuwingsbeweging binnen de katholieke kerk in Spanje. Aartsbisschop en kardinaal Cisneros spande zich om geestelijken een betere opleiding te geven en hen aan te sporen aan hun verplichtingen streng de hand te houden. Het is ook de tijd waarin Teresa van Avila en Johannes van het Kruis zorgden voor een vernieuwing in het religieuze contemplatieve leven. Ook een mystieke beweging als de Moderne Devotie moet Ignatius hebben aangeraakt. Een boek van Desiderius Erasmus zoals ‘Handboek van de christenstrijder’ moet hem zeker hebben aangesproken en beïnvloed.