Dietrich Bonhoeffer
Een christen-theoloog in verzet
Theologische opvattingen
Opvallend is hoe Bonhoeffers verzetsactiviteiten aansloten bij zijn opvattingen als theoloog. Hij behoorde niet tot de stroming die God en de Kerk voorop stelde, maar hij aanvaardde de secularisatie en het moderne leven. In het Evangelie ging het volgens zijn interpretatie om de wereld. Daarin openbaart God en zijn zoon Jezus zich in de nederigheid, het lijden en de onmacht. Bonhoeffer verbaasde zich later dan ook niet over het lijden in zijn eigen leven, want christenen zijn mensen die ‘staan bij God in zijn lijden’.
Verzet tegen naziregime
Vanaf begin 1933 stond Bonhoeffers leven totaal in het teken van het verzet tegen het naziregime. Persoonlijke omstandigheden – zijn tweelingzus was met een man van joodse afkomst getrouwd – verklaarden niet alleen zijn scherpe veroordeling van de jodenvervolging. Hij zag het vooral als een morele plicht je als christen het lot van de joden aan te trekken.
Door zijn activiteiten in de Bekennende Kirche werd hij voor het Hitlerbewind steeds meer een verdacht persoon. Bonhoeffer had kunnen kiezen voor een lang verblijf in ballingschap in het buitenland. Zijn korte verblijf in de VS in 1939 bleek een onbevredigende ervaring. ‘Ik heb geen enkel recht om deel te nemen aan de wederopbouw na de oorlog, als ik nu niet mee doe aan de beproevingen van mijn medemensen’, zo beargumenteerde hij tegenover vrienden zijn uiteindelijke terugkeer naar Duitsland.
Dietrich Bonhoeffer, gebrandschilderd raam in de Johannes Basilikum te Berlijn.
Wikimedia CommonsPolitiek verzet
Ondanks zijn bijbels pacifisme raakte hij er steeds meer van overtuigd dat Hitler afgezet moest worden. Dat kon je niet door anderen laten opknappen. ‘Een christen kan niet van anderen vragen de handen vuil te maken om zelf schone handen te houden’, was een van zijn uitspraken. Een andere tegenover zijn schoonzus: ‘Als ik zie dat een waanzinnige met een auto op een menigte in rijdt, kan ik er als christen niet mee volstaan de doden te begraven en de gewonden te troosten. Ik moet proberen om de waanzinnige het stuur te ontwringen’. Zo rechtvaardigde hij zijn betrokkenheid bij het politieke verzet, waarvoor hij uiteindelijk in april 1943 gearresteerd zou worden.
Ter herdenking van zijn sterfdag 50 jaar daarvoor verscheen deze postzegel in 1995.
'In goede machten'
In de brieven, dagboeknotities en gedichten, die hij tijdens zijn gevangenschap schreef, ontmoet men een mens die volledig voor zijn overtuiging is uitgekomen, hoewel hij wist dat hij zijn leven daarmee riskeerde. Bij een van zijn laatste brieven zat het nieuwjaarsgedicht ‘Over goede machten’, dat later zeer bekend is geworden. Een van de laatste strofen (in Nederlandse vertaling):
In goede machten liefderijk geborgen
Verwachten wij getroost wat komen mag.
God is met ons des avonds en des morgens,
is zeker met ons elke nieuwe dag.
(uit: Liedboek voor de kerken, nr. 398. Vertaling J.W. Schulte Nordholt, 1920-1995)
Buste van Dietrich Bonhoeffer vervaardigd door Sabine Leibholz, zijn tweelingzus.
Wikimedia Commons
Gedenksteen in Berlijn
Rechts:
Herdenkingsplaat in het voormalige concentratiekamp Flossenbürg, waar leden van het verzet, waaronder Bonhoeffer, op 9 april 1945 werden terechtgesteld.
Wikimedia Commons