Pater Damiaan

Roeping

Op achttienjarige leeftijd was ‘onze Jef’ een stevige boerenzoon, die gewend was aan zware arbeid op het land. Maar toch dacht hij, die gesteld was op stilte en afzondering, erover om kloosterling bij de trappisten te worden. Zijn oudste broer, Pamfiel, die reeds bij de paters van de Heilige Harten studeerde, wist hem ertoe over te halen zich ook bij deze orde aan te sluiten. Daar nam Jozef de kloosternaam ‘Damiaan’ aan. Aangezien zijn opleiding heel gebrekkig was geweest – zo sprak hij geen Frans en had geen kennis van Grieks en Latijn –, leek hij geen kans te hebben priester te worden. Pamfiel bood aan Latijn te leren. Damiaan maakte daarin zulke vorderingen, dat hij toch tot de priesteropleiding werd toegelaten.

Spoedig kwam het bericht dat Pamfiel, inmiddels tot priester gewijd, als missionaris naar Hawaï zou worden uitgezonden. Maar hij werd getroffen door tyfus. Met voorbijgaan aan zijn eigen overste schreef Damiaan een brief aan de hoogste leiding in Parijs, waarin hij dringend verzocht de plaats van zijn broer te mogen innemen. Tot ieders verbazing kreeg hij hiervoor toestemming. Via Parijs reisde hij naar Bremerhaven, waar hij zich samen met vijf paters en tien zusters inscheepte. Na een reis van vijf maanden liep het schip op 19 maart 1864 de haven van Honululu binnen.

De Hawaï-eilanden vormden in die tijd een koninkrijk, dat in naam onafhankelijk was. In feite werd het land gedomineerd door Amerikanen. zowel planters, handelaren als zendelingen. Vooral de laatsten waren protestanten uit de VS, tamelijk bekrompen fundamentalisten, die de eilanden als hun zendingsgebied beschouwden. Zij waren fel tegen de komst van katholieke missionarissen, die dan ook zonder enige hulp van politieke machthebbers zelf voet aan de grond moesten zien te krijgen. In dit klimaat van elkaar bestrijdende christelijke kerken en sekten werd Damiaan na een stoomcursus van twee maanden in de kathedraal van Honolulu tot priester gewijd. Eerst werkte hij in het district Puna op Hawaï. Daarna was hij als rondtrekkend missionaris werkzaam in het uitgestrekte district Kohala-Hamakua. Ook werkte hij in verschillende parochies op het eiland Oahu. Damiaan ontdekte dat het Hawaiaanse volk erg gastvrij was; daarbij paste hij zich gemakkelijk aan. Meer moeite had hij met de uitbundige lichamelijkheid en veelvuldige, vrije seksuele betrekkingen, die op gespannen voet stonden met de christelijke zelfbeheersing. Hij ontdekte er ook dat de blanke beschaving Hawaï geen zegen had gebracht. Geïmporteerde ziekten als pokken, mazelen en andere infectieziekten maaiden de oorspronkelijke inwoners weg. In een eeuw tijd was hun aantal van 250 000 naar 50 000 gezakt.

Molokai

Vermoedelijk werd de gevreesde ziekte lepra door een Chinees schip rond 1840 de haven van Honolulu binnen gebracht. De ziekte verspreidde zich in de jaren daarna razendsnel over de eilandengroep. Omstreeks 1866 namen de autoriteiten een drastische maatregel door een quarantainewet in te voeren. Mensen met lepra werden opgespoord en verbannen naar een kolonie in het noorden van het eiland Molokai. Het leidde tot hartverscheurende taferelen in havens, waar familieleden op de kade zagen hoe de vertrekkende slachtoffers een ellendige wisse dood tegemoet gingen.

Inmiddels had de katholieke missie, bezorgd om het lot van de melaatsen, om vrijwilligers gevraagd. Vier priesters boden zich aan, waaronder Damiaan. Op 10 mei 1873 kwam hij per boot aan op Molokai. Hij trof er ruim 600 lepralijders aan, die verbleven op een kale landtong, door een steile rotswand afgesneden van de rest van het eiland. Het was een afschuwelijk oord: er was geen stromend water, geen landbouw en ook medische hulp ontbrak. Ook de huisvesting was volstrekt ontoereikend. Er waren wel wat oude huizen, maar de meeste mensen woonden in rieten hutten, die slecht bestand waren tegen de sterke zeewind.

Het kwam nu goed uit dat Damiaan als boerenzoon van aanpakken wist. Naast zijn werk als priester zou hij nu ook de rol van dokter, timmerman, ziekenverzorger en begrafenisondernemer vervullen. Hij maakte zelfs doodskisten en groef graven. Een van zijn eerste werken op het eiland was het repareren van het dak van de kerk, zodat zieken die geen huis hadden daar konden slapen. Zelf sliep hij buiten het kerkje onder een boom met een dicht bladerdak, de pandanus (schroefpalm). Hij plantte veel pijnbomen als brekers van de harde wind om op die manier het eiland meer bewoonbaar te maken. In plaats van de rieten huizen bouwde hij ruimere houten huizen. Ook spoorde hij de mensen aan zelf vee te houden om zo in hun eigen onderhoud te kunnen voorzien. Honderden fruitbomen, sinaasappels, citroenen en mango’s, werden geplant. Voor de weeskinderen bouwde hij slaap- en eetzalen, een voor de meisjes en een voor de jongens. Dagelijks bezocht hij tal van zieken, van wie hij de zweren reinigde en verbond. In de loop der jaren kwam er een hospitaaltje met een mannen- en vrouwenzaaltje met zelfs een afdeling met stoombaden, waar Damiaan veel heil in zag. Er bestond na verloop van tijd zelfs een orkestje, dat zowel begrafenissen als sportwedstrijden opluisterde.

Hoewel de situatie in de gemeenschap ook verbeterde, kwamen negatieve verschijnselen als poker, concubinaat, overspel en prostitutie bij de lepralijders nog steeds volop voor. Als priester deed hij zijn best hun zielen te redden, maar het kwam vaak neer op dopen en bedienen op het sterfbed. Damiaan begroef hen en maakte daarbij geen onderscheid  of het gelovigen of ongelovigen, vromen of zondaars waren.