Henri Nouwen

Als Henri Nouwen wordt geboren, staat de verzuilde samenleving in Nederland nog fier overeind en is de katholieke zuil krachtig en zelfbewust. Hij groeit op in een beschermde omgeving; het gezin komt de crisisjaren en de Tweede Wereldoorlog goed door. Gezamenlijke initiatieven uit de oorlogstijd lijken niet te worden doorgezet. In 1954 roepen de bisschoppen in het zogeheten Bisschoppelijk Mandement (“De katholiek in het openbare leven van deze tijd”) de katholieken op zich voor de maatschappij in te zetten vanuit katholieke organisaties. Lidmaatschap van socialistische organisaties en luisteren naar de socialistische VARA is verboden; lidmaatschap van de PvdA wordt ontraden.

Moeder en vader

Met zijn moeder heeft Henri een sterke band. Haar toewijding aan de eucharistie is voor hem een belangrijke factor bij zijn besluit priester te worden, iets wat hij al zeer jong wil. De verhouding tot zijn vader is echter problematisch. Als gewaardeerd jurist, die het zelfs brengt tot hoogleraar notarieel en fiscaal recht in Nijmegen, stelt deze aan zijn kinderen hoge eisen. Henri heeft zich tegenover hem heel lang minderwaardig gevoeld. Het heeft lang geduurd voordat hij met zijn vader in het reine heeft kunnen komen. In een van zijn bekendste boeken, Eindelijk thuis. Gedachten bij Rembrandts ‘De terugkeer van de verloren zoon’ schrijft hij daar indringend over.

Vaticanum II

Bij de opening van het Tweede Vaticaans concilie (1962-1965) te Rome is Henri Nouwen aanwezig. Hij woont er als steward een aantal zittingen bij. Paus Johannes XXIII roept het concilie op tot ‘aggiornamento’, bij de tijd brengen van de katholieke kerk. De ramen van de kerk moeten open voor frisse lucht van buiten. Vanuit andere religies en stromingen zijn waarnemers benoemd. Als het concilie in 1965 wordt afgesloten, zijn belangrijke besluiten genomen. De volkstaal wordt toegestaan in de liturgie, er komt meer ruimte voor lokale ontwikkelingen en er is respect voor andere (geloofs)overtuigingen. Maar aan de onfeilbaarheid van de paus, de hiërarchie en de uniciteit van de katholieke kerk als enig weg naar het heil wordt niet getornd.

Amerika

Onrustig en gedreven als Nouwen is, krijgt hij het voor elkaar door de katholieke emigratiedienst aangesteld te worden als onbezoldigd aalmoezenier bij de Holland-Amerikalijn, ter begeleiding van katholieke emigranten. In Amerika laat hij zich vervolgens introduceren bij Gordon Allport, die doceert aan Harvard. Tijdens zijn studie in Nijmegen heeft Henri kennis met hem gemaakt. Via hem komt hij terecht in Topeka, Kansas, waar hij religie en psychiatrie studeert (1964-1966). Hij raakt er bevriend met Seward Hiltner, grondlegger van de pastorale psychologie. In Nederland zijn theologie en psychologie in die tijd nog een soort gezworen vijanden. Het lukt Nouwen in Nijmegen dan ook niet te promoveren op een pastoraal-psychologisch onderwerp.

In Amerika komt bij Nouwen een vorm van politieke bewustwording op gang. In 1965 loopt hij mee in de grote mars van Martin Luther King van Selma naar Montgomery. Ook krijgt hij de kans John Santos, een bevriend katholiek psycholoog, te helpen bij het opzetten van een opleiding psychologie. Daaruit vloeit een reeks colleges pastorale psychologie voort, die leiden tot Nouwens eerst publicatie, Intimacy. Essays in pastoral psychology.(1969). Een kleine veertig publicaties zullen volgen.

Nederland lukt niet

Als hij in 1968 terugkeert naar Nederland, is in West-Europa de anti-autoritaire democratiseringsbeweging op gang gekomen. Allerlei vaste waarden en waarheden komen ter discussie te staan. Tijdens en vooral na afloop van het Pastoraal Concilie te Noordwijkerhout (1968-1970) lopen de gemoederen tussen traditionele en progressieve katholieken in Nederland hoog op, met polarisatie als gevolg.

Om te kunnen werken als pastoraal psycholoog gaat Nouwen theologie studeren in Nijmegen. Hij haalt zijn doctoraalexamen, maar een promotie heeft niet zijn prioriteit. Hij lijkt in de Nederlandse katholieke context van de jaren zeventig vast te lopen. Als hij het aanbod krijgt om te komen doceren in Yale grijpt hij die kans dan ook met beide handen aan. Hij gaat opnieuw naar de VS. Hij krijgt er de vrijheid die hij nodig heeft en het wordt een vruchtbare tijd, waarin een tiental publicaties het licht ziet. Nouwens toon in die publicaties wordt steeds persoonlijker, ook over zijn homoseksuele geaardheid.

Secularisatie

Door zijn vertrek naar de VS “mist” Nouwen de grote secularisatiegolf in West-Europa. Omdat hij zelf de verbinding tussen solidariteit en spiritualiteit essentieel acht, raakt hij in het gepolariseerde Europa van de jaren ’70 voor velen buiten beeld. Daar lijkt de solidariteit wel in de plaats van de spiritualiteit te komen. Voor Nouwen is solidariteit een van de vruchten van het geloof in God. In de VS raakt hij juist steeds meer bekend en gewaardeerd. En nu na zo’n veertig jaar secularisatie de zoektocht naar zingeving ook in West-Europa weer is toegestaan, blijken zijn boeken over (de Bron van) hoop hun weg naar de lezers te vinden. Niet voor niets wordt hij wereldwijd de meest gelezen schrijver op het gebied van christelijke spiritualiteit genoemd.