Juliana van Stolberg
De religieus bewogen stammoeder van het Huis van Oranje-Nassau
Tussen katholicisme, lutheranisme en calvinisme
Met betrekking tot de drie varianten van het christendom - katholicisme, lutheranisme en calvinisme – doorlopen Juliana van Stolberg en haar zoon Willem van Oranje een ongeveer parallelle ontwikkelingsgang. Maar wel met verschillen. Juliana wordt in een katholieke omgeving geboren, elf jaren voordat Maarten Luther met zijn aanvallen op de leer en de praktijken van de katholieke kerk begint. Stolberg en Wittenberg liggen niet ver van elkaar af. Het is dus niet zo gek dat het lutherse gedachtegoed al vroeg in Stolberg doordringt. Als Willem van Oranje geboren wordt zijn we 27 jaar later. Dan is het lutheranisme al wijd verspreid, maar is er een politieke reden om het katholieke doopritueel te gebruiken: steun behouden van keizer Karel V in de strijd met de lutherse landgraaf van Hessen, die de grote rivaal is voor de erfenis van het rijke graafschap Katzenelnbogen. Willem de Rijke worstelt erg met de keuze tussen Rome en Wittenberg, tussen katholiek blijven of lutheraans worden. Als Karel V hem in hetzelfde jaar aanbiedt lid te worden van de prestigieuze Orde van het Gulden Vlies weigert hij dat aanbod beleefd. Hij zou als vliesridder moet zweren het rooms-katholieke geloof te verdedigen en dat kan hij in geweten niet meer waarmaken.
Willem van Oranje, die vanaf zijn elfde jaar in een katholieke omgeving opgevoed wordt, blijft formeel nog lang katholiek, terwijl hij sympathiseert met het lutheranisme en door de strijd in de Nederlanden moet samenwerken met felle calvinisten. Net als zijn ouders is hij voorstander van gewetensvrijheid en tegenstander van religiedwang en zoekt hij naar een vorm van religievrede: een modus vivendi tussen katholieken en protestanten. Het is hem niet gegeven die te realiseren. Op de Dillenburg is Willem in 1568 zelf wel zo ver af komen staan van het katholicisme dat hij zijn zoon Maurits met een luthers ritueel laat dopen. Na het gruwelijke optreden van de katholieke partij in Frankrijk (Bartholomeüsnacht) en de Spanjaarden in de Nederlanden (moorden op grote schaal in Naarden en Haarlem), besluit Willem van Oranje in 1573 zich openlijk aan te sluiten bij de calvinisten. Zijn belangrijkste argument is het door Calvijn geformuleerde recht van de onderdanen in opstand te komen tegen een vorst die hen onderdrukt en als een tiran over hun geweten regeert. Zijn moeder Juliana volgt hem in die overgang vier jaar later na uitvoerige gesprekken met de door graaf Jan de Oude in Dillenburg benoemde calvinistische theoloog Christoph Pezel.
Portret van Willem van Oranje, vervaardigd door door Adrian Thomasz. Key (1579).
Wikimedia CommonsJuliana van Stolberg in de herinnering
Op verschillende wijzen blijft Juliana van Stolberg in de herinnering. In haar geboorteplaats Stolberg wordt in 2006 ter herdenking van haar 500ste geboortedag een beeld van de jonge Juliana geplaatst.
In 1910 wordt in de Evangelische Stadtkirche van Dillenburg bij de ingang van de grafkelder waar Juliana in 1580 is bijgezet een plaquette onthuld met de tekst (vertaald): "Grafsteen van de grafelijke en vorstelijke familie van Nassau-Dillenburg; hier rusten de voorouders van de Pruisische en Hollandse vorstenhuizen, graaf Willem de Rijke †1559, Juliana van Stolberg †1580, de ouders van Willem de Zwijger en diens broer Johan VI †1606.” De Nederlandse koningin Wilhelmina betaalt fl. 500,- mee om de grafplaat te bekostigen. Bovendien vernoemt zij haar enige kind en troonopvolgster naar deze voormoeder van het geslacht Oranje-Nassau. Koningin Juliana hangt in 1953 een portret van Juliana van Stolberg op in haar werkkamer in paleis Soestdijk, dat daar blijft hangen tot haar dood.
Grafsteen in de Evangelische Stadtkirche van Dillenburg
Wikimedia CommonsVerder zijn er vele straten, lanen en scholen naar Juliana van Stolberg genoemd. Maar heel bijzonder is het standbeeld “Juliana, gravin van Stolberg, stammoeder van het Huis van Oranje-Nassau, geb. 1506, overl. 1580 en hare zonen”. Het standbeeld is vervaardigd door de beeldhouwer Bonaventura IngenHousz en de architect Dirk Roosenburg, en onthuld door prinses Juliana in 1930. Het staat tegenwoordig bij de kruising van de Prinses Marielaan en de Juliana van Stolberglaan in Den Haag. Juliana is hier afgebeeld als een zelfbewuste vrouw met een vanzelfsprekende rustige uitstraling. Ze wordt omringd door haar vijf zonen: Willem van Oranje, Jan de Oude, en de drie broers die bij militaire acties in de Tachtigjarige Oorlog zijn omgekomen: Adolf bij de Slag bij Heiligerlee (1568) en Lodewijk en Hendrik bij de Slag op de Mookerheide (1574). Een waardig monument voor de moeder van de Vader des Vaderlands.
Het monument bevindt zich op de hoek Koningin Marialaan/Juliana van Stolberglaan in de wijk Bezuidenhout (in maart 1945 getroffen door een geallieerd bombardement, waarbij meer dan 500 bewoners zijn omgekomen).
Het monument ‘Juliana van Stolberg’, hier op een vooroorlogse foto, omringd door haar vijf zonen.
Wonder boven wonder is het monument, te midden van de verwoeste woonwijk, zo goed als onbeschadigd overeind gebleven.
Wikimedia Commons