Dorothee Sölle

Nazibewind

Wat nationalisme en gekrenkte trots kunnen bewerkstelligen is duidelijk zichtbaar geworden tijdens Hitlers bewind. Hoewel een kleine minderheid zich wel degelijk tegen Hitler en zijn nazi’s probeerde te verzetten, steunde een meerderheid van de Duitse bevolking hem. Het is verbijsterend om vast te moeten stellen dat ook veel Duitse christenen, zowel katholieken als protestanten, positief stonden tegenover Hitlers plannen. De officiële evangelische kerk in Duitsland werd door Hitler “gelijkgeschakeld”, d.w.z. onder leiding van een nazi-bisschop geplaatst. Met de katholieken sloot hij een overeenkomst, een concordaat, dat hun op papier godsdienstvrijheid beloofde. In de praktijk werden ook kritische katholieken tegengewerkt en vervolgd. Heldere officiële protesten van kerkelijke zijde bleven uit.

Auschwitz

In de oorlog komt Dorothee Sölle in contact met ondergedoken joden. Na de oorlog wordt ze geconfronteerd met de verschrikkingen van Auschwitz. In 1950 leest ze het dagboek van Anne Frank als dat uitkomt in de Duitse vertaling. Ze is verbijsterd: hoe heeft zoiets kunnen gebeuren? Ze is vooral verbijsterd over de houding van de gewone Duitse christenen, en door het in haar ogen beperkte verzet van enkelen. Dat veel mensen slechts toekijken als er verschrikkelijke dingen gebeuren, heeft haar verdere leven en werken bepaald. En na Auschwitz kan volgens haar ook nooit meer in de traditionele termen over God worden gesproken. Als Hij almachtig is, waar was Hij dan?

Werk aan de winkel

In de naoorlogse tijd is er heel veel om je druk over te maken. Het verdeelde Duitsland is druk met de wederopbouw van het verwoeste land. Men wil eigenlijk verdergaan waar men in 1933 was gebleven. Voor kritische vragen gunt men zich geen tijd. West-Duitsland sluit zich zo snel mogelijk aan bij de westelijke geallieerden, waarmee het partij kiest in de koude oorlog tussen Oost en West. Ook leidt deze politiek tot een wapenwedloop, zeer tegen de zin van diegenen die zich een ander Duitsland hadden voorgesteld. Er ontstaat een kleine vredesbeweging rond de pacifistische “Gesamtdeutsche Volkspartei”, die eind jaren ’50 opgaat in de “Ostermarschbewegung” tegen atoombewapening. Deze wordt echter bestreden door de kerkelijke en politieke gevestigde orde. Voor Sölle is dit onbegrijpelijk en onaanvaardbaar.

Tegen onrecht

Sölles gedrevenheid en haar daaruit voortkomende felle toon roepen veel weerstand op. “God zien als een kracht tot verzet in een wereld die dronken is van het bloed van onschuldigen” wordt niet door iedereen als een geloofsbelijdenis opgevat. Ze ging theologie studeren om de waarheid te vinden. Ze stelt de vraag: “Hoe werkt God in onze tijd en hoe bekeert Hij ons van onze verkeerde wegen?” De kerk moet volgens haar die waarheid onderwijzen. Daarbij past geen verbond met het kapitalisme. De strijd tegen onrecht is volgens Sölle kern van het christelijk geloof.