Johannes XXIII

Afkomst en loopbaan

Paus Johannes XXIII werd als Angelo Roncalli in 1881 geboren in Sotto il Monte, een bergdorpje ten noordoosten van Milaan. Hij was de vierde in een gezin van dertien kinderen. Het was een zeer eenvoudig gezin, waarvan de vader landarbeider was. Met financiële hulp van familieleden kon de intelligente Angelo een priesteropleiding gaan volgen. Aan de pauselijke Lateraanse Universiteit van Rome promoveerde hij in de kerkgeschiedenis.

Na zijn priesterwijding werd hij secretaris van de bisschop van Bergamo. Hij hielp de zeer slecht betaalde textielarbeiders, die in staking gegaan waren. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij legeraalmoezenier in het Italiaanse leger. Na de oorlog volgden allerlei functies in het bestuur van de katholieke kerk in Rome. Hij werkte bij de Congregatie voor de Geloofsleer en voor de Pauselijke Missiewerken. In 1925 werd hij tot bisschop gewijd en volgde zijn benoeming in de diplomatieke dienst van het Vaticaan. Hij kreeg als pauselijk vertegenwoordiger aanstellingen in achtereenvolgens Bulgarije, Turkije, Griekenland en Frankrijk. Op 71-jarige leeftijd kreeg hij het aartsbisdom Venetië toegewezen. Hierdoor werd zijn aanspreektitel patriarch en volgde ook nog zijn benoeming tot kardinaal. Zo ging hij deel uitmaken van het hoogste adviescollege van de paus.

Een 'tussenpaus'?

Na het overlijden van paus Pius XII werd kardinaal Roncalli in 1958 gekozen tot zijn opvolger. Omdat hij al 77 jaar was, werd van hem gezegd dat hij slechts een ‘tussenpaus’ zou kunnen zijn. Dat klopt ook wel als je kijkt naar het aantal jaren dat hij de hoogste leider van de katholieke kerk geweest is: slechts vier en een half jaar. Maar het klopt niet als je kijkt naar zijn prestaties. Hij heeft in die korte tijd de kerk een ander gezicht gegeven. Van een gesloten bolwerk onder leiding van een teruggetrokken en statige kerkvorst werd de r.-k. kerk een meer open gemeenschap, bestuurd door een bescheiden, vriendelijke en gemakkelijk benaderbare herder. Hij hield er van onverwachte tochten door Rome te maken en ging ook op reis in Italië.

Encyclieken

De bejaarde paus Johannes XXIII had niet uit zichzelf de behoefte om veel in de kerk te wijzigen. Hij was gehecht aan het Latijn als taal van de kerk en hij wilde nauwelijks veranderingen in de liturgie, de kerkdiensten. Toch zette hij veel vernieuwingen in gang doordat hij scherp luisterde naar de wensen en de noden in de kerk en in de samenleving. Hierdoor ontstonden zijn beroemde encyclieken (pauselijke brieven) Mater et Magistra, met de oproep zorg te hebben voor de mensen die in onze hectische samenleving kopje onder dreigen te gaan, en Pacem in Terris, de oproep tot vrede op aarde in een tijd waarin de spanning tussen Oost en West hoog opliep. Hij zag ook de noodzaak tot meer overleg met de andere christelijke kerken en richtte daarvoor het Secretariaat voor de Eenheid op.