Henri Nouwen

Een rusteloos zoeker naar God en zichzelf

Henri Nouwen

Henri Jozef Machiel Nouwen wordt op 24 januari 1932 te Nijkerk geboren als eersteling van Laurent Nouwen en Maria Ramselaar. Vader Nouwen is afkomstig uit Limburg (zijn vader was gemeentesecretaris van Venlo), moeder komt uit een katholieke familie te Amersfoort. Als inspecteur van de Dienst der Registratie en Domeinen werkt vader achtereenvolgens in Nijkerk, Venlo en Bussum. Henri groeit op in de katholieke zuil. Als kind wil hij al priester worden en als achtjarige heeft hij op zolder een miniatuurkapel, waarin hij priestertje speelt en de mis opdraagt. Zijn jongere broers en zusje fungeren als ‘gelovigen’.

Als twaalfjarige gaat Henri niet zoals hij wil naar het kleinseminarie, maar vanwege de oorlogsomstandigheden naar het lokale gymnasium. Als zijn vader zich na de oorlog als advocaat te Den Haag vestigt, maakt hij zijn opleiding af aan het Aloysiuscollege aldaar. Vervolgens gaat hij in 1950 naar het kleinseminarie te Apeldoorn, waar zijn oom Toon (mgr. A.C. Ramselaar) de leiding heeft. Een jaar later gaat Henri naar het grootseminarie te Driebergen-Rijsenburg, de priesteropleiding van het bisdom Utrecht. Hij wordt er gekozen tot vertegenwoordiger van de studenten bij de professoren en voert het woord bij officiële gelegenheden.

Verdere studie

Na zijn priesterwijding in 1957 krijgt Nouwen het aanbod in Rome verder te studeren, maar hij gaat liever naar Nijmegen. Daar arriveert hij in hetzelfde jaar als professor Edward Schillebeeckx, die er een ontmoeting tussen theologie en sociale wetenschappen introduceert. Henri maakt kennis met de ideeën van Freud en Jung, maar een klinisch-psychologische benadering ligt hem uiteindelijk niet. Hij neemt afstand van zo’n professioneel-afstandelijke benadering en kiest voor pastorale nabijheid, in navolging van Jezus.

Naar Amerika en terug

Als onbezoldigd geestelijk verzorger aan boord van cruiseschepen van de Holland-Amerikalijn komt hij in Amerika in aanraking met pastoral counseling, een gemengde discipline van theologie en psychologie. Amerikaanse contacten leiden tot een studie “religie en psychiatrie” bij de Menninger Stichting in Topeka (Kansas), de bakermat van de pastorale psychologie (1964-1966). De pastoraal-klinische vorming, in onze tijd een onderdeel van de studie theologie, is er ontwikkeld. Omdat Henri als jong priester een aantal zittingen van het Tweede Vaticaans Concilie heeft bijgewoond, wordt hij in Kansas als vertegenwoordiger van het nieuwe katholicisme ontvangen. Hij raakt er bevriend met John Santos, die hem vraagt assistentie te verlenen bij het opzetten van een afdeling psychologie aan de katholieke universiteit van Notre Dame in South Bend. Daar werkt Henri tot 1968, wanneer hij terugkeert naar Nederland, waar hij doceert aan katholieke theologische opleidingen in Amsterdam en Utrecht.

Opnieuw de VS

In deze periode ontdekt hij dat een wetenschappelijke promotie er in Nederland niet inzit. Hij gaat weer naar Amerika, ditmaal naar Yale. Aan Yale Divinity School, een protestantse instelling, is hij van 1971-1981 hoogleraar. Hij heeft er grote vrijheid om les te geven en pastoraal werk te doen. Hij beleeft er de oecumene en ontdekt een nieuw soort christendom: een christendom voor alle christenen samen.

Retraites

Intussen verblijft Henri van juni tot december 1974 in een klooster te New York, waar hij zijn eerste dagboek schrijft. Van februari tot augustus 1979 is hij er voor een tweede maal; ditmaal is een bundel gebeden het resultaat van de retraite. Ook in 1976 en 1978 zijn er retraites; de laatste in Rome als scolar in residence aan het North American College. Hij schrijft er Clowning in Rome, Reflections on Solitude, Celibacy, Prayer, and Contemplation. Nouwens verbondenheid met de gewone mensen, de zwakken, blijkt eruit. In datzelfde jaar 1978 overlijdt zijn moeder, met wie hij heel zijn leven een innige band heeft gehad en met wie hij veel correspondeert. Het is een ingrijpende gebeurtenis.

Latijns Amerika

In juli 1981 neemt Nouwen afscheid van Yale en vertrekt naar Latijns Amerika. Drie maanden leert hij Spaans in Bolivia; vervolgens is hij gast van een arm gezin in de sloppenwijken van Lima (Peru). Hij ervaart er ups en downs, en twijfelt aan zijn roeping voor Zuid-Amerika. Hij kan het missiewerk onder de armen niet aan en keert begin 1982 terug naar de VS. Van begin 1983 tot de zomer van 1985 doceert hij aan Harvard Divinity School en tussendoor reist hij door Midden- en Zuid-Amerika. Ook komt hij intussen in contact met Jean Vanier, de stichter van de Arche-beweging, die zorgt voor fysiek en psychisch gehandicapten. Nouwen bezoekt de gemeenschap in Frankrijk een aantal malen.

Daybreak

Tijdens een jaar L’ Arche in Trosly (augustus 1985 tot augustus 1986) ontvangt Henri een beroep van de l’Arche-communauteit Daybreak nabij Toronto, waar hij een keer op bezoek is geweest. Men vraagt hem hun geestelijk verzorger te willen worden. Hij ervaart dit als de eerste werkelijke roeping in zijn leven en besluit er gehoor aan te geven. Eind augustus 1986 wordt hij pastor van de Arche-gemeenschap Daybreak. Aanvankelijk heeft hij het erg lastig met de praktische en spirituele zorg voor gehandicapten en het leven in een gemeenschap, maar geleidelijk aan ervaart hij de tijd in Daybreak als zijn bestemming. Hij beleeft een productieve periode, publiceert een tiental boeken en voelt zich “eindelijk thuis.”

Jean Vanier (1928-2019), de stichter van L 'Arche.

Wikimedia Commons

Jean Vanier met een van de bewoners van de Daybreak bij Toronto.

Wikimedia Commons

Ruim een jaar na zijn dood komt in een intern onderzoek in de Ark uit dat Vanier zich schuldig heeft gemaakt aan seksueel wangedrag ten opzichte van zes vrouwen.

Lees meer hierover in een artikel in Trouw, 22 februari 2020 (Het lezen hiervan is niet gratis).

Plotseling einde

In september 1996, na een sabbatical van een jaar, waarin hij veel gereisd en geschreven heeft, vliegt Henri naar Nederland. Hij zal met Jan v.d. Bosch voor de EO naar Sint-Petersburg gaan om een film te maken rond zijn boek Eindelijk thuis uit 1990. Het schilderij van Rembrandt De terugkeer van de verloren zoon, dat in dat boek centraal staat, hangt daar in de Hermitage. Maandag 16 september treft hem in een hotel in Hilversum een hartaanval. Op zaterdag 21 september overleeft hij een tweede hartaanval niet. Woensdag 25 september wordt tijdens een zeer druk bezochte eucharistieviering in de Sint-Catharinakathedraal te Utrecht afscheid van hem genomen. Hij wordt zaterdag 28 september 1998 onder grote belangstelling begraven op het Sacred Heart-kerkhof nabij Toronto. Een eenvoudig houten kruis markeert de plek. 

Handtekening van Henri Nouwen: wordt bewaard in de Henri J.M. Nouwen Archives and Research Collection in Toronto (Canada).

Wikimedia Commons

Het schilderij De terugkeer van de verloren zoon door Rembrandt van Rijn. Het doek speelt een belangrijke rol in Nouwens boek Eindelijk thuis. Het bevindt zich in de Hermitage in St. Petersburg.

Wikimedia Commons

Het leven van de geliefde, drie preken door Henri Nouwen.

De in 1996 overleden katholieke priester Henri Nouwen hield in de Crystal Cathedral drie preken over het thema 'U bent geliefd'. Nouwen weet op eenvoudige wijze tot de kern te komen van waar het in ons leven om draait: te weten dat wij Gods geliefde kinderen zijn. Met ondertiteling in het Nederlands.

Gedenksteen voor Henri Nouwen in Geysteren (Limburg) bij het graf van zijn ouders Laurent J.M. Nouwen (1903-1997) en Maria Nouwen (geboren Ramselaar) (1906-1978).

Wikimedia Commons