Jeanne d'Arc
De tiener die Frankrijk redde van de ondergang
Honderdjarige Oorlog
Het korte leven van Jeanne d’Arc valt samen met een beperkte, maar heftige fase in de Honderdjarige Oorlog. Met die naam wordt de periode van 1337 tot 1453 bedoeld, waarin Engeland en Frankrijk vaak met elkaar in oorlog zijn. De oorsprong van het conflict komt voort uit het probleem dat de koning van Engeland tegelijk hertog van Guyenne is. Dat is het gebied rondom Bordeaux. Als hertog is hij de leenman van de Franse koning en dus moet de ene koning knielen voor de andere en dat wringt. Als de Engelse koning Eduard III dan ook nog trouwt met de Franse prinses Isabella, wordt de relatie nog ingewikkelder. En als dan ook nog de drie broers van Isabella alle drie na een korte regeerperiode overlijden, meent Eduard dat hij zowel koning van Engeland als koning van Frankrijk kan worden: een dubbelmonarchie. De derde broer van Isabella, Karel IV, heeft echter een neef uit het huis Valois aangewezen als zijn opvolger. Dat gaat uiteindelijk tot verschillende oorlogshandelingen leiden, waarin de Engelsen ook veel macht verwerven in het noorden van Frankrijk.
Kaart van Frankrijk in de 15e eeuw. De (donker) groene gebieden vielen onder het gezag van Karel VII. De rode gebieden werden door de Engelsen beheerst. In de donkerrode gebieden waren de hertogen van Bourgondië aan de macht.
Strijd om opvolging Karel VI
Een nieuwe fase van de strijd begint met het krankzinnig worden van de Franse koning Karel VI. Er komt ruzie over het regentschap, die zelfs leidt tot een burgeroorlog in Frankrijk. De Engelse koning Hendrik V maakt hiervan misbruik door Normandië binnen te vallen en daarna te zegevieren bij de Slag van Azincourt (1415). Dit leidt tot het Verdrag van Troyes (1420), waarin de regentes, koningin Isabeau, met steun van de Bourgondische hertog de kant van de Engelsen kiest. Haar dochter Catharina zal trouwen met Hendrik V. Karel, de jongere broer van Catharina, wordt tot bastaardkind verklaard en zal dus nooit zijn vader Karel VI kunnen opvolgen. Na diens dood zal de troon overgaan op Hendrik V. De dauphin accepteert dit uiteraard niet, maar kan niet voorkomen dat Noord-Frankrijk, inclusief Parijs, geheel onder Engels gezag komt te staan.
Reddende engel
In deze context moet het optreden van Jeanne d’Arc geplaatst worden. Op het moment dat Frankrijk als natie verloren dreigt te gaan, komt Jeanne als een reddende engel. Hoe ook later geprobeerd is haar ‘stemmen’ te verklaren door te wijzen op mogelijke psychische afwijkingen: daarvoor is nooit afdoende bewijs gevonden. Wat telt is dat Jeanne zelf gelooft in haar ‘stemmen’ en dat zij zich op basis daarvan opwerpt als aanjager van een nationalistisch elan, dat nieuwe moed geeft om de strijd voor de toekomst van Frankrijk succesvol ten einde te brengen.
Speculaties over Jeanne's afkomst
Er is ook nog een theorie die probeert te verklaren waarom een ongeletterd, jong meisje afkomstig van het platteland het vertrouwen van de dauphin en zijn adviseurs kon verwerven. Die opvatting gaat ervan uit dat Jeanne helemaal niet de dochter is van de landbouwer Jacques d’Arc en zijn vrouw Isabelle Romée, maar dat die slechts haar pleegouders zijn. In werkelijkheid zou Jeanne dan het buitenechtelijke kind zijn van koningin Isabeau en de hertog Lodewijk van Orléans. Ze zou dan de halfzus van Karel zijn. Niet Karel zou het bastaardkind zijn, maar zijzelf. In het privégesprek van haar met Karel, waarvan over de inhoud nooit ook maar iets bekend geworden is, zou zij dat overtuigend aan Karel meegedeeld hebben. Op basis hiervan zou zij dan het vertrouwen van Karel hebben gekregen. Maar ook voor deze theorie is geen overtuigend bewijs. Voor christelijke inspiratie, leidinggevende capaciteiten, dapperheid en doorzettingsvermogen is geen vorstelijke afkomst nodig. En overigens maakt deze opvatting het des te meer onverklaarbaar, waarom Karel VII na de gevangenneming van Jeanne geen pogingen in het werk gesteld heeft haar te redden.
Karel VII, koning van Frankrijk (1422-1461), op een schilderij door Jean Fouquet.
Louvre / Wikimedia CommonsBetekenis
Hoewel lang niet alle raadsels rond Jeanne d’Arc zijn opgelost, we weten door de bewaard gebleven rechtbankverslagen eigenlijk bijzonder veel van de omstandigheden van haar publieke optreden. Die maken het begrijpelijk dat zij van grote betekenis is in de vaderlandse geschiedenis van Frankrijk. Keizer Napoleon I bestempelt haar als nationaal symbool van Frankrijk en dat is ze sindsdien gebleven. Vooral in monarchistische, militaire en (conservatief) katholieke kringen wordt ze sterk vereerd.
Heel wat kerken in Frankrijk zijn vernoemd naar Jeanne d'Arc. Dit standbeeld, ontworpen door Felix Charpentier (1888), bevindt zich voor de Jean d'Arc-basiliek in Parijs.
Wikimedia Commons