Benedictus van Nursia

De vader van het westerse kloosterleven

Benedictus van Nursia

Benedictus wordt in of rond 480 geboren in het stadje Nursia, dat tegenwoordig Norcia heet, en gelegen is in de Italiaanse provincie Umbrië. Hij heeft een tweelingzus, Scholastica, die net als hij zal kiezen voor het kloosterleven. Zijn ouders, Euproprius Anicius en Abundantia, behoren tot een gegoede, adellijke familie en ze bewonen een groot huis. Voor zijn gymnasiale opleiding wordt Benedictus naar Rome gestuurd, waarschijnlijk vergezeld van zijn voedster. Het wordt een cultuurshock. Benedictus ziet hoe vele jongeren in deze wereldstad-in-verval het verkeerde pad op gaan en hij besluit met zijn studie te stoppen en zijn leven in stilte aan God te wijden.

Teruggetrokken

Zijn voedster vergezelt hem naar een afgelegen plaats: Effide, nu Affile geheten. Dat ligt ongeveer 40 kilometer ten oosten van Rome. Ze krijgen een verblijf aangeboden op het terrein van de kerk van de apostel Petrus. Nadat hij na gebed op wonderbaarlijke wijze een kapot gevallen zeef weet te repareren, wordt de nieuwsgierigheid naar deze bijzondere knaap steeds groter. Benedictus maakt zich uit de voeten, ontvlucht zijn voedster en trekt zich terug in een grot bij het iets noordelijker gelegen Subiaco. Drie jaar lang is er maar een persoon die zijn verblijfplaats kent: de monnik Romanus. Die leert hem de eenzaamheid te overwinnen en te leven van slechts het allernoodzakelijkste. Vanuit het naburige klooster voorziet hij hem op vaste dagen heimelijk van brood, dat hij met een lang touw naar beneden laat zakken.

Het klooster 'Monastero del Sacro Speco' in Subiaco. Op de achtergrond de rotsen.

Wikimedia Commons

Kloosterleven

Benedictus krijgt een droom waarin een priester op bezoek komt die van God opdracht heeft gekregen met hem samen de Paasmaaltijd te nuttigen. Benedictus weet helemaal niet dat het Pasen is en dat het dus geen dag is om te vasten. Door deze droom begint Benedictus te beseffen dat het misschien helemaal niet zo goed is je van alles en iedereen te isoleren. Een mens is toch een sociaal wezen. Ongeveer tegelijkertijd wordt zijn grot ontdekt door herders. Die praten over hem en daarna wordt hij door veel mensen bezocht. Ze brengen eten mee en luisteren naar zijn stichtelijke verhalen. Er sluiten zich ook monniken bij hem aan. Tenslotte verruilt hij zijn kluizenaarsbestaan voor een kloosterleven als alle monniken in een naburig klooster een beroep op hem doen om hun abt te worden. Maar ze vinden Benedictus al snel veel te streng en proberen hem te vergiftigen. Als hij de glazen beker met dodelijke drank zegent, valt deze meteen in scherven uiteen. Hij weigert nog langer abt te zijn en keert ogenblikkelijk terug naar zijn geliefde, eenzame grot.

Benedictus zegent de glazen beker met gifdrank, die de monniken hem hebben gegeven en die in scherven uiteenvalt. Fresco van Il Sodoma (1477-1549).

Wikimedia Commons

Regel van Benedictus

Weer komen allerlei mensen op hem af. Hij geeft raad, preekt en verricht verschillende wonderen: hij geneest mensen, laat water uit rotsen ontspringen en doet aan duiveluitdrijving. Weer krijgt hij volgelingen. Om het allemaal beheersbaar te houden sticht hij twaalf kloosters, elk bestemd voor twaalf monniken. Verschillende van die kloosters bestaan nu nog steeds. Als Florentius, een priester van een naburige kerk, hem begint tegen te werken en hem zelfs voor de tweede keer probeert te vergiftigen, besluit Benedictus in 529 opnieuw te vertrekken. Dit keer verhuist hij met een aantal getrouwen naar Casinum, het tegenwoordige Cassino, dat ongeveer halverwege op de weg van Rome naar Napels ligt. De hoge berg bij deze vestingstad is de Montecassino. Boven op die berg staat op dat moment de nog in gebruik zijnde oude tempel van de heidense god Apollo. Benedictus breekt die tempel af en slaat het beeld van Apollo in stukken. Hij bouwt op diezelfde plek twee kapellen en daaromheen wordt een gloednieuw klooster opgetrokken. Benedictus weet de heidense boerenbevolking voor zich te winnen en men laat zich dopen. Door de groeiende omvang van het nieuwe klooster moet abt Benedictus de organisatie beter op orde krijgen. Hij ontwerpt de Regula Benedicti, een geheel van kloosterregels dat een goede balans geeft tussen bidden en werken, tussen gehoorzaamheid en eigen initiatief, tussen gezonde voeding en matigheid. Deze Regel van Benedictus wordt niet alleen ingevoerd in de Benedictijner kloosterorde, maar wordt overgenomen door tal van andere kloosterorden.

Duiveluitdrijving van een bezeten monnik door Benedictus. Fresco door Il Sodoma (1477-1549) in de abdij van Monte Oliveto Maggiore.

Wikimedia Commons

Laatste levensjaren

Zijn zus, Scholastica, die zuster is in een klooster iets ten westen van de Montecassino, bezoekt hem eens per jaar om samen te bidden. Als zij overlijdt besluit Benedictus haar in het voor hem gereserveerde graf te begraven. Het zal een dubbelgraf worden. Enkele weken later sterft ook Benedictus. Het jaar is niet precies bekend: het moet zijn tussen 547 en 550. Bij de heropbouw van Montecassino na de verwoesting in de Tweede Wereldoorlog zijn de relieken van beiden teruggevonden in de crypte onder het hoogaltaar.

Scholastica, (tweeling)zus van Benedictus. Beeld bij het klooster Montecassino.

Wikimedia Commons

Een bladzijde uit de Regula Benedicti zoals die in het klooster op de Monte Cassino (hiernaast) wordt bewaard.

Monte Cassino

Relieken van Benedictus bevinden zich in de crypte van de abdijkerk in Benoît-sur-Loire.

Wikimedia Commons