Herman Schaepman

Priesteropleiding en promotie

Het is tot in het midden van de twintigste eeuw heel gebruikelijk dat in een groot katholiek gezin de oudste zoon wordt voorbestemd voor het priesterschap. Bij Herman is een roeping in die richting nog niet duidelijk aanwezig, maar de degelijke jezuïetenopleiding op het kleinseminarie Kuilenburg in de zgn. Papenhoek van Culemborg komt altijd van pas. Herman begint er zijn studie in oktober 1858 en hij zal na vier jaar zijn gymnasiumopleiding voltooien en daarna nog een jaar filosofie studeren. Dan volgt toch de theologiestudie aan het grootseminarie te Rijsenburg. Hij is er theologant van 1863 tot 1867. Op 23-jarige leeftijd wordt hij door Mgr. A.I. Schaepman, die een volle neef van zijn vader is en hulpbisschop van Utrecht, tot priester gewijd. Deze Mgr. Schaepman zal vanuit het aartsbisdom Utrecht zijn achterneef Herman in het vervolg van diens carrière zowel in Nederland als in Rome behulpzaam zijn. Tijdelijk zal Herman in Utrecht assistent in de kathedrale kerk zijn tot hij begin oktober 1868 kan afreizen naar Rome voor een vervolgstudie aan de Gregoriana, de pauselijke universiteit, die door jezuïeten geleid wordt. Hij geniet meer van de kunst van Rome dan van de studie. Het duurt hem ook te lang: drie jaar! Bij de dominicanen kan het sneller. Binnen een jaar, op 1 juli 1869, is Herman aan hun universiteit, de Sapienza, gepromoveerd tot doctor in de theologie. Hij zal zijn hele leven ‘doctor’ Schaepman genoemd worden. Terug in Nederland zal hij ruim dertig jaar (deeltijd)hoogleraar zijn aan het grootseminarie Rijsenburg, met colleges Oude Testament en kerkgeschiedenis.

Ultramontaan

In de eerste week na zijn aankomst in Rome is er voor Herman Schaepman al een audiëntie bij paus Pius IX – meestal Pio Nono genoemd - geregeld. Deze innemende persoonlijkheid heeft daarbij op hem een onuitwisbare indruk gemaakt. Sinds dit onderhoud is de jonge priester een Ultramontaan (ultra montes – over de bergen), een fervent verdediger van het pauselijk gezag. Dat gezag wordt op dat moment fel bestreden. De Kerkelijke Staat, waarvan de paus het staatshoofd is, wordt bedreigd door de Italiaanse eenheidsstrijd, die eindigt met de inname van Rome in 1870; de paus houdt alleen Vaticaanstad over om te regeren. Binnen de kerk zelf is er een diepgaand meningsverschil over de vraag of de paus in officiële religieuze uitspraken onfeilbaar is of niet. Het Eerste Vaticaans Concilie (1869-1870) in Rome kondigt inderdaad die onfeilbaarheid af. Al met al staat het pausschap in die dagen wereldwijd in het centrum van de aandacht. Herman Schaepman doet over alle ontwikkelingen enthousiast verslag in een reeks ‘Romeinse Brieven’ in het katholieke dagblad ‘De Tijd’. In het tweede jaar van zijn verblijf in Rome is hij als secretaris toegevoegd aan de bisschop van Haarlem en kan daardoor van binnenuit de ontwikkelingen goed volgen. Hij geniet er van en hij wijdt aan zijn geliefde paus Pio Nono verschillende wijdlopige gedichten.

Tweede Kamerlid

Terug in Nederland wordt Schaepman behalve professor op Rijsenburg redacteur van ‘De Tijd’ en richt hij samen met de historicus Nuyens het katholiek-culturele maandblad ‘De Wachter’ op. Zijn bekendheid groeit hierdoor en die wordt versterkt door zijn grote welsprekendheid tijdens redevoeringen op grootschalige katholieke bijeenkomsten. Als parlementair verslaggever en commentator raakt Schaepman inmiddels steeds meer betrokken bij het politieke proces. Hij strijdt voor subsidiëring van het bijzonder (confessioneel) onderwijs en uitbreiding van het kiesrecht. De katholieke kiesvereniging Breda stelt dr. Schaepman kandidaat voor de Tweede Kamer en hij wordt in 1880 voor het kiesdistrict Breda gekozen met 1853 van de 1886 uitgebrachte geldige stemmen. Schaepman kan toetreden tot de volksvertegenwoordiging als hij al zijn kerkelijke functies neerlegt en zijn professoraat is omgezet in een buitengewoon hoogleraarschap. Bij elkaar zal Schaepman tot zijn dood 23 jaar lid van de Tweede Kamer blijven.

Er is in die tijd nog geen katholieke partij. Van de 86 leden van de Tweede Kamer zijn er 17 katholiek en de meesten daarvan zijn conservatief en steunen de werkgeversbelangen. Herman Schaepman komt vaak in botsing met zijn geloofsgenoten. Hij wil toewerken naar één katholieke partij met een sociaal karakter. In 1883 publiceert hij zijn ‘Proeve van een Program’ als basis voor die partij. Hij krijgt er de handen niet voor op elkaar. Hij wil ook om echte invloed uit te oefenen op het regeringsbeleid samenwerken met de Antirevolutionairen, de groepering van Abraham Kuyper. Schaepman loopt hiermee vóór de troepen uit, is weinig tactisch en komt nogal eens over als een betweter, die zijn tegenstanders voor dom houdt. Zo krijgt hij minder voor elkaar dan zijn idealisme en sociale bewogenheid eigenlijk rechtvaardigen. Maar met al zijn redevoeringen, artikelen en in zijn stemgedrag wijst hij voor zijn geloofsgenoten de juiste weg: samen met andere christenen ijveren voor een socialere samenleving, verplicht onderwijs voor alle kinderen en gelijke financiering van de verschillende scholen.