Maarten Luther
Een pleitbezorger van een persoonlijke relatie met God
Afkomst en jeugd
Als Maarten Luther op 10 november 1483 te Eisleben wordt geboren, lopen de Middeleeuwen op hun eind en hangt verandering in de lucht. Luther krijgt een strenge opvoeding in een groot gezin. Na de Latijnse school (met middeleeuwse leermethoden) komt hij via scholen in Maagdenburg en Eisenach in 1501 op de universiteit te Erfurt.
Augustijner monnik
Na een vooropleiding in de zeven vrije kunsten wordt hij in 1505 magister in de rechten. In Erfurt woedt de pest, en mede door het overlijden van vrienden beseft Luther zijn sterfelijkheid. Hij belooft na een bange ervaring tijdens een noodweer monnik te worden. Hij treedt in bij de Augustijner orde te Erfurt.
Het leven als Augustijner monnik was zwaar. De strenge discipline en het sobere leven doen een aanslag op Luthers conditie en gezondheid. In 1507 wordt hij tot priester gewijd; hij begint aan zijn studie theologie. In 1510 maakt hij een pelgrimstocht naar Rome. Naast alle pracht en praal komt hij er in aanraking met de geldzucht van de kerk. Hij begint te twijfelen aan de leer van de kerk; zeer frequent biechten (soms vier keer per dag) en boetedoening brengen geen gevoel van verlossing…..
Hans en Margarete Luther, de ouders van Maarten Luther, geschilderd door Lucas Cranach de Oudere (1527).
Wikimedia Commons
Luther als Augustijner monnik met tonsuur. Deze gravure uit 1520 van de hand van Lucas Cranach de Oude wordt beschouwd als de oudste bekende afbeelding van Luther.
Kupferstichkabinett, Berlijn (via Wikimedia Commons)95 stellingen
In 1512 krijgt Luther een leerstoel aan de universiteit van Wittenberg, waar hij Bijbelse theologie gaat doceren. Zijn studie van de Bijbel en de bijbelse grondteksten (Grieks en Hebreeuws) brengen hem tot de overtuiging dat verlossing een geschenk van God is, en geen kerkelijke rituelen of bemiddeling van geestelijken vereist. In 1514 wordt Luther naast zijn hoogleraarschap priester in de stadskerk van Wittenberg.
Op 31 oktober 1517 publiceert Luther de beroemde 95 stellingen tegen de aflaathandel, de handel in kerkelijke brieven waarmee gelovigen hun tijd in het vagevuur volgens de kerk konden bekorten. Al snel worden de stellingen via de boekdrukkunst verspreid. In Rome wordt in 1518 een proces tegen Luther gevoerd; in 1520 wordt hij via een pauselijke bul met de kerkelijke banvloek bedreigd, als hij zijn opvattingen niet herroept.
Op 31 oktober 1517 publiceerde Luther de beroemde 95 stellingen tegen de aflaathandel. Dat wordt hier voorgesteld als het aanslaan van de stellingen op de deur van de kerk in Wittenberg.
Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum, zo heet de publicatie waarin de 95 stellingen staan.
Wikimedia CommonsWorms
Op 10 december 1520 verbrandt Luther de pauselijke bul. Daarop spreekt de paus begin 1521 de excommunicatie uit. Onder invloed van de welwillende stemming tegenover Luther en op aandringen van een aantal Duitse vorsten nodigt keizer Karel V Luther uit naar de Rijksdag te Worms (april 1521). Onderweg naar Worms wordt Luther in heel Duitsland met grote geestdrift ontvangen…. Tijdens de rijksdag beroept Luther zich op de Bijbel. Hij weigert zijn stellingen te herroepen. Met een vrijgeleide keert hij terug…. Als hij en zijn medestanders Worms verlaten hebben, spreekt de keizer de rijksban over Luther uit (Edict van Worms); hij is nu vogelvrij.
De bul Exurge Domine, in 1520 uitgevaardigd door paus Leo X, waarin hij dreigt Luther in de kerkelijke ban te doen.
Wikimedia Commons
Luther voor de Rijksdag in Worms (1521). Het schilderij is ruim 350 jaar later vervaardigd door Anton von Werner (1843-1915).
Wikimedia CommonsWartburg
Keurvorst Frederik de Wijze laat Luther “ontvoeren” en in veiligheid brengen op de Wartburg bij Eisenach. Daar raakt Luther in een depressie. In 1521 vertaalt hij het Nieuwe Testament in het Duits. In 1522 keert Luther naar Wittenberg terug en matigt met zijn preken de radicale uitingen van de Reformatie. Hij hervormt de armenzorg, en het schoolsysteem. Hij keert zich tegen de Boerenopstand, die door revolutie verbeteringen wil afdwingen. Luther is tegen geweld.
Aan het werk
In 1525 trouwt Luther met Katharina van Bora, een uitgetreden non. Ze krijgen zes kinderen. Ook familieleden vinden onderdak in het gezin. Luthers tafelgesprekken zijn beroemd geworden. In de periode tot zijn dood in 1546 werkt Luther aan de hervorming van de eredienst, het bezoek aan hervormde predikanten, het schrijven van een catechismus en de complete vertaling van de Bijbel in het Duits (1534).
In zijn laatste levensjaren lijdt Luther aan diverse lichamelijke kwalen. Hij blijft echter preken en schrijven. In januari 1546 vertrekt hij naar zijn geboortestad Eisleben, waar hij op 18 februari sterft aan een hartaanval.
De Wartburg, het kasteel bij Eisenach, waar Luther door keurvorst Frederik de Wijze in veiligheid is gebracht.
Wikimedia Commons
Maarten Luther als jonkheer Jörg op de Wartburg (1522).
Wikimedia Commons
Portretten van Maarten Luther en Katharina van Bora ter gelegenheid van hun huwelijk door Lucas Cranach de Oude (1526).
Wikimedia Commons