Ida Gerhardt

Dienstbaar

Het gedicht Biecht uit de bundel Sonnetten van een leraar (1950) geeft kernachtig weer waarom we voor Ida Gerhardt een plaats hebben ingeruimd in ons overzicht van Beeldfiguren van het christendom. Ze komt eruit naar voren als een vredelievend collega, die echter absoluut niet kan verdragen dat mensen zich “omhoog” werken ten koste van anderen. Ook elders in dezelfde bundel geeft ze blijk van haar afkeer van “Streberei”. Ze wil in alle bescheidenheid dienstbaar zijn aan anderen, haar leerlingen vooral, met wie ze een band wil opbouwen en voor wie ze graag iets wil betekenen. Ondanks haar vele talenten stelt ze zichzelf nooit op de voorgrond.

Wat er kan gebeuren als je rustig je eigen weg gaat, niet aan de weg timmert en echt voor de inhoud gaat, laat zich goed illustreren aan de ontvangst van het literaire werk van Ida Gerhardt. Na een moeilijke jeugd vanwege een verstoorde relatie met haar veeleisende moeder, en de daaruit voortvloeiende verwijdering uit het ouderlijk huis, viel het haar niet gemakkelijk haar plaats in de samenleving te vinden. Bij haar afstuderen in de crisistijd (1933) lagen de banen bepaald niet voor het opscheppen. Via via doet ze onbetaald wat onderwijservaring op, maar ze leeft in armoedige omstandigheden. Daardoor loopt ze longvliesontsteking op; pas dan mag ze weer thuis komen.

Onderwijs

Als ze in de overstap maakt naar het lyceum in Kampen, is dat een intellectuele stap terug van het gymnasium in de universiteitsstad Groningen, maar juist in Kampen komt de lerares in Gerhardt tot ontplooiing. In haar lessen probeert ze de leerlingen tot hun recht te laten komen en bij haar thuis organiseert ze lessen in Griekse filosofie, waar in het schoolcurriculum geen plaats voor was.

Gelukkig blijven haar talenten niet onopgemerkt: de onderwijsvernieuwer Kees Boeke biedt haar in 1951 een baan op de Werkplaats Kindergemeenschap te Bilthoven aan als conrectrix van een nieuw op te zetten gymnasiumafdeling. Het levend monogram (1955) krijgt een jaar later de Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam; in 1956 verschijnt De argelozen. In datzelfde jaar koopt Ida samen met Marie van der Zeyde een huis in Bilthoven. In 1962 wordt De hovenier (1961) bekroond, opnieuw met de Poëzieprijs van Amsterdam. Er is dus wel waardering, maar de Vijftigers beheersen de markt. Ida haalt haar hart op in haar werk aan de Werkplaats, waar kinderen veel eigen verantwoordelijkheid krijgen en oefenen met medezeggenschap, wat in die tijd een grote vernieuwing betekent.

Hebreeuws

Ida’s vader overleed in 1953. Als ook haar zus Truus plotseling overlijdt (1960), draagt Ida De hovenier aan haar nagedachtenis op. Na een aantal malen overspannen te zijn geweest, gaat ze in 1963 met vervroegd pensioen. En waar een ander wellicht zou kiezen voor een rustige oude dag zonder veel verplichtingen, ziet Ida een geheel nieuw perspectief: ze gaat Hebreeuws leren en zet zich samen met haar vriendin aan een vertaling van de Hebreeuwse Psalmen. Een van haar leerlingen in Bilthoven had haar eens gezegd dat hij de bestaande psalmvertaling zo lelijk vond en dacht dat de oorspronkelijke psalmen in het Hebreeuws veel mooier moesten zijn. Dat gaf Ida de inspiratie voor een nieuw project tijdens haar voortijdige pensioen.

P.C. Hooftprijs

Begin jaren ’70 zet uitgever en classicus J.B.W.Polak zich in voor de (her)uitgave van Ida’s poëzie. De herdrukken en de nieuwe bundels openen in deze jaren veler ogen voor de kwaliteiten van haar werk. Uiteindelijk leidt dat in 1979 tot een bekroning met de Prijs voor meesterschap van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, en tot de toekenning van de P.C.Hooftprijs. En dan is er geen sprake meer van tegenstand, zoals in 1946….

Haar leven lang heeft Ida Gerhardt tegen de stroom opgeroeid en eigen keuzes gemaakt. Onopvallend en volhardend koos ze voor de weg van de meeste weerstand, dwars tegen de heersende mode in. Als gelovige vrouw probeerde ze invulling te geven aan haar christen zijn, ook als dat niet zo makkelijk was. Ze bleef trouw aan haar eigen opvattingen en haar eigen stijl. Dat ze daarvoor uiteindelijk ook breder waardering heeft gekregen, moet haar uiteindelijk goed hebben gedaan.