De levensloop van Karol Wojtyla was nauw verbonden met de Poolse identiteit. In de tijd rond zijn geboorte was Polen na enkele eeuwen ellende door verdeling en bezetting een zelfstandige staat geworden. Het Pools katholicisme had zich toen ontwikkeld tot een uitgesproken nationalistisch geloof. De Tweede Wereldoorlog bracht het land opnieuw verschrikkingen; de bevrijding door de Russen in 1945 bracht een nieuwe periode van onderdrukking.

Toen Karol Woytila in oktober 1978 paus in Rome werd, bestond er in zijn land al ruim dertig jaar een communistisch bewind, waarmee de katholieke kerk op zeer gespannen voet stond. Woytila wist uit eigen ervaring hoe het was in een dictatoriaal geregeerde staat te leven. Dat een niet-communistische Pool zo’n invloedrijke post op wereldniveau bezette, heeft ongetwijfeld het sluimerende verzet onder de Poolse bevolking tegen het bestaande bewind in de hand gewerkt. Het vormde in ieder geval een stevige duw in de rug voor het Poolse nationale zelfvertrouwen. Heel snel na zijn eerste bezoek aan zijn geboorteland zien we de opkomst van de vrije vakbond Solidariteit (leider: Lech Walesa), een tot dan toe onbekend en verboden verschijnsel in een Oostblokstaat. Achteraf wordt dit gezien als een eerste stap in een keten van ontwikkelingen en gebeurtenissen die uiteindelijk zouden leiden tot de ineenstorting van het communisme in Polen en andere Oostblokstaten (1989).

Reizen

De vele reizen die hij als paus naar zoveel verschillende landen in verschillende werelddelen maakte, stonden in scherp contrast met tal van voorgangers in de anderhalve eeuw daarvoor. Eenmaal als paus gedroeg men zich als ‘gevangene van het Vaticaan’. Met zijn reizen wilde Johannes Paulus laten zien dat hij zijn kerk als een wereldkerk beschouwde met een wat minder nadrukkelijke oriëntatie op Europa dan voorheen. Het was niet zonder betekenis dat zijn eerste reisdoel Mexico was: een van de grote staten in Latijns-Amerika met een groeiende overwegend katholieke bevolking. Dat bleek ook uit het enorme aantal heilig- en zaligverklaringen, dat onder geen enkele paus zo’n hoog aantal heeft bereikt. Een groot deel van deze heiligen en zaligen kwam daarbij uit gebieden buiten Europa, zoals bijv. Libanon, Korea en China. Met de bevrijdingstheologie in Latijns-Amerka, waarvan je de activiteiten in rechtstreeks verband met het Tweede Vaticaans Concilie kunt brengen, had hij grote moeite. Bestrijding van armoede is een christelijke plicht, maar daarbij termen als klassenstrijd, uitbuiting en maatschappelijke ongelijkheid gebruiken, was voor hem een brug te ver. Hij veroordeelde ook priesters die in hun politieke engagement zover gingen dat zij aan revolutionaire regeringen zoals in Nicaragua deelnamen.

Als paus slaagde hij er wel in een nieuwe doelgroep aan te boren: de jongeren. Op zijn initiatief werden in 1984 voor het eerst in Rome de Wereldjongerendagen gehouden. Het hoogtepunt van deze bijeenkomsten was het bezoek van de paus zelf, die door de gelovige katholieke jongeren werd onthaald op een wijze alsof het een bekende popster was. De paus buitte hier zijn mediagenieke gaven volledig uit. De Wereldjongerendagen worden nog steeds om de drie jaar in steeds een ander Europees land gehouden.

In een park in Krakau (Polen) bevindt zich dit herdenkingsmonument van Johannes Paulus II