Johannes Calvijn
Een strenge hervormer met blijvende invloed
Behoefte aan kerkhervorming
Tijdens de late middeleeuwen, vooral in de vijftiende eeuw, ontstond een grote behoefte aan kerkhervorming. Er waren veel misstanden in de kerk, en zo werd de kern van het evangelie aan het oog onttrokken. De reformatoren wilden naar die kern terug: de verlossing van de mens door Jezus Christus. Dat evangelie moest troost bieden in een moeilijke tijd.
Maar de katholieke kerk wilde niet graag afstand doen van haar macht over de gelovigen. In de officiële kerkleer moest iedere gelovige zich aan de regels van de kerk houden. Als hij dat niet deed, kwam hij in botsing met de autoriteiten. In het uiterste geval werd hij de kerk uitgezet. Dan was ook de hemel voor zo iemand onbereikbaar geworden….
Luther
Door veranderende maatschappelijke omstandigheden, waaronder de opkomst van het humanisme, waarbij de menselijke factor belangrijker was, werd echte hervorming onontkoombaar. Op 31 oktober 1517 publiceerde Maarten Luther, een tot dan toe nog onbekende doctor in de theologie, 95 stellingen, waarin hij protesteerde tegen de praktijk van het verkopen van aflaten (papieren waarmee je volgens de kerk tegen betaling je verblijf in het vagevuur kon beperken). Hij stelde dat de genade van God gratis was en niet afhankelijk van kerkelijke tussenkomst. Wel waren volgens Luther echt berouw en oprechte bekering nodig om Gods genade te kunnen ontvangen. Betalen voor aflaten was volgens hem volkomen zinloos. Volgens Luther heeft de gelovige geen priester nodig om van zijn schuld en zonden verlost te worden.
In de ban
Luthers gedachten werden al snel overal besproken. Ze inspireerden andere humanistische intellectuelen. Onder kloosterlingen groeide zijn aanhang. Ook verschillende Duitse vorsten steunden Luthers ideeën. In een open brief “Aan de christelijke adel der Duitse natie” wijst Luther erop dat alle echte gelovigen priesters zijn (1 Petrus 2: 9). Speciaal door de kerk gewijde functionarissen waren volgens hem dus niet nodig. De kerk beschouwde dat als een ketters standpunt. In 1520 sprak paus Leo X de banvloek over Luther uit. Nadat Luther de pauselijke bul had verbrand, werd hij in 1521 niet alleen uit de kerk gezet, maar ook in de keizerlijke ban gedaan. Dat gebeurde nadat hij op de rijksdag te Worms geweigerd had zijn standpunten te herroepen.
Luther had al zoveel volgelingen, dat de ban averechts werkte: hij werd door zijn volgelingen als een nationale held vereerd. Daarbij kwam, dat veel Duitse vorsten al langer een afkeer hadden van de op Italië georiënteerde en in hun ogen decadente kerk. Ook het feit dat het geld van de aflaten voor een groot deel in Italië werd besteed aan de bouw van de St.Pieter in Rome, was hun een doorn in het oog. Politieke en economische factoren werkten dus ook mee bij Luthers reformatie.
Handtekening van Johannes Calvijn
Wikimedia Commons
Johannes Calvijn, geschilderd in 1855.
Wikimedia CommonsGenève
In 1522 haalde Ulrich Zwingli de stad Zürich over tot een vergelijkbare reformatie als die van Luther. Zijn reformatie bereikte ook de steden Bern (1528) en Bazel (1529). In Genève werd de hervorming vanaf 1525 geïmporteerd door Duitse kooplieden. Het duurde echter tot 1533 voordat ze doordrong tot de Geneefse burgerij. Op 21 mei 1536 werd Genève hervormd tot een onafhankelijke republiek. Calvijn was sinds juli 1536 in deze stad actief, op dringend verzoek van Guillaume Farel. Weliswaar moest hij de stad in 1538 verlaten, maar in 1541 werd hem dringend verzocht terug te komen. Toen kon hij zijn voorwaarden stellen en een grote invloed uitoefenen op de hervorming van de kerk.
In de Nederlanden bleken de “precieze” opvattingen van Calvijn wonderwel aan te slaan, vooral bij de orthodoxe predikanten. Zijn invloed op het Nederlandse protestantisme is dan ook groot te noemen.
In Genève (Zwitserland) bevindt zich dit monument ter ere van de vier grote reformatoren v.l.n.r. Guillaume Farel, Johannes Calvijn, Théodore de Bèze, John Knox. Het beeldhouwwerk is vervaardigd door Henri Bouchard en Paul Landowski. Het is onthuld in 1917 ter gelegenheid van de 400e geboortedag van Johannes Calvijn.
Calvijn heeft berijmingen (in het Frans) op psalmen gemaakt. Hier de berijming van psalm 137: Estans assis aux rives aquatiques. Gebruik deze link voor de vertaling in het Nederlands.De Nederlandse componist Jan Pietersz. Sweelinck (1562-1621) heeft 150 Geneefse psalmen meerstemmig getoonzet. Luister naar een uitvoering van psalm 137 door het Middelburgs Kamerkoor.
In 2009 was het 500 jaar geleden dat Calvijn werd geboren. Dit werd in Nederland uitvoerig gevierd met o.a. de publicatie van boeken en een grote tentoonstelling in de Grote Kerk in Dordrecht.