Philippus Melanchthon

Jong student

Zijn oudoom Johannes Reuchlin, een beroemd humanist, zou hem hebben geadviseerd de naam Melanchthon aan te nemen, de Griekse vertaling van Schwarzerdt (zwarte aarde). Via deze oudoom wordt Philipp al voor zijn dertiende verjaardag ingeschreven aan de universiteit van Heidelberg (1509).

Al in 1511 rondt hij er zijn studie af, maar zijn professoren geven hem vanwege zijn jonge leeftijd geen toestemming voor een promotie. Daarom promoveert hij “pas” in 1513 in de wijsbegeerte aan de universiteit van Tübingen.

Snel hoogleraar

Dan wordt Melanchthon docent aan deze universiteit. Hij doceert verschillende vakken en publiceert diverse humanistische werken; in 1518 verschijnt zijn Griekse grammatica, die tot in de negentiende eeuw in gebruik is gebleven op Latijnse scholen (gymnasia). In Tübingen voert hij onderwijshervormingen door, waar niet alle hoogleraren blij mee zijn… In 1518 benoemt keurvorst Frederik de Wijze hem als hoogleraar voor de Griekse taal aan de universiteit van Wittenberg, waar Melanchthon uiteraard in contact komt met Luther. Zijn inaugurele rede heet “Over de vernieuwing van het onderwijs aan de jeugd”. Hij volgt bij Luther colleges theologie; Luther verdiept zich onder leiding van Melanchthon in het Grieks: ze raken zeer bevriend.

Aan Luthers zijde

In 1519 staat hij Luther ter zijde bij diens twistgesprek met Johann Eck te Leipzig. Luther zegt dan van hem: “Deze kleine Griek overtreft mij ook in de theologie!” Deze uitspraak levert Melanchthon de bijnaam “de kleine Griek” op. Hij maakt in Wittenberg een overstap naar de theologische faculteit en trouwt in 1520 met Katharina Krapp, de dochter van de burgemeester aldaar. In 1521 houdt hij een vurig pleidooi voor Luther: hij toont aan dat Luther opkomt voor het zuivere christendom en alleen maar strijdt tegen onbijbelse praktijken in de kerk. Als Luther in 1521 op de Wartburg verblijft, neemt hij Luthers colleges over. In zijn belangrijke werk “Loci communes rerum theologicarum(…)” legt hij aan de hand van Paulus’ brief aan de Romeinen de bijbelvisie van de Reformatie uit. Daarmee wordt dit boek de basis van de lutherse theologiebeoefening. Melanchthon blijft ook actief bezig met de bestudering van de klassieke teksten. In 1528 publiceert hij een handleiding voor zgn. visitatoren: hij wil de kerk en het onderwijs hervormen door professionele visitaties, inspirerende bezoeken van deskundigen.

Augsburgse confessie

In 1530 stelt Melanchthon de Augsburgse confessie op, de geloofsbelijdenis van Augsburg, nu nog steeds de basis van het lutheranisme. Aan de universiteit van Wittenberg is hij een aantal malen rector en een aantal jaren decaan van de faculteit der wijsbegeerte. Al die tijd blijft hij intensief samenwerken met Luther, tot diens dood in 1546. Na dat jaar komt hij steeds meer in de vuurlinie te staan in het conflict met Rome en dat put hem uit. Voor het concilie van Trente stelt hij de Confessio Saxonica op, waarin de visie van de reformatie nog eens wordt uiteengezet. Op weg naar Trente ziet hij de voorbereidingen voor militair optreden door Maurits van Saksen, en hij keert naar Wittenberg terug (1552). Bij de vrede van Augsburg in 1555, waarbij de tekst van de Augsburgse confessie van 1530 officieel tot rijksrecht wordt verheven, ontstaat er meer ruimte voor de protestanten, maar voor Melanchthon persoonlijk wordt het er niet makkelijker op. Het laatste deel van zijn leven wordt bemoeilijkt door theologische twistgesprekken (felle debatten met katholieke theologen) en de spanningen die deze met zich meebrengen. Melanchthon blijft desondanks naar compromissen zoeken. Als het calvinisme in Duitsland steeds grotere invloed krijgt, wordt het debat echter steeds scherper, zeer tot verdriet van Melanchthon.

Levenseinde

In augustus 1557 gaat Melanchthon in opdracht van keurvorst August naar een twistgesprek in Worms. Daar krijgt hij in oktober het bericht dat zijn vrouw is overleden. Pas half december kan hij echter naar Wittenberg terugkeren… Op een reis naar Leipzig in maart van het jaar 1560 vat Melanchthon een stevige kou. De koorts die daarvan het gevolg is, blijkt slopend voor zijn toch al verzwakte lichaam, en op 19 april 1560 overlijdt hij. Hij ligt tegenover Luther begraven in de Slotkerk te Wittenberg.