Willem Banning
De rode dominee die sociaaldemocratie en evangelie samenbracht
Praktisch christendom en socialisme
De vrijzinnig-protestante, geweldloosheid predikende beweging van de Quakers in Engeland organiseert in het begin van de twintigste eeuw op het landgoed Woodbrooke bij Birmingham internationale scholingsbijeenkomsten. Ook vanuit Nederland komen cursisten naar dit centrum. De Leidse theologiestudenten die in 1908 een cursus volgen, stichten na terugkomst in Nederland de Vereeniging van Woodbrookers in Holland. Het doel van de vereniging is open gesprekken aan te gaan met mensen van andere levensovertuigingen, wat in het verzuilde Nederland van die tijd zeer vernieuwend is. Vanaf 1910 organiseren ze cursussen in het landelijk gelegen Barchem. Willem Banning neemt samen met zijn verloofde Han deel aan zo’n cursus in 1916. Hij wordt gegrepen door de geest van religieuze tolerantie binnen de vereniging en zal er zijn leven lang bij betrokken blijven. Hij blijft de Nederlands Hervormde Kerk trouw, maar wordt steeds oecumenischer van instelling. Volgens hem komen alle vormen van christendom uiteindelijk uit bij de centrale opdracht voor elke gelovige de medemens lief te hebben. En dat kan volgens hem politiek niet anders betekenen dan een keuze voor het democratisch socialisme. Niet het socialisme van de klassenstrijd, maar het socialisme van de broederschap. De klasse waaruit iemand voortkomt mag niet bepalend zijn voor iemands levenslot, maar de persoonlijke instelling. Daarom propageert Banning het personalistisch socialisme. Volgens hem moet de SDAP evalueren tot een grote volkspartij die de klassen overstijgt en de leiding neemt op weg naar de klasseloze maatschappij.
Willem Banning spreekt tijdens een bijeenkomst van christelijke studenten, waarschijnlijk tijdens een pinksterbijeenkomst (1911).
Geheugen van Nederland / Wikimedia CommonsDe geest van Gestel
In het gijzelaarskamp Beekvliet in Sint-Michielsgestel komt over Willem Banning en veel van zijn lotgenoten de geest van Gestel. De gevangen genomen, vooraanstaande Nederlanders komen voor het eerst van hun leven in dagelijks contact met personen van veel verschillende geloofs- en levensovertuigingen en afkomstig van velerlei achtergronden. Ze leren over de schuttingen van de verzuilde samenleving heen te kijken, bestuderen elkaars opvattingen en erkennen vaak geestverwanten in mensen die bij andere godsdienstige en politieke richtingen horen. Banning en Schermerhorn zijn belangrijke gangmakers en zij stimuleren een beweging die in 1945 uitmondt in de Nederlandse Volksbeweging. Na afloop van de oorlog willen zij de oude verzuilde samenleving niet zien terugkeren. Ze ontwikkelen de doorbraakgedachte die het doorbreken van de politieke scheidslijnen van vóór de oorlog voorstaat en die tot een politieke groepsvorming leidt op basis van de tegenstelling progressief - conservatief. Progressieve katholieken, protestanten, liberalen en socialisten kunnen dan opgaan in één nieuwe politieke partij.
Het Seminarie Beekvliet in St. Michielsgestel. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden hier vooraanstaande Nederlanders, waaronder Willem Banning, door de Duitse bezetters geïnterneerd.
www.thuisinbrabant.nlUiteindelijk zal die doorbraak niet slagen. De confessionele partijen richten zichzelf na de oorlog opnieuw op. De katholieke partij als eerste. Niet zozeer omdat de bisschoppen hier doelbewust op aansturen, maar omdat de bestuurders hiermee voorkomen dat de politieke eenheid van het katholieke volksdeel gespleten wordt. Dat is voor hen een brug te ver. Zij redeneren nu als volgt. In een nieuwe partij, de Katholieke Volkspartij, kan de katholieke politieke eenheid behouden blijven en - zonder doorbraak - toch een meer progressieve koers gevaren worden dan voor de oorlog in de RKSP. Dus er komt geen volledige doorbraak: de geest van Gestel is dus te optimistisch geweest. Alleen de SDAP ontwikkelt zich tot een beperkte doorbraakpartij. In de nieuwe PvdA komen de oude socialisten samen met een betrekkelijk klein aantal katholieken en protestanten, aangevuld met de progressieve liberalen van de voormalige Vrijzinnig Democratische Bond. Banning zal in de eerste naoorlogse jaren binnen de PvdA nog van betekenis zijn voor de daarin functionerende protestantse werkgemeenschap. De jaren van politieke samenwerking tussen de PvdA en de KVP in de Rooms-rode coalitie onder Drees zijn een vrucht van de ontwikkelingen waaraan Banning een belangrijke bijdrage heeft geleverd.
Willem Banning was een van de leiders van de Nederlandse Volksbeweging. Deze beweging van net na de oorlog streefde naar het doorbreken van de vooroorlogse verzuilde verhoudingen in de Nederlandse samenleving.
Een gezaghebbende stem
Zoals een leraar of lerares van blijvende invloed kan zijn op het leven van een leerling, zo is Willem Banning dat voor een hele schare volgelingen. Hij is niet alleen een wegwijzer binnen de kring van sociaal ingestelde, vrijzinnige protestanten en gematigde socialisten, ook daarbuiten wordt naar hem geluisterd en heeft hij invloed. Hij schrijft 134 boeken en uitvoerige artikelen, vele honderden redactionele commentaren en columns in een zevental periodieken; hij houdt met grote regelmaat preken en verzorgt een leven lang inleidingen op conferenties en cursussen op vormingscentra. Hij leert heel veel mensen de eigen horizon te verbreden en niet bang te zijn voor het proces van de ontzuiling. Kerkelijke muren kunnen wat hem betreft afgebroken worden, maar kerkgemeenschappen die de christelijke boodschap van vrede en zorgzaamheid voor de samenleving uitdragen blijven voor hem van groot belang. En dat hebben veel mensen van hem meegekregen.
Willem Banning spreekt tijdens een bijeenkomst van de Nederlandse Volksbeweging.
Ter gelegenheid van zijn 65e verjaardag in 1953 kreeg Willem Banning een onderscheiding uit handen van minister-president Willem Drees (PvdA).
ANP Historisch Archief