II. Setqaur snax-jap nii, Zidvunw tongxdi Daiuann (1895-1914)

Dui' suanqaur kaisiw qaur 1895, dyrr si Zidvunw jiamr Daiuann jitt nii, si duxhyw snax-jap nii. Jitt jam beh girlun dui' 1895 qaur 1914 nii jitt diongqanx kacc diongriaur ee dairjir.


1. Zidvunw qunx zip Dailamm Sniaa

Juxau 1894 nii Cid-guec, Diongqog qapp Zidvunw kaijenr. Diongqog taii sux, jiong' Daiuann quah hro Zidvunw. 1895 nii, Zidvunw Vxingx dui' Qelangg jniurliok, beh qaur Dailamm. In'ui Lauu Ingxhog ixha jiongww duarqnuax longxx jauw liauw liauw, soxiw sniaa-lai jin' luan. Hiaxee iuxlik ee singlixlangg laii cue Vax Kiklew Bogsux cniaw ix kir cua Zidvunw vxingx zip sniaa. Vax Bogsux qiyr inx diyhh siaw puex dngr inr, cniaw Naixbok Dairjiongr laii, ix jiacc beh tec puex kir. (Sinwdoo siurr langg giaugii, dirr Muadau ixqingx u jap-qauw ee hueriuw uirdiyhh anxnix hro langg taii .siw.) Inx qyxzenn anxnix jyr, qycc pair langg kir vyxho. Vax Bogsux tauwmee beh kir qnir Naixbok Jiongqunx; in'ui rair hro Zidvunxlangg jaix, inx m si amwjne laii, soxiw diamw dinghuew, naxx qniaa naxx gimm six. Inx qapp Naixbok Jiongqunx sna' qnir, jiong' puex hro inx knuar, cniaw inx zip sniaa. Dui' anxnix, Zidvunw qunx zip sniaa, dairqex longxx ving'anx byy dairjir. Zidvunw qunx qapp vecsner nng vingg longxx hnuahiw, qamxqig inx ee soxx jyr u qonglyy.


2. Sinx sidai ee jinghingg

Zidvunw tongxdi Daiuann liauw, jerje hxang iauxx luan luan, qaur au .laii dyrr jiamrjiam u dedsu. Zidvunxlangg duiww Qidokqaur u hyxqamw, narr tniax qnir si sinwdoo, dyrr knuar ix jyr hyw langg. Kixtauu derhngx iauxx bue jin' vingjing ee sii, Zidvunxlangg diyhh tyxhuat toxhuiw. Bad uirdiyhh tywhuat ee qundui qaur bxow soxjai, lexvaiwzit hutzenn qex jin' je vecsner qaur vaiwdngg. Jex si uirdiyhh beh siamxvi jai'iongx, m si beh kir lexvair; in'ui langg' jai'ngiaw Zidvunw vxingx byy beh qrang sinwdoo. Kiokk sidai venwhuar, itvnuax ee langg duiww Qidokqaur u kacc lixqaiw, qauwhue qex jin' jinwvo. Qycc lyc kir ee jap nii quw (1895-1905), hueruann qex dingvue je. Dingxbin u qongw 1895 nii, hueruann 1,445 miaa; qaur 1905 hueruann-sxor u 3,094 ee vuecanjiaw, qycc u niaw sexlew ee siauxzii 2,211 miaa. Anxnix tangx qongw, duiww dirr sidai ee venwngua, qauwhue iarr u jinwdenw. Jex qapp erbin derr snax hxang u quanhe.

Zidvunw tongxdi Daiuann liauxau, Zidvunw ee qauwhue dyrr u quansimx dirr Daiuann jiax ee Zidvunxlangg. 1897 nii, Zidvunw ee Dniuxlyw Qauwhue dyrr sed dirr Daivag, qitnax cincnin Johap Qauwhue, Singwqongx Hue, Bixixbiw, Qiuwsewqunx qapp Anhiyczit Hue jiaxee qauwpair iarr siysuar laii. Qajair Daiuanlangg byy siurr jitt kuanw qauwpaiwjuxgi soxx ingxhiongw. Jitt sijun dirr Daiuanlangg ee diongqanx jixu Tenjuxqaur qapp lanw Dniuxlyw Qauwhue nardnia.


3. Sinx zinbut ee qangjog

Dingxbin ixingx u qongw snax xui sinx ee zinbut, Muii Bogsux, Lann Isingx qapp Liamm Bogsux siang zit qauwui. Au .laii Lann Isingx qapp Muii Bogsux kir diamr Jionghuar uahdang, in'ui qauwhue knuar Jionghuar jyr diongvo ee diongsimx. Lann Isingx dnaxx jiacc hitt quiw nii, m na dirr iquanw idi huanrjiaw, iarr siongsiongg qapp Muii Bogsux cud kir siwqer vowdy. Inx nng langg jin' hiabhyy, cud lat snaqab jyr qangx, soxiw u sriu diyc jin' dua ee jiokhog. Lann Isingx isut hyw, idig iarr sidjai jin' hyw, u dua dua lirig qauwhue qapp siarhue. Uree cxingx ix jyr "Jionghuar ee uahvut", kyxqenr tangx jaix siarhue ee langg huisiongg qingwdiong ix.

Muii Bogsux si hagjiaw, jairhak diongx dyrr gauu genxqiur qauwhue ee ligsuw, hro jiongww qauwsiu jin' ylyw. M na si jin' gauu ee hagjiaw, iarr si jin' u jingsinn qycc lauxlen ee vowdyrqax. Ix byy qniax qankow, iarr byy hiamm iawsen, diongvo dagg xui qniaa taur taur. Ursii qaqi, ursii qapp jit~nng xee tuandyrsux cud .kir. Derr id hro ix siauwliam :ee si Limm Hagqiongx (Ciacbew Hniax), in'ui inx nng xee siongsiongg jywhuew siwqer vowdy. Qaur au .laii Limm Hagqiongx u jyr bogsux. Dui' 1896 qaur 1900, sir nii quw ee diongqanx qex sed jap-id qingx qauwhue; iarr ing ix qaqi ee jnii jin' je henr jyr kiw vaiwdngg ee loring. Diongvo ee qauwhue u jinwvo qetnix langgiac, dua vorhun si dui' Muii Bogsux qapp Lann Isingx inkinn diyhbuaa ee haurqyw.

Liamm Diklet Bogsux siurr pair laii jriab Too Uilimm Bogsux ee kueh, druar lamvo jyr vowdy ee qangx. Ix kir cauxde srunn qauwhue, jin' air tamr hueriuw ee qadingg; jywlangg jin' hyw qauvuee. Au .laii ix iarr bad druar diongyc jyr haurdniuw.


4. Lamvo Dionghue qapp juewcox ee Daiuann bogsux

Qauwhue ixqingx u snax-jap nii ee ligsuw, danrsi iauxx bue congwsed Dionghue. Qaur 1896 nii Zi-guec zi-jap-sir jiacc jojid Lamvo Dionghue, derdiamw dirr Dailamm, u jap-veh qingx qauwhue ee dniuxlyw laii hur; diongqanx lak xee si tuandyrsux. Siongrr dairsingx siurr hnua ciuw jyr bogsux ee Daiuanlangg: Pnuax Bingjux qapp Lauu Borkunx. 1896 nii Sir-guec cezi sed Pnuax Bingjux jyr lamlo go qingx qauwhue ee bogsux; Lauu Borkunx (Junwsinn) dirr siang hitt nii ee Sir-guec cecid, jyr Dailamm qapp lairsnuax sir qingx qauwhue ee bogsux. Dionghue u dring jit xee quiqiw, narr cniaw bogsux diyhh jiong' bogsux jit nii hxun ee sinqimx longxjongw singx qaux. In'ui anxnix, u qamxqag qingjer-siong ee kunwlann, soxiw quixnarr qauwhue lenhap cniaw bogsux.


5. Iliauu qangjog ee jinwdenw

Dailamm Iquanw 1900 nii qenwdiog bingvik. Tauu jit xee luxisingx Songr Bogsuniuu quer .laii (1892) liauxau, sniaa-lai qaur cauxde, duiww hurzinlangg ee iliauu qangjog dua jinwdenw. Bylun simxmih sijun, snax qnxex iacc vnuawmee, narr u langg laii qiyr, ix m bad tesii; jixu air qiur langg' ee vnertniar, byy sniu qaqi ee iawsen. Henr srinx jyr qangx ee qauw nii au, 1901 nii Jnxiax-guec jap-cid quewsinx dirr Dailamm. Sinwdoo qapp hue-gua ee langg vaii qui' dua din laii sangwjongr, jerje lrauu m qramx ee bagsaiw. Jex tangx jingwbingg, ix qiur langg ee qangx u qamxdong langg ee simx qaur jnaixngiu.

Lann Isingx dirr Jionghuar jyr qangx ee tauu jam, iauxx bue kiw vnersig hitt sii, zibngi huanrjiaw druar dirr vaiwdngg ee qu cur. Qaur 1900 nii, u did diyc jit qingx kacc hah'ing ee iquanw. Lann Isingx jyr qangx sniu' quewtauu, druu kiw lexvawzit ixgua, dagg zit knuar sir-vah gua xee guarlaii ee huanrjiaw. Qycc zibngi huanrjiaw, iarr ciaux buanxuann.

1901 nii Zi-guec, siauwlenn ee Maw Gnaxqog Isingx qaur Dailamm. Ix si tauu jit xee suanqauwsux ee qniaw, siurr jin' dua huangingg. In'ui Maw Ising'niuu gauu vangjan, huanrjiaw muaw muaw; siurr ciuxsut ee huanrjiaw iarr jin' je. Laii zibngi did diyc rix hyw ee langg dyr kir vywiongg dyrliw, iarr dui' anxnix u soxjai sed qauwhue; cincniu Siaulangg (henrsii qiyr jyr Qaliw), si dui' jit xee cavutdyx beh cnemee ee langg. Ix kiw iquanw dnaxdiap bagjiux, zen'au dyr .kir jiacc sed qauwhue. Jex si jit xee sidle. 1907 nii ee vywqyr, Qamx Bogsux siaw qongxx:

"Snax~sir nii jingg dirr Siaulangg iacc si hurqin longxx byy qauwhue, iarr byy hueriuw. Dnaxx sinwdoo ixqingx u snax~sir-vah langg; qycc u nng xee soxjai, dagg xee Anhiyczit u jyr lexvair. 1905 nii Jnxiax-guec ceid, tauu vaiw qniaa sexlew, go-jap gua langg laii mng dyrliw, jiaplap zi-jap miaa......... Hniadi Juixqax, si jingg iquanw ee huanrjiaw; longxx iauxx bue u tuandyrsux laii jiax ee jinwjingg, ix dyrr dirr jitt xee derhngx siwqer tuann dyrliw, vutjiw u singqyw. Inx siongrr dairsingx decc jyr lexvair ee soxjai, si ing snax qingx qu dxiamr lenn jywhuew; jitt vaiw u kiw jit qingx vaiwdngg 1,200 kox, si hueriuw hurdamx."


6. Jinrdiongx ee Songr Bogsux

Songr Bogsux quixnarr nii quw siwqer srunn qauwhue, 1893 nii Snax-guec kir Aursnuax hro guanjurbinn ing cingr pah byy siw. Vax Kiklew Bogsux dyr kir hiyckunr, ix laii jiapzim jyr Sinhak haurdniuw. In'ui ixqingx u kacc jai'ngiaw qauwhue ee surjingg qapp kiamwkueh, soxiw dyrr erhiauw tangx hunwlen sinhagsingx. Ix ee qangxgi longxx u ciongsit ee junxvi, ursii virvan qaur jin' amr. Sinhagsingx narr qaur vaiwzi ervox dyrr cud kir vowdy, lexvaiwzit diyhh lunliuu kir Dailamm hurqin ee qauwhue qongw dyrliw. Songr Bogsux liongrjaw cud debak hro hagsingx virvan, lexvaiwzit dyrr duer kir tniax. Qaur vaiwid jaxkiw longxx jurjip, tniax hagsingx vywqyr inx ee qangjog, Songr Bogsux suar puepingg inx ee suatqaur.

Ix jyr Qauwhue Vyr ee juxvid, quanxliw Cecvangg; qycc jyr Qauwsurhue ee huerqer, siongsiongg diyhbuaa qaur vnuawmee au.

Dirr 1908 nii, Taiwvingqingw ee Juxzid'yc derr id dairsingx jriog Singwdanr, au .laii jerje soxjai ee Juxzid'yc iarr anxnix jyr.

Songr Bogsux siurr qingw jyr Juxzid'yc vorhue ee vordniuw, jinrlat dirr Juxzid'yc ee unrdong. 1901 nii qycc crua Ermgg ee qoniuu Uw Cingqed (Miss C. M. Usher) jyr bogsuniuu. Jitt xui Songr Bogsuniuu duiww qauwsiurhuad jin' u vaxag, soxiw dirr Sinhaghau hitt sii, ix qar Juxzid'yc ee qauwsiurhuad; hagsingx did diyc jin' hyw ee hunwlen. Byy quiw nii quw ee diongqanx, Daiuann ee Juxzid'yc u dua jinwvo, jex si dui' inx nng xui ee jinrlat. Anxnix Songr Bogsux sidjai huisiongg diyhbuaa, kinkow jinrdiongx jyr qangx. In'ui damdngx sniu' je hxang quewlyy ee indnuax, dirr 1921 nii Jabzi-guec duw diyc dang vne, qovutjiongx tranr isingx ee bingrling, dyrr qapp bogsuniuu dyr .kir. Qaur 1923 nii Snax-guec jap-go quewsinx dirr Ingqog Eastbourne ee soxjai.

Qeh nii, Songr Bogsuniuu u qycc laii Daiuann; siwqer srunn qauwhue, ursii kir jin' hng srunn jin' je soxjai. Soxx jyr ee qangx u dua lirig langg, qaur 1933 sijid dyr .kir. Henrsii Songr Bogsuniuu iauxx druar dirr Eastbourne, siongsiongg siauwliam Daiuann ee qauwhue.


7. Qauwhue ee jinwvo

Beh dairsingx qongw suanqauwsux ee dongrjing, zen'au jiacc qongw qauwhue jinwvo ee sidjingg.

Ii Ziauliw Sensnix 1896 nii juanxzim kir liauxau, Qamx Bogsux liaurliw diongyc, Huir Zinsunn Sensnix (F. R. Johnson) 1901 qaur 1908 nii jriab Qamx Bogsux hnua diongyc cid nii quw. Loo Qoniuu (Miss Jane A. Lloyd) si lauxlen ee sensnix, siurr pair dirr 1903 nii Jabzi-guec qaur Daiuann beh laiurliw luxyc. Uirdiyhh Muii Bogsuniuu sintew byy iongw, Muii Bogsux qapp ix kir Sinselann, lak-nii au jiacqycc laii Daiuann. U jit hxang iubun ee su, dyrr si Vax Bogsuniuu 1909 nii Cid-guec qaur Siongrhaiw, quewsinx dirr hiax. Buanw Bogsux (Rev. W. E. Montgomery), Lenn Qoniuu (Miss M. Learner, 1912 nii qapp Lann Isingx qethunx), ixqip Binw Qoniuu (Miss A. Benning) snax langg dirr 1909 nii Jabid-guec qangg zit qauwui. 1911 nii Lak-guec, Der Zinsiu Isingx (Dr. G. Gushue Taylor) siurr pair laii Dailamm Iquanw. Qycc Songr Bogsuniuu dirr 1910 nii ixqingx laii, soxiw Dailamm did diyc jiaxee lauxdaur ee langg laii jyr qangx, jurzenn qauwhue e jinwvo.

Sinhaghau qenwdiog jit qingx suiw qycc sinx ee haursiar, dirr 1903 nii Zi-guec jap-cid kui'yc. Jitt qingx si dui' Ingqog jit xee byy qir miaa ee ditjiwqax henr 1,000 vong laii kiw :ee. Jex si Vax Bogsux dyr kir Ingqog ee sii, u jit vaiw decc qangxenw Daiuann ee siausid, qongw kiw jin' iauwqinw diyhh qenwdiog jit qingx Sinhaghau. Zen'au u jit xee langg mng ix qongxx, beh kiw jitt qingx diyhh zuarr je jnii? Vax Bogsux rinr qongxx, diyh'air 1,000 vong. Hitt langg suisii qongw, "Anxnix jitt xee 1,000 vong guaw beh cud." Vax Kiklew sniu vongxx, "Guaw beh jaix, dyrr qra qongw kacc je." Anxnix jitt xee ditjiwqax henr 1,000 vong (hitt sii ee jit-bxan kox) laii kiw jitt qingx haursiar, e tangx hro sir-jap miaa ee hagsingx druar. 1903 nii, iarr kiw nng qingx sinx vaiwdngg, dyrr si Taiwvingqingw qapp Jionghuar.

1904 nii, dui' Daiuann itvnuax laii qongw si dysu ee nii: In'ui Zidvunw qapp Russia ee jenwjingx huatsingx, binsimx dongriyy; langg hongsniax qongxx Daiuann e jyr jenwdniuu. Dirr jitt nii iarr duw diyc dua dedang, si vnuar sewqiw ixlaii soxx m bad u :ee, sixsiongx quixnarr vah miaa.

Dingxbin u qongw 1905 nii ee tongxqer: vuecanjiaw 3,093, niaw sexlew ee siauxzii 2,211. Jitt diap beh suar qongw, henwqimx iarr qetnix: 1,815 kox jinr qaur 11,594 kox. Lexvaiwzit cutsik vingqinx 6,500. Dirr Daiuann ee diongvo qapp lamvo jiax ee sinwdoo jongw sngr dnaxx ixqingx iokk u jit-bxan lak-cingx langg. Lamvo qauwhue 1896 nii congwsed Dionghue, vakvo ee qauwhue iarr dirr 1904 nii kaised Dionghue. Qaur 1912 nii Jap-guec zi-sir, lamvag lenhap dirr Jionghuar kuix Daiuann Dairhue. Qamx Bogsux siurr qingw jyr derr id huee ee girdniuw. Singwcansig ee sii, Maw Gnaxqog qapp Qaix Zuerliamm nng xui dniuxlyw pangg vxuex; inx si lamvag siongrr tauu jit xee ee suanqauwsux ee qniaw. Hitt diap Ingqog Dniuxlyw Qauwhue ee jongxqanwsu Rev. W. M. Macphail cutsik ter Byxhue qongw jioksuu. Ermngg Dairhue iarr pair dairviauw laii qionghiw. Dnaxx juann dxyw iokk u snax-bxan xee sinwdoo. Vakvo qauwhue u go-jap-sir qingx, vuecanjiaw 2,097 langg. Lamvo qauwhue qauw-jap-sir qingx, vuecanjiaw 3,767 miaa.

Qaixjingr ee sinx Singwsix dirr 1904 nii cutvanw. Qycc u jit hxang sinx ee qangjog, dyrr si 1911 nii, Songr Bogsuniuu kuix derr id huee ee Tuanqauwsuniuu qapp jixmue ee harqii haghau. Jitt xee hue u go-jap langg laii hur, tangx qongw si jin' singqongx iuxig ee jurhue. Jex longxx tangx henxbingg qauwhue u kacc jinwvo.