LAMM DAIUANN QAUWHUE SXUW (LAMVO DAIUANN QIDOG DNIUXLYW QAUWHUE LIGSUW)

DERR ID JNIUX HOLLAND QAPP SPAIN EE SUANQAUR


1. Daiuann si Bixle Dxyw

Juxau 1590 nii, u jit xee Portugal ee jundniuw sraiw junn qingquer Daiuann ee dangx haixhnua. In'ui tauu jit vaiw knuar diyc jiacnirr suiw ee dyxsu, dyrr cud sniax qiyr qongxx, "Ilha Formosa", iwsur si 'Bixle Dxyw'. Dui' hitt diap kiw, Aujiulangg dyrr qiyr Daiuann jyr "FORMOSA", acc Diongqoklangg qiyr vunxdyw jyr DAIUANN. Jitt xee Bixle Dxyw dirr sex Taiwvingg Xngiuu, li Diongqog Dairliok sailamm quixnarr vah ingliw. Narr dui' Ermngg jre junn laii, hng hng dyrr e knuar diyc Daiuann cincniu jit buew hii puu dirr haiw-bin. Daiuann u jerje quann snuax, snasuar jyr lamvag ee diong'iongx snuamec, hro vunxdyw jurzenn vunx jyr dangvo qapp saivo. Siongrr quann ee snuax 13,035 ciyh. Daiuann lamm qaur vag dngg 249 ingliw, dangx qaur saix kuah uaw qauw-jap ingliw. Ciurbak cnecuir, huecauw borsing, sanxbut honghur, sidjai si Bixle Dxyw, iarr si vyxkor. Diong'iongx Snuamec qapp dangvo zinkauw kacc jiyw; duardysor ee vecsner si druar dirr saivo ee vnengiuu.

Jap-cid sewqiw ixjingg, dui' Malaia Qundyw dyrr u quaw langg quer laii druar Daiuann, danrsi au .laii dui' Diongqog ee lamvo u cavutdyx jap-bxan langg quer laii jiamr vunxdyw ee saivo. Inx dyrr jiong' jiaxee dui' Malaia quer .laii ee guanjurbinn qnuaw zip snuax.


2. Jingwdi-siong ee venwcenx

Juxau 1624 nii Veh-guec, Hollandlangg laii jiamr Daiuann ee lamvo. Dirr 1626 nii, Spainlangg laii jiamr Daiuann ee vakvo. Qaur 1624 nii, Hollandlangg qnuaxdiok vakvo ee Spainlangg, laii quanw Daiuann juann dxyw snax-jap-sir nii quw. 1661 nii, Dne Singqongx laii pah Hollandlangg, verqniaw snax dai quanw Daiuann zi-jap-zi nii. Dui' 1683 nii Cid-guec, qruix Cingqog tongxdi 212 nii quw. Diongqog qapp Zidvunw jenwjingx ee qetqyw, Maxquanx Diau'iog singlip, dui' 1895 nii Daiuann dyrr quisiok Zidvunw, taubuew go-jap nii. Dirr 1945 nii, derr zi crur sewqair dairjenr qetsog, Daiuann dyrr qycc qruix Diongqog.


3. Hollandlangg laii tuann Qidokqaur

Daiuann suizenn si Bixle Dxyw, mrquxx jaxsii bunhuar qe, besinr cimx, sidjai si oamr ee derqair, juerog ee soxjai, dua dua kiamwing jinliw ee qngx laii jiyr.

Jiauww dingxbin soxx qongw, Hollandlangg dirr 1624 nii laii jiamr Daiuann, dyrr si henrsii ee Dailamm, jiamrjiam kuikuah inx ee sewlik. Suizenn jitt diap ixqingx u jerje dui' Hokqenr Singw quer .laii ee vecsner, jongw .si Hollandlangg kacc air qapp snuax-lai ee guanjurbinn qauvuee, in'ui qapp inx jyr singliw kacc hyw tanr.

Juxau 1627 nii, Holland Qidokqaur ee suanqauwsux Qandixliuu (George Candidius) qaur Dailamm kaisiw tuandy ee qangjog. Dui' hitt sii kiw, snax-jap-cid nii quw, jing'au u snax-jap-cid xee suanqauwsux dirr vunxderlangg ee diongqanx tuandy, uree kiokk druar jiax byy zuarr quw. Inx u kiw jit qingx haghau, siux cid-jap xee hagsingx laii qar inx Romazi. Qaur 1639 nii, u sed jit qingx tingdo kacc quann ee haghau, jidsii bad u 485 miaa ee hagsingx. Sed jitt qingx haghau kace iauwqinw si rair qar inx tak bunrdab qapp Singwqingx.


4. Hollandlangg vowqaur ee singjig

Hitt snax-jap-cid miaa suanqauwsux ee diongqanx, Qandixliuu (George Candidius) jyr juxzim. Ix dirr 1629 nii siaw puex dyr kir vunxqog, cingxqiuu qongxx, "Narr beh pair suanqauwsux laii, diyhh pair hitt hy u Singwsinn ee insur, qycc u dongjingg, cinced ee singwjid :ee; m qniax qankow, gauu tunlunw, hyw qiwdii, kuair yc Daiuan'ue ee langg laii." Dui' anxnix tangx jaix ix vutjiw u jingsinn. 1631 nii, Qandixliuu siurr driaur dyr kir qaur Badacbixax, 1633 nii qycjaiww qapp Robert Junius jywhuew laii. Inx dirr Sakam (Ciackamr = Dailamm), Zeelandia (1639 nii Anvingg ee Angmngsniaa logsingg; Zeelandia dyrr si diyhh ylyw Siongrder ee iwsur). Qycc iarr dirr Sinqangw Sia Siwkunsinx ee hurqin qapp Sixciu'aw jyr qangx. Holland laii tuandy ee jap-snax nii au (1639), u pair langg laii sircad. Dirr hitt xee vywqyr ee diongqanx u qongw, "Vowqaur ee kuhik si dui' Sinqangw Sia kixdiamw qaur Duarbagqangr (Sinhuar), Bagqaliuuanx, Soulong Sia (Siaulangg). Moatao (Muadau) jitt go sia." Iurqycc au .laii inx iarr u qaur Dorco (Logqangw?) qapp Tilosen (Julysanx, henrjai ee Qagi). Vywqywsux ee diongqanx iarr u qongw dongsii niaw sexlew ee zinsor: Sinqangw Sia 1,047 langg (cavutdyx si zinkauw ee juanvo). Soulong Sia 282 langg (zinkauw 2,600). Tabokang Sia (Duarbagqangr) 209 langg (zinkauw 1,000 langg). Muadau Sia 215 langg (zinkauw 3,000). Jiauww anxnix knuar, jap-snax nii quw ee tuandy si jin' hyw singjig. Dingxbin hitt nng xui suanqauwsux digvet zedsimx tuandy; dui' 1629 nii qaur 1643 nii, u 5,400 langg niaw sexlew, iarr hro 500 duir ee angbow jiauww Qidokqauwsig laii qethunx.

Hollandlangg in'ui zedsimx dirr vnevox ee qauwiok, au .laii dirr Sinqangw qapp Muadau u sed guanjurbinn qauwiok ee qauwsux iongxsingg sow. Qaur 1658 nii, in'ui quiw hxang ee lixiuu, duiww vnevox ee qauwiok suacc vnir jin' siauqik, dendyww u air ing buxlik laii jewjiw ee kinghiongr. Qiw le laii qongw, hitt sii u cud qimwling dah dirr haghau qapp qauwhue. Hitt xee qimwling si anxnix siaw:

"Vunxderlangg sinr gnoxsiong :ee, diyhh dirr qongjiongr ee binrjingg hro langg' ing vnxix pah, suar ho'ngg qnuaw cud. Narr u qan'imm ee hing'uii :ee, diyhh dirr qongjiongr ee binrjingg hro langg' ing vnxix pah, zen'au ho'ngg qnuaix lak nii quw. Qitnax narr u vutliongg ee hing'uii, jiauww Holland soxx dring ee hxuad vanrjue."

Qingquer nng nii, kiokk u qexngua jitt xee qimwling, in'ui inx jai'ngiaw ing giamm hxuad byy lirig. Danrsi jitt sii zedsimx ee suanqauwsux ixqingx byy dilehh, soxiw surjingg kacc okhuar. U suanqauwsux siaw puex qongw, "Qinrlaii qauwuann ee pinxhing byy siwjniar, duiww guanjurbinn ee qamxhuar-siong vutjiw u joxgai, vutzuu hro inx qapp guanjurbinn ee juxluw qethunx kacc hyw."

Suisi anxnix, Hollandlangg beh tetter ee sii, Sinqangw Sia ee langg longxx jin' m qramx qapp inx lirvet. U lamluw qokk nng langg qapp inx kir qaur Badacbixax, suacc byy dngw .laii. Hollandlangg trer .kir, qruix Cingqog quanw liauxau, iarr iauxdecc ing Hollandlangg soxx qar ee Romazi laii siaw toxde ee kewioksux. (Kewioksux soxx ing ee nihy dui' Konghix qaur Kenliongg, Qakingr.) Dui' anxnix tangx jaix Hollandlangg qauwiok ee qetqyw, dirr inx trer kir liauw iauxx qewsiok 150 nii ixsiong.


5. Spainlangg laii tuann Tenjuxqaur

Dirr Manila ee Spain ee jingwhuw tniax qnir Holland laii jiamr Daiuann lamvo, dyrr qewik beh laii jiamr Daiuann. Juxau 1626 nii, Spain ee Uanxjingx Dui qaur Daiuann ee dangx haixhnua, naxx cikliong naxx jnriu vag; Go-guec jap-id qaur dangvakvo haixhnua ee Santiago (au .laii qiyr jyr Samdiauqag), qeh zit zip Qelangg. Qaur jap-lak hitt zit dyrr quxhingg Daiuann ee jiamwniaxsig. Spainlangg jiamr Daiuann u kiw pauwdaii, au .laii iarr suar kiw Tenjuxqauwdngg. Dirr 1635 nii u qra cid-vah miaa ee vnevojok qniaa sexlew. Dirr vakvo kixtauu u go~lak xee suanqauwsux vutjiw zedsimx uahdang jyr qangx. U suanqauwsux drur bunrdab, cau'ik Singwqingx dingxdingw.

Dirr 1642 nii, Hollandlangg qaur Qelangg pah Spain, jit xe dyrr kacc ngiaa ix. Tenxjuxqaur ee sewlik iarr qaur jiax suah. Danrsi Hollandlangg ee Qidokqaur dirr Daiuann iarr si qyce ensiok byy zuarr quw. In'ui qycc jap-qauw nii au (1661 nii) inx iarr hro Dne Singqongx (Qoksingr Iaa) qnuaw cud. Anxnix Spain laii jiamr vakvo jap-lak nii quw, kacc limw Holland jiamr lamvo ee jidvnuar quw. Soxiw inx ee qauwhuar byy sniaw haurqyw, qycc sinwdoo ee sowgiac iarr vutbingg. Inx laii Daiuann ee suanqauwsux longxjongw u zi-jap-qauw miaa, jerje hro guanjurbinn taii .siw.

6. Hollandlangg laii tuandy ee qetqiok

1661 nii Dne Singqongx laii jiamr Daiuann, jiong' Hollandlanng kudiok cutqingw, hitt jun u go xee suanqauwsux sunqaur. Inx tuandy ee qangjog qaur jiax qetsog. Holland ee suanqauwsux u huathingg jit vunw bunrdab, jit vunw qidyw ee ceh, jit vunw suatqauwjip qapp vunxderue ee Mateo Hok'imx. Danrsi inx ee qangx, dirr inx dyr kir liauw jin' qinw dyrr byy .kir. Sniaw su longxx byy lauu vnuar hxang? Langg' qongw si in'ui byy lauu Singwqingx dirr vecsner ee ciuw. Jex kiokk m si inx ee cywgo, huanxdngw tangx qongw si inx ee vuthing, in'ui hitt jun duxduxx si Hollandlangg siurr qnuaxdiok lirkuix Daiuann. Iauxx u jit hxang qyckacc dua tangx kyxsiyh ee lixiuu, dyrr si jiaxee suanqauwsux suizenn qingquer diamxsngr u quixnarr cingx miaa ee qaixsimjiaw, mrquxx inx ee qangx kace je si sriok dirr zinqangdig, kiamwkueh lingsingr. Inx byy duiwdiong tuann suncuir ee hok'imx, air ing jingwdirdig aplik, sewsiok ee huatdo, siarhue ee sewtauu qapp sewqanx ee inxiu. Uirdiyhh anxnix, soxiw dua sitvai, tangx jyr langg' ee qamxqair.


7. Spain ee Tenjuxqaur qycjaiww laii

Dne Singqongx jiamr Daiuann liauw, Hollandlangg dyrr trer .kir. Ixau iokk 200 nii, Qidokqaur dirr Daiuann be tangx uahdang, hueriuw ee sinwsimx lingxdam. Qingquer uaw 200 nii ee dngrjam, qaur 1859 nii, Spainlangg dyrr qycc laii tuann Tenjuxqaur. Siongrr dairsingx laii ee suanqauwsux si Zexinsux Poksu. Ix dirr lamvo tuandy. Ixau jerje suanqauwsux snasuar laii, zedsimx cud laii itdit tuann qaur vakvo .kir. Zen'au dirr Daivag, Daidiongx, Qyhiongg, Banrqimjngx, Lycuwjngx, Ciu'axkax jiaxee soxjai jyr diongsimx, dirr jiaxee hurqin tuanqaur. Jiauww 1932 nii ee diaujax, hitt sii u suatqaur sow snax-jap-zi xui, vowqauwsux snax-jap-qauw miaa. Sinwdoo: Zidvunxlangg 397 miaa, vunxdyxlangg uaw 6,500 miaa, guarqoklangg snax-jap miaa. Dirr Daivag u tuandy haghau, Jingrsiux Qydiongx Luxhaghau. Dirr Daidiongx u Zinjudongg (仁慈堂), dirr Qyhiongg u longxsingdongg (養生堂 ) jitt nng qingx qozi'ngi.

(Hitt diap ixau, Tenjuxqaur dirr Daiuann ee uahdang, lanw dirr jiax byy beh girlun.)