Norbert Brand
S > Salvia > Salvia divinorum EPLING et JÁTIVA > Salvia-divinorum-Blätter
Folia Salviae divinorum
Divination leaf, leaves of the shepherdess; Hojas de la pastora, hojas de Maria pastora, ska pastora (Mazatec).
Die frischen Blätter.
Stammpflanzen: Salvia divinorum EPLING et JÁTIVA
Herkunft: s. → Salvia divinorum.
Ganzdroge: s. → Botanische Beschreibung von Salvia divinorum.
Inhaltsstoffe: Diterpene. Die Neoclerodan-Diterpene Divinorin A und Divinorin B sind zu 200 ppm bzw. 10 ppm schmelzpunktrein aus frischen Blättern isoliert. Die Mutterlauge soll noch mindestens 2 weitere ähnliche Verbindungen enthalten, die zur Isolierung in zu geringer Menge vorliegen [18]. Da Divinorin A in Unkenntnis der Autoren zuvor bereits als „Salvinorin“ in der Droge gefunden wurde [21], sollten die Bezeichnungen korrekterweise Salvinorin A und Salvinorin B lauten.
Salvinorin A
Salvinorin B
Weitere Verb. Das als Ameisen-Repellent bekannte Loliolid wird zu ca. 5 ppm aus trockenen Blättern schmelzpunktrein erhalten [19].
Loliolid
Wirkungen: Halluzinogene Wirkung. Die halluzinogene Wirkung der Droge ist durch 3 Selbstversuche dokumentiert: 68 frische Blätter werden zwischen den Händen ausgepreßt und der aufgefangene Saft mit Wasser zu letztendlich 1/2 Glas ergänzt. Das Gemisch schmeckt unangenehm und ist brecherregend. Die halluzinogene Wirkung soll nach Einnahme dieser Dosis zwar weniger überwältigend und von kürzerer Dauer als diejenige halluzinogener Pilze sein, dafür aber rascher eintreten. Der Effekt wird als Vision „von tanzenden Farben in komplizierten geometrischen Mustern“ beschrieben [20]. Der Genuß des Saftes aus 100 frischen Blättern löst bei beiden Versuchsteilnehmern physische und psychische Effekte aus: Bei normaler Pupillenreaktion werden Schwindel, Koordinationsverlust, undeutliche Aussprache mit widersinnigem Satzbau, Erniedrigung der Herzfrequenz und Frösteln beobachtet. Neben Visionen von Blumen, Farben und bizarren Formen empfinden die Teilnehmer sowohl Schwere als auch Leichtigkeit des Körpers mit dem Gefühl, losgelöst durch den Raum zu treiben. Alle Effekte werden bei vollem Bewußtsein und geistiger Wachheit zu Tonbandprotokoll gegeben. Der Trank soll nur 1 Tag verwendungsfähig bleiben [17]. Als halluzinogenes Prinzip gelten die Diterpene: Salvinorin A wirkt sedativ im sog. Open-filed-Test nach Hall: Während der präparativen Aufarbeitung eines Extraktes aus frischen Blättern erhalten Mäuse die verschiedenen Fraktionen verabreicht. Die Tiere werden in einen in Quadrate unterteilten Kreis von ca. 1 m Durchmesser gesetzt. Als Maß für die Spontanaktivität werden die Anzahl der überschrittenen Quadratlinien sowie die bewegungslos verharrte Zeit ermittelt. Die Salvinorin A enthaltende Fraktion wirkt aktivitätshemmend. Ihr Effekt übertrifft denjenigen des Gesamtextraktes. Die Fraktion mit Salvinorin B ist wirkungslos, während die verbleibende Mutterlauge (s. o.) noch ausgesprochen wirksam sein soll [18]. Wirkungsverlauf. Die Dauer der Visionen beträgt ca. 3 h. Sie können vorübergehend durch Lärm oder Licht reversibel unterbrochen werden. Der Gipfel der Effekte soll, begleitet von Übelkeit, ca. 10 min andauern [17].
Traditionell angewendet bei Wahrsagungsritualen, vorzugsweise bei Krankheiten mit für den Heiler unbekannter Ursache. Nachdem der Kranke den Trank eingenommen hat, fällt er nach ca. 15 min in ein Halbdelir und spricht im Trancezustand. Daraus stellt der Heiler die Diagnose [17], [20]. In nicht-halluzinogener Dosierung Verwendung durch die Indios bei Störungen von Stuhlgang und Wasserlassen, bei Kopfschmerzen und Rheumatismus, als Tonikum bei Blutarmut sowie zur „Wiederbelebung“ von Kranken, Alten und Sterbenden [17]. Die halluzinogene Wirkung wird durch gut dokumentierte Selbstversuche bestätigt, die anderen Anwendungen sind nicht belegt. Die Blätter dienen als „Ausweich-Halluzinogen“, wenn keine andere Rauschdroge verfügbar ist [4]. Für Wahrsagungsrituale wird der geseihte Preßsaft von 40 (ca. 50 g) bis 80 (ca. 200 g) frischen Blättern, erforderlichenfalls mit Wasser versetzt, getrunken [17], [20]. Für die übrigen Anwendungen wird ein aus 8 bis 10 frischen Blättern bereiteter Kaltaufguß eingenommen [17].
1. Wunderlich R (1967) Oesterr Bot Z 114:383–483
2. Sanders RW, Cantino PD (1984) Taxon 33:64–72
3. Heg, Bd. V, Teil 4, S. 2475–2506
4. Mabberley DJ (1987) The Plant-Book, a Portable Dictionary of the Higher Plants, Cambridge University Press, Cambridge New York New Rochelle Melbourne Sydney, S. 517
5. Hruby K (1962) Preslia 34:368–373
6. FEu, Bd. III, S. 88–192
7. Hgn, Bd. IV, S. 289–346
8. Garcia MC, Velasco A, Lopez G, Garcia D (1975) An Inst Bot Cannilles 32:667, zit. nach Lit. [9]
9. Cabo J, Crespo ME, Jiminez J, Navarro C, Perán E, Zerzuelo A (1987) Plant Méd Phytothér 21:116–121
10. Ivanic S, Savin K (1976) Planta Med 30:25–31 [PubMed]
11. Holeman M, Berrada M, Bellakhdar J, Ilidrissi A, Pinel R (1984) Fitoterapia (Milano) 55:143–148
12. Rizk AM, Al-Nowaihi A (1989) The Phytochemistry of the Flora of Qatar, University of Qatar, Scientific and Applied Research Centre, S. 92–93
13. Rizk AM (1986) The Phytochemistry of the Flora of Qatar, University of Qatar, Scientific and Applied Research Centre, S. 210–213
14. Patudin A, Romanowa A, Sokolow WS, Pribylowa G (1974) Planta Med 26:201–207 [PubMed]
15. Chang HC, Cheng CM, Chen CC, Chen YP, Hsu HY (1989) Chung-hua Yao Hsueh Tsa Chih 41:49–56, zit. nach CA (1989) 111:28635v
16. Epling C, Játiva-M. CD (1962) Bot Mus Leafl Harvard Univ 20:75–76
17. Valdés LJ, Diaz JL, Paul AG (1983) J Ethnopharmacol 7:287–312 [PubMed]
18. Valdés LJ, Butler WM, Hatfield GM, Paul AG, Koreeda M (1984) J Org Chem 49:4716–4720
19. Valdés LJ (1986) J Nat Prod 49:171 [PubMed]
20. Wasson RG (1962) Bot Mus Leafl Harvard Univ 20:77–84
21. Ortega A, Blount JF, Manchand PS (1982) J Chem Soc Perkin Trans 1:2505–2508
22. Crespo ME, Jiminez J, Navarro C, Zarzuelo A (1986) Planta Med 52:367–369 [PubMed]
23. Brieskorn CH, Fuchs A (1962) Dtsch Apoth Ztg 102:1268–1269
24. Adzet T, Canigueral S, Iglesias J (1988) J Biochem Syst Ecol 16:29–32
25. Tomás-Lorente F, Garcia-Grau M, Tomás-Barberán F (1988) Fitoterapia (Milano) 59:62–64
26. Lamaison JL, Petitjean-Freytet C, Carnat A (1990) Ann Pharm Fr 48:103–108 [PubMed]
27. GHo, Bd. VII, S. 106–139
28. Schultze-Motel J (Hrsg.) (1986) Rudolf Mansfeld, Verzeichnis landwirtschaftlicher und gärtnerischer Kulturpflanzen (ohne Zierpflanzen), 2. Aufl., Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New York Tokyo, Bd. 3, S. 1174–1178
29. NN (1979) Dragoco Report 26:175–192
30. Formácek V, Kubeczka KH (1982) Essential Oils Analysis by Capillary Gas Chromatography and Carbon-13 NMR Spectroscopy, 1. Aufl., John Wiley & Sons, Chichester New York Brisbane Toronto Singapore, S. 259–267
31. Brieskorn CH, Dalferth S (1964) Dtsch Apoth Ztg 104:1388–1392
32. Vernin G, Metzger J (1986) Perfum Flavor 11:79–84
33. Lawrence BM, Hogg JW, Terhune SJ (1970) J Chromatogr 50:59–65
34. Fournier G, Pages N, Cosperec I (1993) Planta Med 59:96–97 [PubMed]
35. Pecorari P, Melegari M, Vampa G, Albasini A, Rinaldi M, Bianchi A (1980) Boll Chim Farm 119:584–590
36. Marcos Sanz ME, Garcia Vallejo MC, Munoz Lopez Bustamante F, Polo Diez LM (1988) Dev Food Sci 18:147–160
37. Maruzzella JC, Liguori L (1958) J Am Pharm Assoc 47:250–254
38. Kellner W, Kober W (1954) Arzneim Forsch 4:319–325 [PubMed]
39. Cabo J, Crespo ME, Jiminez J, Zarzuelo A (1986) Plant Méd Phytothér 20:213–218
40. Zani F, Massimo G, Benvenuti S, Bianchi A, Albasini A, Melegari M, Vampa G, Bellotti A, Mazza P (1991) Planta Med 57:237–241 [PubMed]
41. Pages N, Fournier G, Velut V, Imbert C (1992) Phytother Res 6:80–83
42. Opdyke DLJ (1976) Food Cosmet Toxicol 14 (Suppl):857–858
43. Millet Y, Tognetti P, Steinmetz MD, Joanny P, Jouglard (1980) Méd Lég Toxicol 23:9–21
44. Steinmetz MD, Joanny P, Millet Y, Giannellini F (1985) Plant Méd Phytothér 19:35–47
45. Leung AY (1980) Encyclopedia of Common Natural Ingredients Used in Food, Drugs, and Cosmetics, John Wiley & Sons, New York Chichester Brisbane Toronto, S. 290–292
46. Secondini O (1990) Handbook of Perfumes and Flavors, Chemical Publishing Co., New York, S. 64
47. AB-DDR
48. Volkmann B, Böhm E, Kretschner P, Wagler M (1990) Zentralbl Pharmakother Laboratoriumsdiagn 129:918–922
49. Günther E (1949) The Essential Oils, Van Nostrand Co., Toronto New York London, Bd. III, S. 710
50. Hünerbein H, Keller K (1981) Pharm Ztg 126:1237–1239
51. Cooke RS, Lyon GD (1971) J Am Chem Soc 93:3840–3841
52. Ross SA, El-Keltawi NE, Megalla SE (1980) Fitoterapia (Milano) 4:201–205
53. Shelef LA, Jyothi EK, Bulgarelli MA (1984) J Food Sci 49:737–740
54. Then M, Kosti E, Verzárné Petri G (1985) Olaj Szappan Kozmet 34:41–43
55. Jalsenjak V, Peljnjak S, Kustrak D (1987) Pharmazie 42:419–420 [PubMed]
56. Brieskorn CH (1950) Arch Pharm 283:33–35
57. Maruzzella JC, Sicurella NA (1960) J Am Pharm Assoc 49:692–694
58. Lord CF, Husa WJ (1954) J Am Pharm Assoc 43:438–440
59. Farag RS, Salem H, Badei AZMA, Hassanein DE (1986) Fette Seifen Anstrichm 88:69–72
60. Kellner W, Kober W (1955) Arzneim Forsch 45:224–229
61. Rice KC, Wilson RS (1976) J Med Chem 19:1054–1057 [PubMed]
62. Debelmas AM, Rochat J (1967) Plant Méd Phytothér 1:23–27
63. Kantarev N, Peicev P (1977) Folia Med (Plovdiv) 19:41–45 [PubMed]
64. Reiter M, Brandt W (1985) Arzneim Forsch 35:408–414 [PubMed]
65. Brandt W (1988)Z Phytother 9:33–39
66. Giachetti D, Taddei E, Taddei I (1987) Planta Med 54:389–392
67. Taddei I, Giachetti D, Taddei E, Mantovani P, Bianchi E (1988) Fitoterapia (Milano) 59:463–468
68. Wenzel DG, Ross CR (1957) J Am Pharm Assoc 46:77–82
69. Kustrak D, Pepeljnjak S (1989) Acta Pharm Jugosl 39:209–213
70. Gastaut H, Cain J, Mercier J, Corriol J (1949) J Physiol (Paris) 41:182A–184A
71. Römmelt H, Drexel H, Dirnagl K (1978) Heilkunst 91:249–256
72. BAz Nr. 90 vom 15.05.1985 in der Fassung vom BAz Nr. 50 vom 13.03.1990
73. EB 6
74. CRC, S. 420–421
75. Pinto-Scognamiglio W (1967) Boll Chim Farm 106:292–300 [PubMed]
76. Millet Y, Jouglard J, Steinmetz MD, Tognetti P, Joanny P, Arditti J (1981) Clin Toxicol 18:1485–1498 [PubMed]
77. Centini F, Comparini IB, Laurini GP (1987) Zacchia (Roma) 60:263–274
78. Bär F, Griepentrog F (1967) Med Ernaehr 8:244–251
79. Kobert R (1906) Lehrbuch der Toxikologie, Enke-Verlag, Stuttgart, zit. nach Lit. [80]
80. Bake vel Bakin MS (1963) Die Salbeidroge im Wandel der Zeit, Dissertation, Universität München
81. Zolotovitch G, Siljanowska K, Stojcev S, Nachev C (1969) Parfuem Kosmet 50:257–260
82. Skramlik Ev (1959) Pharmazie 14:435–445 [PubMed]
83. Ishidate M, Sofuni T, Yoshikawa K, Hayashi M, Nohmi T, Sawada M, Matsuoka A (1984) Food Chem Toxicol 22:623–636 [PubMed]
84. Opdyke DLJ (1974) Food Cosmet Toxicol 12 (Suppl):987–988
85. Heeger F, Bauer KH, Poethke W (1947) Pharmazie 2:274–282
86. Rhyu HY (1979) J Food Sci 44:758–762
87. Bezzi A, Aiello N, Albasini A, Landi R, Marzi V, Melegari M, Ventrelli A, Zanzucchi C (1992) Agricoltura Ricerca 131:97–108
88. Ceylan A (1976) Ege Univ., Ziraat Fak., Derg., Seri A 13:283–288, zit. nach CA (1977) 87:141106x
89. Schib R (1958) Pharm Acta Helv 33:32–50 [PubMed]
90. Putievsky E, Ravid U, Dudai N (1986) J Nat Prod 49:326–329
91. Kustrak D, Kuftinec J, Blazevic N (1984) J Nat Prod 47:520–524
92. Pitarevic I, Kuftinec J, Blazevic N, Kustrak D (1984) J Nat Prod 47:409–412
93. Müller J, Köll-Weber M, Kraus W (1992) Planta Med 58 (Suppl):A678–A679
94. DAB 10
95. Hohmann B (1970) Dtsch Apoth Ztg 110:1095–1096
96. Berger F (1950) Handbuch der Drogenkunde, Verlag für medizinische Wissenschaften Wilhelm Maudrich, Wien Düsseldorf, Bd. 2, S. 292–305
97. Raic D, Novina R, Petricic J (1985) Acta Pharm Jugosl 35:121–125
98. Petricic J, Raic D, Novina R, Kustrak D (1982) Planta Med 45:139–140
99. Tucker AO, Maciarello MJ (1990) J Ess Oil Res 2:139–144
100. Lawrence BM, Hogg JW, Terhune SJ (1971) Parf Cosmét Sav Fr 1:256–259
101. Brieskorn CH, Wenger E (1960) Arch Pharm 293:21–26 [PubMed]
102. Karl C, Pedersen P, Müller G (1982) Planta Med 44:188–189 [PubMed]
103. Rasmussen KE, Rasmussen S, Baerheim Svendsen A (1971) Sci Pharm 39:159–167
104. Ivanic R, Savin K, Robinson F, Milchard MJ (1978) Acta Pharm Jugosl 28:65–69
105. Koedam A (1982) Fitoterapia (Milano) 53:125–141
106. Kustrak D (1988) Pharm Acta Helv 63:254–256
107. Fehr D (1982) Pharm Ztg 127:111–114
108. PF X
109. Brand N (1989–1993) Unveröffentlichte Untersuchungsergebnisse der Chemischen Fabrik Dr. Hetterich/Fürth
110. Embong MB, Haziyev D, Molnar S (1977) Can Inst Food Sci Technol J 10:201–207
111. Brieskorn CH, Dalferth S (1964) Liebigs Ann Chem 676:171–174
112. Kreis P, Hener U, Mosandl A (1990) Dtsch Apoth Ztg 130:985–988
113. Grzunov K, Mastelic J, Ruzic N (1984) Acta Pharm Jugosl 35:175–179
114. Brieskorn CH (1949) Pharm Acta Helv 24:51–57
115. Herrmann K (1954) Arch Pharm 287:142–147
116. Herrmann K (1960) Arch Pharm 293:1043–1048 [PubMed]
117. Herrmann K (1962) Z Lebensm Unters Forsch 116:224–228
118. Murko D, Ramic S, Kekic M (1974) Planta Med 25:295–300 [PubMed]
119. Litvinenko VI, Popova TP, Simonjan AV, Zoz IG, Sokolov VS (1975) Planta Med 27:372–380 [PubMed]
120. Gracza L, Ruff P (1984) Arch Pharm 317:339–345
121. Reschke A (1983) Z Lebensm Unters Forsch 176:116–119
122. Lamaison JL, Petitjean-Freytet C, Carnat A (1991) Pharm Acta Helv 66:185–188 [PubMed]
123. Schulz JM, Herrmann K (1980) Z Lebensm Unters Forsch 171:193–199
124. Lallement-Guilbert N, Bézanger-Beauquesne L (1970) Plant Méd Phytothér 4:92–107
125. Brieskorn CH, Biechele W (1971) Arch Pharm 304:557–561
126. Brieskorn CH, Kapadia Z (1979) Planta Med 35:376–378
127. Masterova I, Uhrin D, Kettmann V, Suchy V (1989) Chem Pap 43:797–803, zit. nach CA (1990) 112:73917v
128. Támas M, Fagarasan E, Ionescu C (1986) Farmacia (Bukarest) 34:181–186
129. Bernáth J, Dános B, Héthelyi É (1991) Herba Hungarica 30:35–46
130. Brieskorn CH, Buchberger L (1973) Planta Med 24:190–195 [PubMed]
131. Brieskorn CH, Fuchs A, Bredenberg JB, McChesney JD, Wenkert E (1964) J Org Chem 29:2293–2298
132. Tucker AO (1986) Botanical Nomenclature of Herbs and Potherbs. In: Craker LE, Simon JE (Hrsg.) Herbs, Spices and Medicinal Plants: Recent Advances in Botany, Horticulture, and Pharmacology, Oryx Press, Encanto Phoenix/Arizona, Bd. 1, S. 33–80
133. Brieskorn CH, Kapadia Z (1980) Planta Med 38:86–90
134. Wenkert E, Fuchs A, McChesney JD (1965) J Org Chem 30:2931–2934
135. Linde H (1964) Helv Chim Acta 47:1234–1239
136. Brieskorn CH, Leiner U, Thiele K (1958) Dtsch Apoth Ztg 98:651–653
137. Steinegger E, Hänsel R (1992) Pharmakognosie, 5. Aufl., Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New York London Paris Tokyo Hongkong Barcelona Budapest, S. 345
138. Dobrynin VN, Kolosov MN, Chernov BK, Derbentseva NA (1976) Khim Prir Soedin 5:686–687, zit. nach CA (1977) 86:117603r
139. Le Men J, Pourrat H (1952) Ann Pharm Fr 10:349–351 [PubMed]
140. Brieskorn CH, Schlumprecht L (1952) Arch Pharm 284:239–242
141. Brieskorn CH, Eberhardt KH (1953) Arch Pharm 286:124–129
142. Janot MM, Pourrat H, Le Men J (1952) Ann Pharm Fr 10:433–435 [PubMed]
143. Zimna D, Grzybowski J, Piekos R (1984) Sci Pharm 52:131–141
144. Volkmann B, Böhm E, Kretschner P, Wagler M (1990) Zentralbl Pharmakother Laboratoriumsdiagn 129:866–867
145. Mitteilung der Johannes Bürger Ysatfabrik GmbH, Bad Harzburg zu Salvysat® vom 28.04.1993
146. Steinegger E, Hänsel R (1992) Pharmakognosie, 5. Aufl., Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New York London Paris Tokyo Hongkong Barcelona Budapest, S. 344
147. Produktspezifikation „Salbeiblätterfluidextrakt 1:1“, Chemische Fabrik Dr. Hetterich, Fürth/Bayern
148. Mechler E, Kovar KA (1977) Dtsch Apoth Ztg 117:1019–1023
149. Brieskorn CH, Biechele W (1971) Dtsch Apoth Ztg 111:141–142
150. BPI/BAH-Arbeitsgruppe „Extrakte“ (1990) Gemeinsames Ergebnis der Laboratorien Chemische Fabrik Dr. Hetterich und Finzelberg bei der Entwicklung der Monographie Salbeitinktur DAB 10
151. Volkmann B, Böhm E, Kretschner P, Wagler M (1990) Zentralbl Pharmakother Laboratoriumsdiagn 129:856–867
152. Länger R, Mechtler C, Shalforoshan M, Buchmann-Unger M, Jurenitsch J, Kubelka W (1992) Planta Med 58 (Suppl 1):A677
153. Sur SV, Tuljupa FM, Sur LI (1991) J Chromatogr 542:451–458
154. Standard-Zulassung für Fertigarzneimittel (1987/89) Govi-Verlag, Pharmazeutischer Verlag, Frankfurt, Deutscher Apotheker Verlag, Stuttgart
155. GHo, Bd. VII, S. 155
156. Kreutzig L (1982) Pharm Ztg 127:893–894
157. Dodatko TA, Vasiljev VN, Mashkovskii NN, Smirnov VV (1986) Mikrobiol Zh (Kiev) 48:72–74, zit. nach CA (1986) 104:221847z
158. Petkov V (1986) J Ethnopharmacol 15:121–132 [PubMed]
159. Gottshall RY, Lucas RH, Lickfeldt A, Roberts JM (1949) J Clin Invest 28:920–923
160. Schlegel B, Böttner H (1940) Z Ges Expt Med 107:267–274
161. Mayr JK (1932) Fortschr Ther:495–498
162. Zwerg (1925) Dtsch Med Wochenschr 42:1742–1743
163. Zöckler O (1927) Dtsch Arch Klin Med 154:88–93
164. Königer K (1923) Ther Gegenw:394–395
165. Ziemann H (1929) Med Klinik 20:796–797
166. Mayer-Zachart M (1930) Aerztl Sammelblaetter 4:61–62
167. Bonnin (1929) Fortschr Med 47:1011–1012
168. Weiß RF (1926) Fortschr Ther:460–462
169. Todorov S, Philianos S, Petkov V, Harvala C, Zamfirova R, Olimpiou H (1984) Acta Physiol Pharmacol Bulg 10:13–20 [PubMed]
170. De Ribeiro R, de Melo MRF, de Barros F, Gomes C, Trolin G (1986) J Ethnopharmacol 15:261–269 [PubMed]
171. Gracza L (1987) Dtsch Apoth Ztg 127:2256–2258
172. Gracza L, Ruff P (1987) Arch Pharm 320:1249–1253
173. Palitzsch A, Schulze H, Metzl F, Baas H (1969) Fleischwirtschaft 10:1349–1354
174. Gerhardt U, Böhm T (1980) Fleischwirtschaft 60:1523–1526
175. Brieskorn CH, Dömling HJ (1969) Z Lebensm Unters Forsch 141:10–16
176. Wagner H, Fessler B, Knaus U, Wierer M (1987) Zeitschr Phytother 8:135–140
177. May G, Willuhn G (1978) Arzneim Forsch 28:1–7 [PubMed]
178. Herrmann EC, Kucera LS (1967) Proc Soc Exp Biol Med 124:874–878 [PubMed]
180. Rutherford DM, Nielsen MPC, Hansen SK, Witt MR, Bergendorff O, Sterner O (1992) Neurosci Lett 135:224–236 [PubMed]
181. BHP 83
182. Madaus G (1938) Lehrbuch der Biologischen Heilmittel, Abt. 1, Heilpflanzen, Georg Thieme Verlag, Leipzig, Bd. 3, S. 2400–2409
183. Cecchini T (1990) Enciclopedia de las Herbas y de las Plantas Medicinales, Editorial de Vecchi, Barcelona, S. 422–426
184. Ferranini (1936) Ricerca Scientifica (Roma), zit. nach Lit. [80]
185. Gracza L, Koch H, Löffler E (1985) Arch Pharm 318:1090–1095
186. Sertoli A (1978) Contact Dermatitis 4:314–315
187. Urbach, Wiethe (1936) Münch Med Wochenschr 48:, zit. nach Lit. [80]
188. Kholkute SD, Mudgal V, Deshpande PJ (1976) Planta Med 29:151–155
189. Kikuchi T, Hirai K, Sudarso AS (1968) Eiyo To Shokuryo 21:253–256, zit. nach CA (1969) 70:95560q
190. Pen, S. 158, 173
191. Hartwell JL (1969) Lloydia 32:247–296 [PubMed]
192. Leporatti ML, Posocco E, Pavesi A (1985) J Ethnopharmacol 14:65–68 [PubMed]
193. Verzar-Petri G, Then M (1974) Planta Med 25:366–372 [PubMed]
194. Liener H, Sharon N, Goldstein IJ (1986) Applications of Lectins. In: Liener IE, Sharon N, Goldstein IJ (Hrsg.) The Lectins, Properties, Functions, and Applications in Biology and Medicine, Academic Press, Orlando San Diego New York Austin London Montreal Sydney Tokyo Toronto, S. 353–356
195. Bird GWG, Wingham J (1974) Vox Sanguinis 26:163–166 [PubMed]
196. Formácek V, Kubeczka KH (1982) Essential Oils Analysis by Capillary Gas Chromatography and Carbon-13 NMR Spectroscopy, 1. Aufl., John Wiley & Sons, Chichester New York Brisbane Toronto Singapore, S. 273–275
197. Corbier B, Teisseire P (1974) Recherches 19:275–278
198. Colsson M, Perrin A, Derbesy M, Bayle JC, Tanti RM (1985) Parfums Cosmét Aromes 66:53–58
199. Doré JC, Jaubert JN (1985) Parfums Cosmét Aromes 66:79–85
200. Ravid U, Putievsky E (1985) Essential Oils of Israeli Wild Species of Labiatae. In: Baerheim-Svendsen A, Scheffer JJC (Hrsg.) Essential Oils and Aromatic Plants, Martinus Nijhoff/Dr. W. Junk Publishers, Dordrecht (Netherlands), S. 155–161
201. Maurer B, Hauser A (1983) Helv Chim Acta 66:2223–2235
202. Petri G, Dobson S, Then M (1991) Planta Med 57 (Suppl 2):A138–A139
203. Atanassova-Shopova S, Roussinov K (1970) Izv Inst Fiziol (Sofia) 13:89–95
204. Opdyke DLJ, Letizia C (1982) Food Chem Toxicol 20 (Special Issue VI):823–824
205. Opdyke DLJ (1974) Food Cosmet Toxicol 12:865
206. Berger F (1950) Handbuch der Drogenkunde, Verlag für medizinische Wissenschaften Wilhelm Maudrich, Wien Düsseldorf, Bd. 2, S. 305–306
207. Lawrence BM (1986) Perfum Flavor 11:111–115
208. Capasso F, De Simone F, Senatore F (1982) J Ethnopharmacol 6:243–250 [PubMed]
209. Leporatti ML, Pavesi A, Posocco E (1985) J Ethnopharmacol 14:53–63 [PubMed]
210. Tammaro F, Xepapadakis G (1986) J Ethnopharmacol 16:167–174 [PubMed]
211. Poletti A, Schilcher H, Müller A (1990) Heilkräftige Pflanzen, Walter Hädecke Verlag, Weil der Stadt, S. 169
212. CRC, S. 422
213. Ford RA, Api AM, Letizia CS (1992) Food Chem Toxicol 30 (Suppl):1158
214. Malone MH, McChesney JD, Rouzi SA (1991) Fitoterapia (Milano) 62:123–129
215. Putievsky E, Ravid U, Dudai N (1986) J Nat Prod 49:1015–1017
216. Ulubelen A (1990) Planta Med 56:82–83 [PubMed]
217. Iconomou N, Katsiotis S, Ktistis K (1982) Pharm Acta Helv 57:196–200
218. Kustrak D, Pejcinovic M, Kuftinec J, Blazevic N (1986) Acta Pharm Jugosl 36:431–436
219. Kustrak D (1987) Pharm Acta Helv 62:7–13
220. Catsiotis S, Iconomou NG (1984) Pharm Act Helv 59:29–32
221. Harvala C, Menounos P, Argyriadou N (1987) Fitoterapia (Milano) 58:353–356
222. Buil P, Garnero J, Guichard G, Knour Z (1977) Rivista Ital 59:379–384
223. Ulubelen A, Ötztürk S, Isildatici S (1968) J Pharm Sci 57:1037–1038 [PubMed]
224. Abdallah MF, Saleh NAM, Gabr S, Abu-Eyta AM, El-Said H (1983) Phytochemistry 22:2057–2060
225. Brieskorn CH, Klinger H, Polonius W (1961) Arch Pharm 294:25–27 [PubMed]
226. Pharmacopoeia Hellenica (1974) Edito III, zit. nach Lit. [117]
227. Perfumi M, Arnold N, Tacconi R (1991) J Ethnopharmacol 34:135–140 [PubMed]
228. Yanif Z, Dafni A, Friedmann J, Palevitch D (1987) J Ethnopharmacol 19:145–151 [PubMed]
229. Dafni A, Yanif Z, Palevitch D (1984) J Ethnopharmacol 10:295–310 [PubMed]
230. Saigusa S, Ohtsuka A, Nunoshiba T, Sotani T, Nishioka H (1987) Mutat Res 182:230
231. DAC 86
232. ChinP IX
233. Helv VII
234. Volkmann B, Böhm E, Kretschner P, Wagler M (1990) Zentralbl Pharmakother Laboratoriumsdiagn 129: 879–880
235. BAz Nr. 151 vom 26.06.1990
236. BAz Nr. 108a vom 19.06.1986 in der Fassung vom BAz Nr. 177 vom 21.09.1993
237. Efron DH, Holmstedt B, Kline S (1967) Ethnopharmacologic search for psychoactive drugs, proceedings of a symposium held in San Francisco, California, 28.–30.01.1967, Public Health Service, No. 1645, Washington DC, S. 43
238. Hag, Bd. VI, Teil B, S. 244
239. Hance HF (1973) J Linn Soc Bot 13:85–86
240. NN (1977) Flora Reipublicae Popularis Sinicae, delectis florae reipublicae popularis sinicae agendae academiae sinicae edita, Bd. 66/2, S. 145–148
241. Tang W, Eisenbrand G (1992) Chinese drugs of plant origin, chemistry, pharmacology, and use in traditional modern medicine, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New York London Paris Tokyo Hong Kong Barcelona Budapest, S. 891–902
242. Stöger EA, Friedl F (1991) Arzneibuch der Chinesischen Medizin, Monographien des Arzneibuches der Volksrepublik China 1985 und nachfolgender Ausgaben, 2. Aufl., Deutscher Apotheker Verlag, Stuttgart
243. Changwu L (1986) Danshen. In: Chang HM, But PPH (Hrsg.) Pharmacology and applications of Chinese materia medica, World Scientific Publ. Co, Singapore Philadelphia, Bd. 1, S. 255–268
244. Bombardelli E, Verotta L, Barone D (1992) Planta Med 58 (Suppl 1):A664–A665
245. Okamura N, Sato M, Yagi A, Tanonaka K, Takeo S (1992) Planta Med 58:571–573 [PubMed]
246. Koo A (1985) Microvascular techniques for in vivo assay of vasoactive agents from Chinese medicinal herbs. In: Chang HM, Yeung HW, Tso WW, Koo A (Hrsg.) Advances in Chinese medicinal materials research, an international symposium held in Hong Kong, 12.–14.06.1984, World Scientific Publ. Co, Singapore Philadelphia, S. 559–580
247. Gao YG, Song YM, Yang YY, Liu WF, Tang JY (1979) Acta Pharm Sin 14:75–82, zit. nach Lit. [241]
248. Lee CM, Wong HNC, Chui KY, Choang TF, Hon PM, Chang HM (1991) Neurosci Lett 127:237–241 [PubMed]
249. Wang ZL (1985) Chin J Integrat Trad West Med 5:509–510, zit. nach Lit. [241]
250. Hikino H (1985) Chinese medicinal plants used against hepatitis. In: Chang HM, Yeung HW, Tso WW, Koo A (Hrsg.) Advances in Chinese medicinal materials research, an international symposium held in Hong Kong, 12.–14.06.1984, World Scientific Publ. Co, Singapore Philadelphia, S. 217
251. Li CP, Yung KH, Chiu KW (1990) Am J Chin Med 18:157–166 [PubMed]
252. Dong ZT, Jiang WD (1982) Acta Pharm Sin 17:226–228, zit. nach Lit. [241]
253. Chen MK, Young PT, Ku WH, Chen ZX, Chen HT, Yeh HC (1978) Acta Chim Sin 36:199–206, zit. nach Lit.[241]
254. Wang YP, Chen YH, Xu DZ, Jiang WD (1980) Acta Acad Med Primae Shanghai 7:347–353, zit. nach Lit. [241]
255. Jiang WD, Yu YZ, Liu WW, Chen YH, Wang YP, Huang TC (1981) Acta Pharmacol Sin 2:29–33, zit. nach Lit.[241]
256. Chen CC, Chen HT, Chen YP, Hsu HY, Hsieh TC (1986) T'ai-wan Yao Hsueh Tsa Chih 38:226–230, zit. nach CA (1988) 107:211619z
257. Chen WZ, Dong DL, Wang CG, Ting GS (1979) Acta Pharm Sin 14:277–283, zit. nach Lit. [241]
258. Shao HS, Jing XA, Ying LQ, Zhao MM, Gu JE (1981) Nucl Tech:55–57, zit. nach Lit. [241]
259. Ai CB, Li LN (1992) Planta Med 58:197–199 [PubMed]
260. Paulus E, Ding YH (1987) Handbuch der traditionellen chinesischen Heilpflanzen, Karl F. Haug Verlag, Heidelberg, S. 221–222
261. Yamamoto H, Mizutani T, Nomura H (1982) Yakugaku Zasshi 102:596–601 [PubMed]
262. Miyasaka H, Nasu M, Yoneda K (1989) Salvia Miltiorrhiza: in vitro production of cryptotanshinone and ferruginol. In: Bajaj YPS (Hrsg.) Biotechnology in agriculture and forestry 7, Medicinal and aromatic plants II, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New York London Paris Tokyo, S. 417–430
263. Cheng YX, Gan SX, Shu SF, Wang QQ, Guo X, Jing FY (1985) Bull Chin Mater Med 10:161–162, zit. nach Lit.[241]
264. The Council of Europe (1989) Plant preparations used as ingredients of cosmetic products, 1. Aufl., Council of Europe, Publications and Documents Division, Straßburg
265. Feinbrun-Dothan N (Hrsg.) (1977) Flora Palaestina, Teil III, Abb. 228, The Israel Academy of Science and Humanities, Jerusalem
Lizenzausgabe mit freundlicher Genehmigung des Springer Medizin Verlags GmbH, Berlin, Heidelberg, New York
Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft Stuttgart, Birkenwaldstraße 44, 70191 Stuttgart
24.01.2013