Stækkun Síldarverksmiðja ríkisins. + Rauðka
Einherji, 26. ágúst 1939 (1)
Raufarhafnarverksmiðjan verður stækkuð upp í 6.500 mála afköst á sólarhring fyrir næstu síldarvertíð.
Unnið er kappsamlega að því að S.R.30 og S.R.P. á Siglufirði verði stækkaðar um 5.000 mála afköst á sólarhring. -
Löndunartækjum verður komið upp við ríkisverksmiðjurnar á Siglufirði og Raufarhöfn á næsta vori.
»Rauðka« - eða - »Stækkun ríkisverksmiðjanna á Siglufirði.« ?
Almenn ánægja meðal sjómanna og útgerðarmanna yfir stækkuninni á Raufarhöfn og öðrum tillögum meirihluta verksmiðjustjórnarinnar um stækkun ríkisverksmiðjanna og byggingu löndunartækja.
Alkoma sjávarútvegsins hefir á síðustu árum stöðugt byggst meira og meira á síldariðnaðinum, þ.e. mjöl- og lýsisframleiðslu.
Verðið á þessum vörum hefir verið það sæmilegt, og síldarverksmiðjurnar stuðlað svo að auknum fersksíldarmarkaði, að síldarvertíðin hefir upp á síðkastið orðið besti tími ársins fyrir veiðiflotann.
Í landi hefir síldarvinnslan þótt hin eftirsóknarverðasta atvinna. þrátt fyrir það þótt hún standi aðeins 2 eða í hæsta lagi 3 mánuði á ári.
Það er því ekkert óeðlilegt þó svo hali farið, sem raun hefir á orðið, að nokkurskonar síldarbræðsluæði hafi gripið menn.
Sjómenn og útgerðarmenn eru að vonum sárir yfir því að geta ekki á hvaða tíma sem er, komið öllum afla sínum í verð, eða að þurfa að bíða eftir afgreiðslu í veiðihrotunum, og hættir þá til að líta ekki með nægilegri athugun og sanngirni á það, að síldarbræðslurnar eru dýrari en svo, að þær geti staðist, með því móti, að hafa aðeins nægilegt hráefni í veiðihrottunum, en standa að miklu leyti ónotaðar ella.
Og atvinnan í þeim verður heldur ekki sérlega eftirsóknarverð fyrir verkamennina, sé þar eftir litlu öðru að slægjast en fasta kaupinu, og eftirvinnu megi ekki gera ráð fyrir nema í mesta veiðilandburði.
Veiðistöðvarnar, stórar og smáar, hafa allar viljað fá síldarbræðslur til sín og um það orðið hið mesta ofurkapp og togstreita, sem leitt hefir til þess, að sumar verksmiðjur hafa verið byggðar af lítilli forsjá, enda orðið hinn þyngsti baggi, bæði fyrir sitt eigið þorp eða bæjarfélag og þjóðina í heild. -Eftir slíka árekstra væri ófyrirgefanlegt ef haldið væri áfram á sömu braut. -
Það er vissulega nauðsynlegt, að ganga mjög langt í því að fullægja eðlilegri veiðigetu skipaflotans, en í sambandi við kröfurnar um síldarbræðsluaukningu, verður að gæta hinnar ýtrustu varfærni og taka til vandlegrar rannsóknar og athugunar:
1. Samræmi milli veiðiflota og verksmiðjuafkasta.
2. Framleiðslukostnaður er miklu lægri í stórum verksmiðjum en smáum og því á að leggja áherslu á að verksmiðjurnar séu sem fæstar, en stórar og fullkomnar.
3. Lega verksmiðjanna verður fyrst og fremst að miðast við góð hafnarskilyrði og aðstöðu til veiði og að þær séu í þeirri fjarlægð hver frá annarri að hagkvæmt sé fyrir veiðiflotann.
4. Hvernig hægt er auka afkastagetu verksmiðjanna með sem minnstum stofnkostnaði. Þar verður að gæta hins skynsamlegasta sparnaðar. Útgerðin hefir ekki efni á að standa straum af óhóflegum stofnkostnaði, og þjóðin hefir ekki efni á óþarflega miklum lántökum, né að leggja fram erlendan gjaldeyri að þarflausu.
Allt eru þetta ómótmælanlegar staðreyndir, sem ríkisverksmiðjustjórninni var skylt að athuga vandlega og taka fyllsta tillit til þegar atvinnumálaráðherra beiddist álits hennar um leyfisbeiðni Siglufjarðarkaupstaðar til að endurbyggja "Rauðku".
Um það mál hafa verið settar á stað hóflausar æsingar og blekkingar og þykir því rétt að birta hér tillögur og umsögn verksmiðjustjórnarinnar, bæði meiri hlutans og minni hlutans i heilu lagi.
Er þess vænst að menn kjósi heldur að athuga rök og mynda sér skoðanir eftir rólega íhugun, en að láta æsast af illyrðum og rakalausum fullyrðingum til þess að fella sleggjudóma.
-------------------------------------------------------------
Tillögur meirihluta verksmiðjustjórnar til atvinnumálaráðherra eru framsettar í eftirfarandi bréfi:
Siglufirði,13. júlí1939
Atvinnumálaráðuneytið,
Reykjavik.
Vér leyfum oss hér með að svara bréfi yðar, dagsettu 13. fyrra mánaðar, þar sem þér óskið eftir umsögn vorri um beiðni Siglufjarðarkaupstaðar til þess að endurbyggja og stækka síldarverksmiðjuna Rauðku- á Siglufirði upp í 5 þúsund mála afköst pr. sólarhring.
Stjórn Síldarverksmiðja ríkisins hefir ekki getað orðið sammála um afgreiðslu þessa máls. Vér undirritaðir, meirihluti verksmiðjustjórnar og framkvæmdarstjóri verksmiðjanna, skilum því sérstöku áliti svohljóðandi:
Vér teljum brýna nauðsyn bera til þess, að auka afköst síldarverksmiðjanna á landinn umfram þá 5 þúsund mála aukningu á sólarhring, sem verður á Raufarhöfn þegar hin nýja verksmiðja, sem þar er byrjað að reisa, er tekin til starfa.
Ástæðurnar til þess eru þessar:
1. Þátttaka í síldveiðum í sumar er mun meiri en í fyrra. Nú, eru notaðar til veiða 192 herpinætur en 157 í fyrra, eða 35 nótum fleira en þá. Með sama bræðslusíldarafla á skip og í fyrra, myndi aflinn í sumar nema ca. 173 þúsund málum meira nú en þá, vegna aukinnar þátttöku, samber meðfylgjandi skýrslu nr. 1. Af þessari aukningu má gera ráð fyrir, að verksmiðjan á Sólbakka taki við ca. 34 þúsund málum. Aukning til annarra verksmiðja yrði því ca. 139 þúsund mál miðað við aflann í fyrra, samber. skýrsla nr. 1
2. Vér höfum áður áætlað að aflöst mundi að minnsta kosti 25% meira á veiðiskip vor en áður, við það að hin nýja 5.000 mála verksmiðja á Raufarhöfn kæmist upp. Með byggingu Raufarhafnarverksmiðjunnar ætti, samkvæmt þessu, afli þeirra skipa, sem nú skipta við oss, að aukast um að minnsta kosti 130 þúsund mál. Hin. auðugu síldarmið í nánd við Raufarhöfn eru alkunn, og einnig tafir skipanna við að sigla með afla sinn til Siglufjarðar austan frá Sléttu eða Langanesi.
Dagana frá 8-12. þ. m. telst oss svo til, að síldveiðiskip þau, sem skipta við Síldarverksmiðjur ríkisins, myndu hafa veitt minnst 40 þúsund málum meira, ef hin nýja 5 þúsund mála verksmiðja á Raufarhöfn hefði verið komin upp. Útflutningsverðmæti afurðanna, sem fengist hefðu úr þessum afla, myndu hafa numið um 112 milljón króna.
3. Gera má ráð fyrir að síldarflotinn aukast enn, þegar á næsta ári, svo að aflöst muni á þau skip, sem við bætast, um 100 þúsund mál síldar.
4. Búast má við því, að Síldarútvegsnefnd muni ekki sjá sér fært að auka söltunarleyfi til síldveiðiskipa, sem nemur aukningu síldveiðiflotans og að af þeim sökum muni meiri síld fara í bræðslu af hverju skipi en í fyrra, miðað við sama heildarafla og þá var. Áætlum vér, að þessi aukning á bræðslusíldaraflanum muni nema á komandi sumri ca. 80 þúsund málum frá síðastliðnu. ári.
5. Afköst síldarverksmiðjanna á Norðurlandi voru minni síðastliðið ár en þörf krafði.
Af framangreindum ástæðum teljum vér, að til þess að síldveiðiflotinn fái viðunnandi afgreiðslu næsta sumar, þurfi að auka afkastagetu síldarverksmiðjanna frá því sem nú er um 10 þúsund mál á sólarhring, eða sem svarar til 500 þúsund mála aukningar, miðað við 50 daga vinnslu.
Auk hinnar nýju verksmiðju á Raufarhöfn, teljum vér því knýjandi þörf fyrir 5 þúsund mála aukin afköst hjá síldarverksmiðjum í landinn.
Hagkvæntast teljum vér, að sú aukning verði á Siglufirði.
Verður þá að skera úr, á hvern hátt hagfeldast sé,- og ódýrast, að framkvæma þá aukningu, sérstaklega hvort heppilegra verði að nýbyggja verksmiðjuna "Rauðku", samkvæmt umsókn þeirri frá bæjarstjórn Siglufjarðarkaupstaðar, er þér hafið sent oss til umsagnar, eða stækka tvær af Síldarverksmiðjum ríkisins. S.R.'30 og S.R.P., hvora um 2.500 mála afköst á sólarhring.
Samkvæmt áætlun þeirri, sem fylgir með áðurnefndri umsókn bæjarstjórnar Siglufjarðarkaupstaðar, þá nemur nýbyggingarkostnaður "Rauðku" krónur 1.708.507,52.
Teljum vér þennan kostnað óvarlega áætlaðan, og viljum benda á, að byggingarkostnaður verksmiðju af sömu stærð á Raufarhöfn hefur verið áætlaður of oss um 2 miljónir króna með núverandi gengi.
Nýbygging "Rauðku" getur ekki kostað minna en þetta og á þá eftir að bæta við andvirði hennar mismun á núverandi bókfærðu verði "Rauðku" ca. kr. 160.000,oo og kaupverði lóða undir hina nýju verksmiðju á Raufarhöfn kr. 23.000,oo eða ca. hr. 137.000,oo.
Aukning á síldarverksmiðjum ríkisins um 5 þúsund mál á Siglufirði kostar ekki nema um kr. 1.300.000,oo samborið fylgiskjal 2.
Mismunurinn er um kr.837.000,oo, sem ódýrara verður að auka við Síldarverksmiðjur ríkisins 5 þúsund mála afköstum, en að nýbyggja "Rauðku"
Meirihluti þessa mismunar verður að greiðast í erlendum gjaldeyri. Stafar þessi mismunur af því, að hjá Síldarverksmiðjum ríkisins þarf ekki að byggja nýja lýsisgeyma, bryggjur, þrær og fleira.
Vélum til vinnslunnar má koma fyrir í þeim húsum, sem til eru hjá Síldarverksmiðjum ríkisins og sparast, við það bygging nýrra verksmiðjuhúsa.
Ennfremur er rétt að benda á það, að hin raunverulega afkastaaukning "Rauðku", ef hún yrði byggð að nýju, sem 5.000 mála verksmiðja, myndi ekki nema meira en 4 þúsund málum, þar sem atköst "Rauðku", sem nú eru 1 þúsund mál, yrðu að dragast frá afköstum hinnar nýju verksmiðju, þar sem rífa verður "Rauðku" til grunna til þess að byggja hina nýju verksmiðju.
Fimm þúsund mála aukning hjá Síldarverksmiðjum ríkisins mundi því verða kr. 837.000,oo ódýrari en fjögur þúsund mála aukning hjá "Rauðku".
Árleg útgjöld hjá 5 þúsund mála aukningu, hjá Síldarverksmiðjum ríkisins myndi verða miklu minni en hjá nýbyggingu "Rauðku", þótt ekki sé reiknað með fyrningu á fyrningu á mismun byggingarkostnaðarins, þar sem afborganir "Rauðku" eru 10% af stofnkostnaði.
Nemur mismunurinn á árlegum iðgjöldum því sem hér segir:
Vextir 7½% af 700.000 = kr. 50.750,oo
Árleg afborgun af 700.000 = kr. 70.000,oo
Vextir af bókfærðu núverandi andvirði Rauðku kr. 160.000 - lóðaverð á Raufarhöfn kr. 23.000 = 6% af kr. 137.000 = 8.220,oo
Árleg afborgun af kr.137.000 = 13.700,oo
Ýmis reksturskostnaður, sem er hærri hjá "Rauðku" þó hún yrði endurbyggð, en hjá fyrirhugaðri viðbót Síldarverksmiðju ríkisins, er nemur kr. 0,20 pr. mál = 50.000.00
Samtals kr. 192.670,oo
Eða ca. 0,77 pr. mál miðað við 250.000 mála vinnslu yfir rekstartímann.
Mismunur á árlegum útgjöldum "Rauðku" og útgjöldum viðbótar Síldarverksmiðja ríkisins, nemur því sem svarar 6% vöxtum p.a. af ca. kr. 3.200.000,oo - m.ö.o. svarar hinn árlegi mismunur á útgjöldum andvirði ca. 28.700,oo síldarmála með núverandi verði.
Vér teljum mjög vafasamt að takast muni að fá nægilega mörg samningsskip til "Rauðku", eftir að afköst Síldarverksmiðja ríkisins á Raufarhöfn verða, með byggingu hinnar nýju verksmiðja þar,komin upp í 6.500 mál á sólarhring á næstu vertíð, því að eflaust mundu umráðamenn veiðiskipa, sem skipta við síldarverksmiðjur á Siglufirði. heldur kjósa að leggja afla skipanna upp hjá Síldarverksmiðjum ríkisins en "Rauðku", þar sem viðskiptaskip "Rauðku" myndu ekki eiga annars úrkostar en að sigla með afla sinn til Siglufjarðar, þótt þau veiddu afla sinn á austurhluta veiðisvæðisins, við Sléttu eða Langanes.
Ef "Rauðka" yrði endurbyggð og það kæmi í ljós, að verksmiðjan fengi ekki nægilega mörg veiðiskip, eða væri ekki að öðru leyti samkeppnisfær við Síldarverksmiðjur ríkisins, svo að tap yrði á rekstri hennar, þá teljum vér líklegt, samkvæmt áður fenginni reynslu, að reynt myndi verða að láta Síldarverksmiðjur ríkisins taka við rekstri hennar með ákvílandi skuldum og áorðnu tapi.
Myndi það, ef svo færi, verða mjög bagalegt, að fyrirkomulag verksmiðjunnar hefði ekki frá upphafi verið miðað við, að hún yrði starfrækt í sambandi við Síldarverkmiðjur ríkisins á Siglufirði, því að þá myndi að sjálfsögðu hafa verið haft annað fyrirkomulag um lýsis geyma, geymsluhús, þrær og fleira.
Stjórn Síldarverksmiðja ríkisins hefir hvað eftir annað hvatt ríkisstjórnina til þess að nota heimild þá, sem samþykkt var á Alþingi 1937, um byggingu nýrrar verksmiðju á Raufarhöfn, sem ynni úr 2.500 málum á sólarhring.
Á fundi verksmiðjustjórnarinnar hinn 24. september 1938, var samþykkt að gera þá tillögu til ríkisstjórnarinnar, að byggð yrði verksmiðja á Raufarhöfn með 5.000 mála afköstum á sólarhring í stað 2.500 mála.
Þessi tillaga var send ríkisstjórninni í bréfi þá samdægurs, ásamt áætlun um mismun á byggingarkostnaði og reksturskostnaði 2,500 mála verksmiðju og 5.000 mála verksmiðju. Síðan hefur þessi tillaga margsinnis verið ítrekuð, en strandað hefur á því, að lán til framkvæmda hefir ekki fengist.
Þrátt fyrir það er þó byrjað á byggingu hinnar nýju verksmiðju á Raufarhöfn, með samþykki atvinnumálaráðuneytisins. Verksmiðjuhúsið verður reist i sumar, en byggingu verksmiðjunnar er ekki hægt að ljúka nema lán fáist.
Vér undirritaðir meirihluti verksmiðjustjórnarinnar samþykktum á fundi í verksmiðjustjórninni þann 8. maí s.l. svohljóðandi tillögu:
Samþykkt að rannsaka hve mikið hefir aukast við Síldveiðiflotann í ár og hve útlit sé fyrir mikla aukningu flotans á næsta ári, og ef sú rannsókn leiðir í ljós, að þurfi að auka afköst verksmiðja á Norðurlandi (fyrir utan hina fyrirhuguðu verksmiðju Raufarhöfn) þá samþykkir verksmiðjustjórnin að leggja til við ríkisstjórnina, að afköst S.R.30 verksmiðjunnar verði aukin um helming fyrir síldarvertíð 1940. samkvæmt áætlun framkvæmdarstjórans er kostnaður við þessa aukningu kr. 600.000,oo. miðað við núverandi gengi-.
Nú er það komið í ljós, eins og að framan segir, að aukning síldveiðiflotans er meiri en svo, að nægilegt sé að auka við S.R.'30 2.500 mála afköstum á sólarhring til viðbótar við hina nýju verksmiðju á Raufarhöfn. Hinsvegar verður að telja 5.000 mála aukin afköst, utan, Raufarhöfn, viðunandi aukningu fyrir næstu síldarvertíð.
Hér er því um að ræða að velja á milli "Rauðku" og viðbótar við Síldarverksmiðjur ríkisins.
Með skírskotun til framanritaðs er það ljóst, að sjálfsagt er að taka viðbótarbyggingu við Síldarverksmiðjur ríkisins fram, yfir nýbyggingu "Rauðku" þar sem stofnkostnaður hennar er ca. 837.000 krónum hærri en hliðstæðar verksmiðjuaukningar hjá Síldarverksmiðjum ríkisins með 1.000 mála meiri afkastaaukningu á sólarhring.
Mismunurinn á árlegum útgjöldum nemur þar að auki ca. 192.670,oo krónum, sem hann er hærri hjá áætlaðri nýbyggingu "Rauðku", en hjá væntanlegri viðbót Síldarverksmiðja ríkisins á Siglufirði.
Getum vér því ekki mælt með því, að Siglufjarðarkaupstað verði leyfð nýbygging "Rauðku", en leggjum til:
1. Að hin nýja 5.000 mála Síldarverksmiðja á Raufarhöfn verði fullgerð fyrir næstu síldarvertíð með möguleikum til stækkunar upp í 10.000 mál.
2. Að afköst Síldarverksmiðja ríkisins á Siglufirði verði aukin um 5.000 mál á sólarhring, þannig að bætt verði við S.R.'30 og S.R.P. 2.500 mála afkastagetu við hvora um sig, fyrir næstu síldarvertíð.
3. Að leitað verði kaupa á Síldarverksmiðjunni "Rauðku" til handa Síldarverksmiðjum ríkisins fyrir kr. 180.000,oo og verði hún framvegis rekin í sambandi við Síldarverksmiðjur ríkisins og stækkuð síðar, ef þörf krefur.
4. Með tilliti til þess, að vér teljum lífsnauðsynlegt fyrir síldarútveginn og sjálfsagt frá þjóðhagslegu sjónarmiði, að viðbætur þær, sem talað er um í fyrsta og öðrum tillögulið vorum, verði fullgerðar fyrir næstu síldarvertíð, leyfum vér oss að fara fram á við hið háa ráðuneyti, að það leiti þegar í stað samþykkis stuðningsflokka þjóðstjórnarinnar um heimild fyrir umræddum, viðbótum og verksmiðjukaupum og fyrir nauðsynlegri lántöku í þessu sambandi.
Virðingarfyllst.
Þormóður Eyjólfsson (sign).
Sveinn Benediktsson (sign).
Þorsteinn M. Jónsson (sign).
J. Gunnarsson (sign).
---------------------------------------
Eftir að verksmiðjustjórnin hafði sent atvinnumálaráðherra ofanritað álit, fékk bæjarstjórn Siglufjarðar, eða hinir svokölluðu, "Rauðkumenn" Þórð Runólfsson, vélaeftirlitsmann til þess að gera athugasendir við kostnaðaráætlanir Jóns Gunnarssonar framkvæmdarstjóra og meirihluta verksmiðjustjórnar og til þess að semja nýja kostnaðaráætlun fyrir hina væntanlegu Rauðkubyggingu og stakk sú áætlun all mjög í stúf við hinar fyrri.
Yrði það allt of langt mál að birta hér þær athugasemdir og álit, en í svari ríkisverksmiðjustjórnar sem hér fer á ettir, eru þessar athugasemdir teknar lið fyrir lið, þess getið hverjar þær séu og þær leiðréttar eða hraktar.
---------------------------------
Einherji, 26. ágúst 1939 (2)
Svar meirihluta stjórnar Síldarverksmiðja ríkisins við athugasemdum hr. Þórðar Runólfssonar og hr. Snorra Stefánssonar við álit og áætlanir verksmiðjustjórnarinnar, dags. 13. þ.m.
Verksmiðjustjórn Rauðku hefir fyrir hönd Siglufjarðarkaupstaðar fengið þá hr. Snorri Stefánsson verkstjóra og hr. Þórð Runólfsson vélaeftirlitsmann, til þess að semja nýja áætlun um stofnkostnað fyrir byggingu 5.000 mála verksmiðju í stað Rauðku. Jafnframt hefir versmiðjustjórn Rauðku fengið þessa sömu menn til þess að gera athugasemdir við álit og tillögur stjórnar síldarverksmiðja ríkisins í bréfi til hins háa atvinnumálaráðuneytis, dags. 13. júlí sl.
Við leyfum oss að byrja á því, að svara alhugasemdum þessari manna við framangreint álit og tillögur meirihluta stjórnar Síldarverksmiðja ríkisins, og þvínæst að víkja lítilsháttar að hinni síðustu útgáfu á stofnkostnaði við nýbyggingu Rauðku.
Hr. Snorri Stefánsson og hr. Þórður Runólfsson byrja athugasemdir sínar með því að fullyrða, að vér höfum hækkað áætlunina fyrir nýbyggingu Rauðku, er samin var af hr. fiskifræðingi Garðari Þorsteinssyni og hr. verkfræðingi Sig. Thoroddsen, um kr. 258.507,59 upp í kr. 1.708.507.52.
Þessi fullyrðing er gripin algjörlega úr lausu lofti, því að í bréfi, dags. 26. maí s.l., frá hr. bankastjóra Svavari Guðmundssyni til hæstvirts atvinnumálaráðherra, er frá því skýrt, að stofnkostnaður við nýbyggingu Rauðku væri áætlaður kr. 1.708.507,52, eftir þáverandi gengi Íslensku krónunnar, og fórum vér vitanlega í áliti voru eftir þessari áætlun, sem kom frá umboðsmönnum Rauðku sjálfum, þar sem nýrri útgáfa var þá ekki til að stofnkostnaði fyrirhugaðrar nýbyggingar Rauðku. Kemur oss mjög einkennilega fyrir sjónir, að þessir menn skuli ekki þekkja til þessarar áætlunar.
Hitt er rétt, að vér hækkuðum þessa áætlun, frá 26, maí, upp í kr. 2.000.000,oo eða um kr. 291.149,48. auk mismunar áætlaðs bókfærðs verðs núverandi Rauðku, kr. 160.000,oo og kaupverðs lóða á Raufarhöfn kr. 23.000,0o. og gerðum það með hliðsjón af því, að lýsisgeymir, bryggja, mjölhús og fleira var í fyrrnefndu bréfi reiknað alltof lágt.
Þar að auki var ekki reiknað með vöxtum af lánsfé á meðan verið væri að byggja versmiðjuna.
Vér teljum, að nýbygging Rauðku kosti ekki minna en 5 þúsund mála verksmiðja á Raufarhöfn, og stofnkostnað þeirrar verksmiðju höfum vér áætlað kr. 2.000.000,oo og má í því sambandi benda á, að hægra og ódýrara er að ná í byggingarefni (möl og sand) á Raufarhöfn heldur en á Siglufirði, og vinnulaun Þar einnig lægri en á Siglufirði.
Í áætluninni fyrir Raufarhafnarverksmiðjuna er gert ráð fyrir vöxtum af stofnkostnaði meðan á byggingunni stendur, og gert ráð fyrir, að keyptar verði fyrsta flokks vélar í verksmiðjuna og hún gerð að öllu leyti fullkomlega í samræmi við nýjustu reynslu í síldariðnaði.
Oss hefir verið tjáð, að nýbygging Rauðku ætti einnig að vera nýtísku verksmiðja, en ef svo er, ætti stofnkostnaður hennar að vera hinn sami og Raufarhafnarverksmiðjurnar, svo framarlega sem gert er ráð fyrir því, að það fái staðist fyrstu í áætlun Rauðku, að andvirði núverandi húsa og og véla verksmiðjunnar hrökkvi fyrir kostnaðinum við niðurrifi þeirra til þess að rýma fyrir hinni nýju verksmiðju, og sleppt að reikna með því, að grunnur undir Rauðku er miklu dýrari en undir Raufarhafnarverksmiðjuna, Þar sem nýbygging Rauðku verður að standa straum að núverandi áætluðu bókærðu verði Rauðku, sem rifin verður ef til nýbyggingar kæmi.
Hr. Snorri Stefánsson og hr. Þórður Runólfsson gera nokkrar athugasemdir við áætlun vora um kostnað við stækkun S.R.'30 og S.R.P. Þeir telja að viðbót við hús verksmiðjunnar S.R.'30 sé óvarlega áætlað á kr. 25.000,oo og að viðbót við verksmiðjuhús S.R.P. sé einnig of lágt áætluð á kr. 15.000,oo.
Við þessu er það að segja, að þessir liðir eru í samræmi við það, sem viðbótarbygging S.R.N. kostaði s.l. ár. Ennfremur telja þeir, að í áætlunina vanti eftirfarandi:
Flutningstæki inni. Þessi tæki eru nú að miklu leyti til í verksmiðjunni, en það sem á vantar, er í áætlun vorri undir liðnum: "áhöld", vogir og ýmislegt", og nemur sá liður ca. 24.000,oo krónum.
Pípur og pípnafellur, hanar, einangrun og fleira telja þeir vanta í áætlun vora, og reikna kr. 18.000,oo. Þetta höfum vér áætlað undir lið: "lýsiskar, pumpur og tilheyrandi," í áætlun vorri, og nemur sá liður ca. kr. 24.000,oo.
Pressa í S.R.'30. Þessi pressa er til hjá verksmiðjunum, og hefir legið hér ónotuð í 3 ár, en hinsvegar eru notaðar samskonar pressur á Djúpuvík og Hjalteyri. Pressan var keypt ný 1935 og er gerð fyrir 2.400 mála vinnsluafköst á sólarhring.
Olíugeymir 4 þúsund tonna. Þessi geymir er nú þegar byggður, og getur ekki komið til mála, að telja hann til stofnkostnaðar hinnar fyrirhuguðu viðbótar.
Löndunartæki og bryggjur með flutningstækjum til þróar. Við þessu er það að segja, að löndunarlæki þurfum vér að setja upp við Síldarverksmiðjur ríkisins, hvort sem afköst þeirra verða aukin eða ekki, enda höfum vér sótt um gjaldeyrisleyfi fyrir þessum löndunarlækjum undanfarin 2 ár, en árangurslaust. Aftur á móti teljum vér, að jafnlítil verksmiðju og Rauðka er nú, þurfi ekki að ráðast í kaup á dýrum löndunartækjum.
15% af framangreindum liðum fellur niður, þar sem framangreindir liðir falla sjálfir burtu.
Rentur af verði olíugeymis kr. 120.000,oo, 6% í 1 ár, kemur ekki við kostnaði væntanlegrar viðbótar, þar sem greiddar verða rentur af áorðnu stofnkostnaði Síldarverksmiðja ríkisins, hvort sem afköst þeirra verða aukin eða ekki.
Vanreiknað ófyrirséð 15% í stað 10% í áætlun verksmiðjanna. Við þessu er það að segja, að 10% er nægilegt fyrir ófyrirséðum útgjöldum, þegar nákvæma áætlun er að ræða.
Af framangreindum ástæðum fá þær athugasemdir, sem gerðar hafa verið við áætlanir vorar um kostnað við aukningu afkasta verksmiðjanna S.R.'30 0g S.R.P., ekki staðist.
Í framangreindum athugasemdum er farið nokkrum orðum um það, að Síldarverksmiðjur ríkisins hafi talið s.l. ár, að þær þyrftu að bæta við 4 þúsund tonna lýsisgeymi á Siglufirði, en þó afköst þeirra verði aukin um 5 þúsund mál, þá þurfi þær, ekki á byggingu nýs lýsisgeymis að halda.
Við þessu er það að segja, að þó afköst verksmiðjanna verði aukin um 5 þúsund mál, þá hafa þær samt svipað geymslupláss fyrir lýsi, eins og nýbygging Rauðku myndi hafa, þó þar væri byggður 4 þúsund tonna lýsisgeymir, eins og áætlað hefir verið í öllum áætlunum nýbyggingar Rauðku.
Það sama er að segja um þróarpláss hjá Síldarverksmiðjum ríkisins, með tilliti til nýbyggingar Rauðku.
Þeim herrum, Þórði Runólfssyni og Snorra Stefánssyni, virðist ekki ljóst, af hverju vér teljum að reksturskostnaður verði kr. 0,20 lægri per mál hjá Síldarverksmiðjum ríkisins, eftir að fyrirhuguð stækkun þeirra hefir verið framkvæmd, hjá nýrri 5 þúsund mála Rauðkuverksmiðju.
Þessu er því að svara, kr. 0,20 per mál er aðeins það, sem vér teljum að stjórnarkostnaður, innkaup, farmgjöld o.s.frv. verði lægri hjá 23.000 mála verksmiðjum, sem reknar eru undir einni stjórn, en hjá 5 þúsund mála verksmiðju, sem rekin er án samvinnu við aðrar verksmiðjur.
Hinu höfum vér viljandi ekki reiknað með, að núverandi vinnslukostnaður í S.R.'30 og S.R.P. lækkar um 0,50 per mál eftir að fyrirhuguð stækkun þeirra hefir verið framkvæmd, því gera má ráð fyrir svipaðri lækkun á núverandi vinnslukostnaði hjá Rauðku, eftir að hún væri orðin að 5 þúsund mála verksmiðju.
En munurinn er samt sá, að nú vinnur Rauðka árlega ca. 40 þúsund mál, en S.R.P. og S.R.'30 ca. 200.000 mál til samans. Svarar því kr. 0,50 per mál lækkun á núver, vinnslukostnaði til kr. 100.000,oo hjá S.R.'30 0g S.R.P., en aðeins til kr. 20.000,oo hjá Rauðku.
Myndu því sparast á þessum eina lið árlega ca. kr. 80.000,oo við að auka alköst S.R.'30 og S.R.P. í staðinn fyrir nýbyggingu Rauðku.
Þá kemur að því að athuga lítilsháttar síðustu útgáfu af Stækkun stofnkostnaðar nýbyggingar Rauðku.
Því hefir verið haldið mikið á lofti, að allar byggingar hinnar fyrirhuguðu Rauðku myndu verða sérlega ódýrar, þar sem þær yrðu gerðar úr járni, og þyrfti ekki annað en fella þær saman á byggingarstaðnum. Með þessu byggingarfyrirkomulagi var stofnkostnaður Rauðku áætlaður kr. 1.708.507,52.
En í þessari síðustu áætlun er horfið frá að nota þetta ódýra byggingarfyrirkomulag og gert ráð fyrir, að allt verksmiðjuhúsið verði byggt úr járnbentri steinsteypu, einnig á mjölhúsið að vera úr steinsteypu. Óhjákvæmilega verða byggingar verksmiðjunnar mikið dýrari úr járnbentri steinsteypu heldur en gerðar úr járni.
En þrátt fyrir það hafa hinir síðustu áætlunarsmiðir Rauðku séð sér fært að lækka hina næst síðustu áætlun hennar um kr. 300.507,52.
Í bréfi hr. bankastjóra Svavars Guðmundssonar, dagsettu 20. maí s.l., er áætlað að verksmiðjuhúsið með hinu fyrrnefnda ódýra fyrirkomulagi kosti fyrir utan uppsetningu, en ásamt undirstöðum og múrvinnu, kr. 149.424,oo, plús hlutdeild í tollum.
Þar er einnig áætlað uppsetning verksmiðjuhúss og niðursetning véla kosti kr. 135.840,oo plús hlutdeild i tollum. Samtals nema þessir tveir liðir kr. 285.264,0o.
Í fyrrnefndri síðustu áætlun yfir stofnkostnað Rauðku eru þessir liðir áætlaðir þannig:
Verksmiðjuhús .. kr.70.000,oo
Vélaundirstöður . - 10,000,oo
Vinnulaun við uppsetningu véla og lækja . - 80.000,00
Alls krónur 160.000,oo Mismunur vegna gengisbreytinga ca. - 10.000,oo Samtals kr. 170.000,00
Áætlunin frá 26. maí hefir því verið lækkuð um ca. kr. 115.204,oo á framangreindum liðum, og verður að telja, að þetta geti með engu móti staðist, þar sem í hinni nýju áætlun er gert ráð fyrir dýru, járnbentu og steinsteyptu verksmiðjuhúsi í stað járnhúss, eins og upprunalega var reiknað með.
Vér höfum heyrt, að fyrrgreind lækkun á áætlun Rauðku hafi að einhverju leyti fengist með því, að nú sé gert ráð fyrir að nota undirstöður hinna gömlu timburhúsa Rauðku fyrir undirstöður fyrir hið nýja járnbenta steinsteypuhús, sem á að nokkru leiti að vera 4 hæða hátt.
Það kemur vitanlega ekki til mála, að nota hina gömlu undirstöðu timburhúss Rauðku á þennan hátt, enda ekki gert ráð fyrir því í fyrstu áætlun nýbyggingar Rauðku, sem samin var af þeim hr. verkfræðingi Sig. Thoroddsen og hr. fiskiðnfræðingi Garðari Þorsteinssyni, né heldur í áætlun frá 26. maí s.l.
Hvernig Siglufjarðarkaupstaður getur talið Rauðkueignina aðeins kr. 80.000,oo getum vér ekki skilið. Samkvæmt efnahagsreikningi Siglufjarðarkaupstaðar 1937 eru Goos-eignirnar bókfærðar á kr. 200.000,oo.
Á s.l. ári var Rauðka endurbætt fyrir ca. 40 þúsund, og er því lágt áætlað, að bókbert andvirði núverandi Rauðku sé kr. 160.000,oo eins og vér höfum áætlað.
Í síðustu áætlun Rauðku er gert ráð fyrir að 24.000 mála síldarþró kosti uppkomin aðeins kr. 22.268,oo.
Vér höfum áætlað að 20.000 mála síldarþró á Raufarhöfn, sem gert er ráð fyrir að byggð verði með sama fyrirkomulagi, kosti kr. 70.000,oo miðað við gengi Íslensku krónu s.l. ár, og eru allir liðir þessa kostnaðar greinilega sundurliðaðir í áætlun vorri um byggingu verksmiðju á Raufarhöfn.
Það er tekið fram í þessari síðustu áætlun nýbyggingar Rauðku, að nota eigi timbrið úr hinni 27 ára gömlu Rauðku-verksmiðju í veggi nýja þróarinnar, og er þetta vitanlega hinn mesti barnaskapur og heldur ekki gert ráð fyrir því í hinum fyrri áætlunum um nýbyggingu Rauðku.
Í áðurnefndu bréfi hr. Svavars Guðmundssonar er skýrt frá, að þróin muni kosta ca. kr. 81.504,oo plús hlutdeild í tollum, en þessi áætlun um þróna hefir nú verið lækkuð um ca. 75% í þessari síðustu útgáfu.
Einnig viljum vér geta þess, að ekki er áætlaður neinn kostnaður í þessari síðustu áætlun nýbyggingar Rauðku við að rífa niður núverandi byggingar og vélar, til að fá grunn fyrir hinna nýju verksmiðju, en á hinn bóginn er dregið frá væntanlegum byggingarkostnaði allt gamalt efni úr Rauðku og gamlar vélar, sem í henni eru.
Gengur þetta svo langt, að gert er ráð fyrir að nota sjóðara úr gömlu Rauðku, sem afkastar ca. 1000 málum á sólarhring, til að sjóða alla síld í hinni nýja 5 þúsund mála verksmiðju, aðeins með þeim breytingum að lengja hann og setja á hann þriðjungi fleiri inntök fyrir gufu, heldur en hann var upprunalega reiknaður fyrir.
Þar sem sjóðari er einhver þýðingarmesta vél fyrir hverja síldarverksmiðju, verður að telja fullkomið óráð að gera framangreinda tilraun til að lækka stofnkostnað við nýja verksmiðjubyggingu með því að nota í hana gamlar og ófullkomnar vélar.
Það er heldur ekki gert ráð fyrir þessari notkun á hinum gamla sjóðara í hinum tveim fyrstu óætlunum um nýbyggingu Rauðku.
Vér sjáum ekki ástæðu til að fara nánar út í kostnaðarliði þessarar áætlunar, og teljum vér, að alla áætlanir vorar í bréfi voru til hins háa atvinnumálaráðuneytis, dagsett þann 13. júlí s.l., standi óhaggaðar, og sannað sé, að mismunurinn sé kr. 837.000,oo sem ódýrara verður að auka við Síldarverksmiðjur ríkisins 5 þúsund mála afköstum en nýbygging Rauðku. Ennfremur stendur óbreytt það, sem vér höfum áætlað um mismun á reksturskostnaði þessara verksmiðja, en hann er árlega kr. 192.670,oo lægri hjá fyrirhugaðri 5.000 mála aukningu hjá Síldarverksmiðjum ríkisins en hann yrði hjá nýbyggingu Rauðku.
Vér viljum minna á, að það er auðvelt að gera lágar áætlanir eins og nú hefir alveg sérstaklega verið gert í hinni síðustu áætlun um nýbyggingu Rauðku.
Hinn raunverulegi kostnaður vill þá oft verða meiri en áætlað hefir verið. Til dæmis var stofnkostnaður S.R.N.-verksmiðjunnar áætlaður á sínum tíma af hr. vélaeftirlitsmanni Þórði Runólfssyni að nema ca. kr. 600.000,oo.
Síðar hækkaði hann þessa áætlun, með áætlun dagsettri 10. júlí 1934, upp í kr. 650.000.oo en hinn raunverulegi byggingarkostnaður S.R.N., sem byggð var 1935 undir umsjón þessa sama manns, nam kr. 991.538,61.
Þar að auki var sú verksmiðja í stórkostlegu ólagi fyrstu 2 árin, sem hún var starfrækt, þangað til gerðar voru á henni endurbætur, sem kosttaði yfir 100.000 krónur.
Við teljum, að ekkert sé leggjandi upp úr slíkum áætlunum, en hinsvegar geti þær orðið skaðlegar fyrir heilbrigða þróun síldarútvegsins, sé mark á þeim tekið.
Siglufirði og Reykjavik, 28. júlí 1939
Þormóður Eyjólfsson.
Þorsteinn M. Jónsson.
Sveinn Benediktsson.
Jón Gunnarsson.