Árdís Þórðardóttir

Þórður Þórðarson vitavörður, fyrir framan Siglunesvita árið 1912.
Ljósmynd: Thorvald Krabbe/Ljósmyndasafn Siglufjarðar.

Þau bjuggu úti á Nesi rúman áratug eða þar til afi minn lést fyrir aldur fram árið 1923. Þá var Margrét amma mín aðeins 29 ára gömul og stóð uppi með sex börn á aldrinum eins til þrettán ára. En hún var dugleg og kjarkmikil kona og þótt aðstæður væru líklega erfiðari en orð fá lýst, kom hún öllum börnunum vel til manns. Þegar þetta gerðist höfðu þau hjónin eignast um helming landrýmis á Nesi. Hún flutti síðar inn á Siglufjörð, settist að á Túngötunni og hélt þar heimili, en var jafnframt útvegsbóndi á Siglunesi.
Það er víst alveg óhætt að segja að sú kona hafi verið með stórt bein í nefinu. Pabbi og mamma hófu sinn búskap á neðri hæðinni hjá ömmu og við erum fædd þar fjögur elstu systkinin. Sigríður Anna, ég, Þórunn og svo Árni 1954, en það sumar flytjum við á Laugarveginn þar sem mamma mín elskuleg býr enn tæplega níræð og flottust af öllum. Fallegu peysurnar, sem ég er í á gömlum myndum, bera handbragði hennar fagurt vitni.

Það sem ég man helst eftir úr Villimannahverfinu er strákastóðið, sem átti heima þarna í næstu húsum m.a. þeir bræður Örn Snorrason og Eiríkur Snorrason og Lýður Ægisson og Gylfi Ægisson, Sigurður Jónsson Eyri og svo Dóri hennar Siggu. (Halldór Ragnarsson)  Það var hún sem argaði á hann út um opinn gluggann hin fleygu orð, “í háskólann skaltu helv… þitt því nógar hefurðu gáfurnar.” Það var mikið sport hjá okkur litlu krökkunum að stelast undir girðinguna vestan við Mjölhúsið sem var þá stærsta hús á Íslandi. Þegar inn í portið kom lá leiðin auðvitað beinustu leið upp stigana sem lágu upp á tankana og mömmurnar í hverfinu urðu eðlilega frávita af hræðslu þegar þær sáu til okkar. 

En á þessum tíma vissum við ekkert hvað lofthræðsla var. Svo áttum við það líka til að nota okkur kaðlana sem voru þarna og spranga svolítið utan á tönkunum.  Tunnuverksmiðjan var næsta hús við Mjölhúsið og þar var Ástvaldur pabbi hans Heiðars danskennara. Hann var alveg ógurlega góður kall og mikill vinur minn og gaf mér marga spýtuna og hún Sigrún konan hans Halla Þór var stórvinkona mín og óskaplega góð við mig. Ég átti þó nokkuð marga fullorðna vini þarna í hverfinu.

Ég man vel eftir því þegar mamma var að baða okkur systurnar í þvottabala úr blikki. Þá mátti ekkert vera að bruðla með heita vatnið því það var dýrt að kynda og auðvitað var ekkert um annað að ræða en við notuðum allar sama vatnið sem okkur fannst ósköp eðlilegt á þessum tíma.

Pabbi var yngstur systkina sinna og á rætur sínar út á Nesi en mamma inn í Svarfaðardal. Ég var alin upp við að sá dalur væri ekkert minna en himnaríki á jörðu og Stóllinn fallegasta fjall á Íslandi. Fólkið gerðist svo ekki betra í allri veröldinni.  Þegar ég var lítil fór ég einu sinni í Stólinn með mömmu í berjamó og í minningunni voru berin kannski ekki eins og appelsínur, en alla vega á við vínber að stærð. Þú sérð að meira að segja berin þar voru stærri og örugglega miklu betri en annars staðar! Mamma fékk pláss fyrir okkur Tótu í sveit í Svarfaðardalnum og Tóta fann sig þarna en mér leiddist hroðalega svo að ég strauk eftir nokkra daga og kom mér til Dalvíkur þar sem ég fékk að vera hjá afa og ömmu sælla minninga.  Móðurfólkið mitt er dásamlegt, glaðsinna og ærlegt.

Fjölskyldan á Laugarveginum við skírn Maddýar, en þarna er yngsti bróðirinn Jónas ekki fæddur. –
Mynd úr fjölskyldualbúmi.

Ég veit ekki hvað pabbi var að hugsa þegar hann byggði húsið á Laugarveginum því það var svo stórt, en kannski hefur hann reiknað með að eignast tuttugu börn, – hver veit? Það var upp á tvær hæðir með innréttuðu risi og svo var aukarými inni í sökklinum þar sem haldin voru bæði hænsni og kindur. Aldrei var flutt inn í neðri hæðina sem var að lokum seld. En á Laugarveginum fjölgaði þó í hópnum því þar fæddust Þórður, Maddý og Jónas.

Eins og þeir vita sem til þekkja, sker húsið sig verulega úr götumyndinni því það snýr einu horninu að götunni. Svona vildi pabbi hafa þetta því hann gerði sér grein fyrir snjóflóðahættunni úr fjallinu fyrir ofan. Ég veit ekkert hvernig þetta hefur farið saman við bæjarskipulagið en hann var nú ekki mikið fyrir að bakka með hugmyndir sínar ef hann var búinn að ákveða hvernig hlutirnir áttu að vera. Hann átti líka lóð ofan við götuna þar sem hann reisti fiskhjall án þess að spyrja nokkurn mann og ég man að það varð heilmikið vesen út af því. Nokkrar konur í nágrenninu óttuðust að nú yrði alveg ólíft þarna vegna flugu og löggan var talsvert á ferðinni út af hjallinum, en hann reis nú samt og stóð lengi. 

Aftari röð frá vinstri: Dísa Þórðar, Jóhanna Helgadóttir, Tóta Þórðar, Ester Bergmann og Ingibjörg Dan.
Fremri röð frá vinstri: Erna Erlends, Hilla, Gurra Erlends, Kristbjörg Eðvalds og Dísa Júll.
Ljósmynd: Guðný Ósk Friðriksdóttir/Ljósmyndasafn Siglufjarðar. (1964/1965)

Á sumrin var farið í þessa hefðbundnu leiki svo sem slábolta, yfir, fótbolta, alls konar eltingaleiki og fleira í þeim dúr, en við fórum líka mikið í fjallgöngur og þá var yfirleitt farið hátt upp. Það var líka sótt á Langeyrina þá á hornsílaveiðar með krukkum og stundum jafnvel silungaseyðaveiðar. Við reyndum að veiða með berum höndunum og það kom fyrir að það gekk. 

Stundum stífluðum við gömlu sundlaugina fyrir sunnan syðstu húsin við Laugarveginn og hún fylltist af vatni. Þá var mikið buslað og synt og alveg rosalegt stuð. Þarna voru oft að leik með okkur systrunum bræðurnir Tommi og Óli Hertivig, Kara Jóhannesar og Hjalli bróðir hennar, Jón Heimir flautuleikari, Guðbjörn Haralds og fleiri og fleiri. Það var líka mikið sport að fara niður á bryggjurnar og pilka, en sumir strákarnir mættu vopnaðir heimatilbúnum skutlum og skutluðu rauðmaga sem héldu sig við bryggjustaurana.

Við vorum auðvitað líka stundum svolitlir prakkarar, en allt svoleiðis var nú frekar saklaust og sætt. Það voru einu sinni framkvæmdir í gangi við húsið heima og því vinnupallar utan á því, en konan sem bjó þá á neðri hæðinni hafði nýlega hengt þvott út til þerris. Við tókum okkur stöðu fyrir ofan eldhúsgluggann hjá henni og sprautuðum vatni á rúðuna úr gulum sítrónu belgjum. Þar kom að hún sá að ekki var allt með felldu og hélt greinilega eins og við ætluðumst til að það væri farið að hellirigna. Hún kom þá hlaupandi út og reif þvottinn niður af snúrunni í snarhasti án þess að taka nokkuð eftir því hvað sólin skein skært á bláum himninum meðan hún athafnaði sig úti við. Þetta fannst okkur alveg hryllilega fyndið.

Svo vorum við alveg gríðarlega miklar harðfiskætur, en stundum var settur kvóti á okkur. Þá var gripið til þess ráðs að laumast í hjallinn hinum megin við götuna og krækja sér í fisk.  Svo læddumst við með fiskinn að húsveggnum. Síðan var slakað bandi niður úr kvistglugganum að norðaustanverðu og fengurinn hífður upp. Þá gat veislan hafist og ég er ekki frá því að fiskurinn sem kom í hús þessa leiðina hafi verið heldur betri á bragðið en sá sem kom hina hefðbundnu leið inn um dyrnar.

Dísa að salta hjá Hrímni.
Gunnar Rúnar Ólafsson/Ljósmyndasafn Reykjavíkur.

Þegar ég var lítil fékk ég oft að stússast með pabba ef hann átti einhver erindi sem gátu hentað okkur báðum. Ég man að ég fór oft með honum að heimsækja marga bæði merkilega og skemmtilega karla svo sem Gústa guðsmann sem bjó þá í syðsta brakkanum, Skapta á Nöf, Jóhann Skagfjörð og Þórodd Guðmundsson. Það komu líka alls konar menn heim og aðallega einhverjir útlendir síldarkaupmenn. Ég man eftir rússa sem hafði greinilega slasast illa einhvern tíma, því hann var með gervikjálka sem hann gat tekið af sér að hluta og það fannst mér svolítið svakalegt. Annar karl var svo feitur að fötin hans slitnuðu bara framan á ístrunni, en það mun hafa verið eftir stýrið á bílnum hans. Hann hefur víst ekki komist fyrir í honum með góðu móti karlgreyið.

Á þessum árum var pabbi búinn að reka Hrímnir í mörg ár þar sem síld var bæði söltuð og fryst til beitu. Auðvitað gekk reksturinn upp og niður eins og hjá öllum öðrum, því það veiddist misvel og markaðirnir voru sveiflukenndir. En mér finnst nú samt að þegar ég hugsa til baka, þá hafi allir hlutir átt vanda til að bjargast alltaf einhvern vegin. Á veturna voru leigð út frystihólf til bæjarbúa og drýgði það tekjurnar ábyggilega eitthvað og ýmislegt fleira var gert. Ég man að pabbi tók að sér gera við alls konar hluti fyrir sjálfan sig, en líka aðra og meðal annars gerði hann upp jeppa sem ég fékk svo að hjálpa til við að mála.

Reksturinn hefur líkast til gengið mjög vel að mig minnir árið 1963. Þá kaupir hann sér splunkunýjan Land Rover af lengri gerðinni og um svipað leyti kaupir hann líka spíttbát sem var einsdæmi á þessum árum. Það leið ekki á löngu þangað til það var farið að þeysa um allt á sjóskíði og ég gleymi ekki hvað það var spennandi að fara inn í Bátadokkina og aftur út, því það mátti engu muna að beygjan næðist ekki og þá hefðum við endað með grútarborinn bryggjustaur í fanginu. Einu sinni var lagt upp í heljarinnar leiðangur og farið með bátinn inn á Miklavatn og sjóskíðið fylgdi auðvitað með. Það var auðvitað notað grimmt á vatninu, en ég er ekkert viss um að það hafi svo ýkja margir skíðað mikið þar.

Eftir að síldin var horfin var aftur farið út í útgerð en eftir það framleiðslu á handlaugum, borðplötum og sólbekkjum úr gervimarmara.

Systurnar Tóta og Dísa í Ítölsku Ölpunum 40 árum eftir ferðina í Austurrísku Alpana 1965 og auðvitað í peysum prjónuðum af móður sinni. – Mynd úr fjölskyldualbúmi.

Tilkoma bátsins varð til þess að áhugi á að vitja rótanna vaknaði hjá okkur krökkunum og við lögðum oft leið okkar út á Siglunes. Við komumst þá að því að húsið sem hann langafi hafði reist á sínum tíma var orðið að hænsnakofa. Það fannst okkur mikil óvirðing og við kjöftuðum pabba til að kaupa húsið. Það var gert í samvinnu við syni Siggu frænku systur hans.  Fyrst þurfti auðvitað að moka hænsnaskítnum út, en síðan var húsið gert upp smátt og smátt eins upprunalegt og okkur hefur verið unnt. 

Í dag er búið að nútímavæða Þormóðshús, komin olíukynding, rafmagnið er framleitt með vindmyllu og svo eru líka sólarsellur þarna.