Hvalamálið 1917

HÁHYRNINGAR Í FÖRUBORÐI Á SIGLUFIRÐI 19 MAÍ 1917.
(15 st af 74 sjáanlegir á þessari mynd.)

Myndin kemur úr safni Júlla Júll. Gefið til SK. Ljósmyndari óþekktur. ATH.
Eins og myndin snýr hér, horfir ljósmyndarinn óþekkti í norðaustur.

Þessi ljósmynd sem upprunalega var aðeins ætlað að vera athyglisverð auka ljósmynd í sögu um merkileg hafnarmannvirki, vakti mikla athygli. Bæði vegna myndefnis og erfiðleika við að staðsetja þennan atburð og stóra spurningar komu upp.
T.d. spurningar eins og…. er myndin rétt dagsett og hvar á Siglufirði er þetta fjöruborð?

Það besta við að birta Siglufjarðarsögur á netinu er að auðvelt er að breyta og bæta við allt eftir sem betri upplýsingar streyma inn í spjallþráðum og gegnum hin og þessi samtöl í síma o.fl.

Pistlahöfundur vildi sjá hvort að möguleiki væri á því að sjálf myndin gæti væri spegilmynd og prufaði að snúa henni við og varð þá staðsetningin jafnvel enn ruglingslegri.

Hvaða hús eru þetta sem við sjáum í bakgrunninum?

Þegar myndinni er snúið, horfir ljósmyndarinn til suðausturs, samkvæmt heimildum um staðsetningu á þessu fjöruborði rétt norðan við Slippinn .Sjá meira um það í texta hér undir. ATH. Hafnarbryggjan er ekki til á þessum tíma.

En svo kemur ábending frá Anítu Elefssen forstöðukonu Síldarminjasafnsins og hún segir okkur eftirfarandi sögu um þessa merkilegu ljósmynd:

“Myndin af háhyrningnum er rétt dagsett, en hún er frá því í maí 1917.

Þann dag voru 74 háhyrningar drepnir!
ATH. Önnur ljósmynd frá sama viðburði er birt í ljósmyndabókinni sem Síldarminjasafnið gaf út árið 2018.“

Þar í myndaskýringartexta er vísað í frásögn Jóns Oddsonar frá Siglunesi af háhyrningadrápinu – en miðað við frásögn hans eru myndirnar teknar í fjöru rétt utan/norðan við Slippinn:

“Mikið og gott nýmeti var óvænt á borðum Siglfirðinga í maí 1917 eftir að 74 háhyrningar voru drepnir í höfninni.

Jón Oddsson á Siglunesi sagðir svo frá:
Bátar í eigu Helga Hafliðasonar voru í fiskiróðri og urðu varir við háhyrningavöðu í fjarðarkjaftinum. Boð voru send til sjómanna á Siglufirði og allir bátar sem á sjó gátu farið söfnuðust saman og voru hvalirnir reknir með grjóti og djöfulskap inn fyrir eyrarodda og upp á grynningar við „Anlæggið“ og umkringdir þar í kví.
Amk. 2 norskir selfangarar lágu hér við bryggju og komu Norðmenn með selabyssur og drápu háhyrningana í hrönnum. 

Síðan voru þeir dregnir á árabátum upp í fjöru rétt utan/norðan við Slippinn. 

Svo var farið að skera og öllum gefinn ákveðinn hlutur, bæði kjöt og spik. Skipt var á milli húsanna í bænum og bæjanna í hreppnum miðað við fjölda heimilismanna. Þeir sem voru á bátunum fengu sér part.

Svo var farið að selja afgangshvalinn og flytja inn í Fljót og víðar.
Gullfoss flutti sjö hvali til Reykjavíkur og fjóra eða fimm til Akureyrar.

Sjá meðfylgjandi ljósmynd hér undir sem birt er í bókinni og sýnir örlítið annað sjónarhorn.“

Athugasemd frá Steingrími: Með því að bera saman forsíðumyndina og myndina sem er þar fyrir neðan, sem snýr rétt, þá eru þetta eru ekki hús sem þér Nonni sýnist vera þarna í baksín, heldur eitthvað tengt síldarvinnslu á bryggju. Báðar myndirnar eru teknar frá nánast sama stað, sú neðri nokkrum metrum vestar. Sömu bátarni er á báðum myndunum og ætla má að háhyrningarnir séu í fjörunni á þeim stað um það bil, þar sem Hafnarbryggjan var byggð, og bátarnir á staðnum þar sem alvöru slippurinn var reistur síðar.
Þannig að í frásögn Odds á Nesi: "upp í fjöru rétt utan/norðan við Slippinn." ætti að því að vera "sunnan við slippinn" því þarna má ætla að á þessum tíma hafi verið notaðar handknúnar vindur til að draga bátana á land, vindur eins og víða þekktust, ma. á Siglunesi.
Mín skoðun, eftir mjög nána pælingu mynda og frásgna. SK.

Hvalaskurður á 74 háhyrningum í fjöruborðinu rétt norðan við slippinn.
Ljósmyndari óþekktur.
Myndin er birt með leyfi frá Síldarminjasafni Íslands. 

HVALAMÁLIÐ MIKLA!

Þetta er minnst sagt einkennilegur atburður og það er gaman að segja frá því að sögugrúskarinn Steingrímur Kristinsson benti pistlahöfundi á efni sem hann hefur haldið til haga og vísar hann þar í blaðagreinar í bæjarblaðinu FRAM veturinn 1917.

Það verða nefnilega heilmikil málaferli úr þessu hvaladrápi og vart talað um neitt annað í bænum allan veturinn 1917-18.

Hægt er að lesa allar þessar blaðaúrklippur á sögusíðum Steingríms í heild sinni hér: FRAM 1916-1917, en hér undir verður aðeins stiklað á stóru úr helstu fréttum um þetta háhyrningadráp í bæjarblaðinu Fram 1917.

Fyrst er sagt frá þessu blóðbaði í stuttu máli, seinnipart sama dags:

Bæjarblaðið: FRAM, 19. Maí 1917.

“Höfrungahlaup allstórt kom hér inn á fjörðinn í morgun, var farið bæði á vélbátum og árabátum til veiða, og lukkaðist bátunum loks í félagi að reka heilan hóp af skepnum þessum inn í fjarðarbotn og þar á grunn.

Tók þá til skothríð allsvæsinn, er mun hafa líkst stórskotaliðsáhlaupi og linnti ekki fyrr en öll dýrin voru dauð.
Hve mörg þau eru vitum vér ekki, því þetta gjörðist rétt áður en blaðið fór í pressuna.

Þessi saga verður síðan framhaldssaga í bæjarblaðinu.

FRAM 26. Maí 1917

“Háhyrningarnir. Þess var getið í síðasta blaði að höfrungahlaup hefði komið hér inn á fjörðinn, og að tekist hefði að reka heilan hóp af þeim á land og drepa þá þar. — Var þetta að því leiti rangt, að þetta voru ekki höfrungar heldur háhyrningar. —

Skal hér nokkru nánar skýrt frá viðburði þessum.
Um kl. 8 á laugardagsmorguninn tóku menn eftir því, að eitthvert hvalfiskavað var hér út á firðinum og álitu menn það höfrunga eða marsvín.
Hugðu þá sumir hverjir gott til fanga, og tóku að útbúa sig til veiða.….”

… Svo þegar allir þessir bátar voru komnir útfyrir torfuna, tóku þeir að gera tilraun, með grjótkasti og hljóðum, að reka þá inn fjörðinn, og tókst það betur en búast hefði mátt við. Héldu þeir alveg hópinn og flýðu undan grjótkasti og óhljóðum þeirra sem á bátunum voru.…”

… Það enti þó með því að stórhveli þessi munu öll hafa verið yfirunnin, þau er inn voru rekin, rúm 70 að tölu en sagt er að annar stór hópur hafi verið kominn inn á fjörðinn, en farið út nærri strax aftur…”

“… Nú þegar öll dýrin voru lögð að velli, kom til það atriðið, sem fáir munu hafa treyst sér til að leysa úr, n. 1.:

Hverjum bar að sjá um hvali þessa, og hver á þá?

Var því boðað til almenns fundar það sama kvöld kl. 7 til 8, til þess að taka ákvörðun um skiftinguna. —
Var sá fundur all fjölmennur en ekki að sama skapi fjölvirkur.…

Það var sem sagt kosin fram 9 manna nefnd til þess að sjá um skiptingu og sölu á aflanum laugardagskvöldið 19 maí 1917.

Sagan heldur síðan áfram og er ítarlega gert grein fyrir gangi mála í greinaseríu sem Steingrímur kallar Hvalanefndin I til III og vísar hann í greinartitli í slóðum á síður hjá tímartit.is: 

FRAM – 20. OKTÓBER 1917

Hvalnefndin. I.

….Sáttakærufundur var haldinn 16 þ. m., en alveg árangurslaust, komst þar engin sætt á, svo málið fer til dóms. Vér höfum fengið fjölda af fyrirspurnum um gjörðir nefndarinnar, og áskoranir um að birta í blaðinu einhverjar upplýsingar í málinu, en vér höfum því ver ekki getað neitt af þessu, því oss hefir verið jafnlítið kunnugt um nefndina og gjörðir hennar, sem almenningi…”

…. Vér höfum átt tal við þó nokkra, sem »sótt hafa gull í greipar Jóns,« og segjast þeir fá töluvert misjafna upphæð, þótt sama verkið hafi þeir unnið margir hverjir. En eftir því sem vér komumst næst af sögnum þeirra, þá er útborgunarreglan eitthvað á þessa leið:

Þeir sem komu að sjá dýrðina, en urðu að ganga snökkklæddir með jakkann á handleggnum, vegna sólarhitans, fá 10 kr.
Þeir sem réru háhyrningana í land og unnu eins og menn, fá 15 krónur..”

Þeir sem urðu blautir í fæturnar, fá 20 kr.
En hásetarnir á vélbátunum sem úteftir fóru, fá 200 kr.

Þeir sem voru farþegar á vélbátnum fá að sögn ekki neitt, enda þótt þeir hljóðuðu eins og hinir og hentu grjóti af mikilli snilld,
— en fargjald sleppa þeir við að greiða.

En hvað þeir fá sem á árabátnum fóru og sem réru alt skinn af höndum sér, vitum vér ekki… “

Fram – 27. október 1917

Hvalnefndin. II.

“… Hve mikið allir háhyrningarnir gerðu að krónutali samtals, vita menn ekki, — og nefndin veit það naumast sjálf. —
Hve mikið búið er að borga út í verkalaun, skotfæri, kaðla og hnífa o. fl. vita menn heldur ekki og ekki hve miklu nemur úthlutun sú sem getið var í síðasta blaði, til þeirra er hjálpuðust að, að koma háhyrningnum á land..”

“…Einn sjöundi allra háhyrninganna fór til Reykjavíkur, en þaðan eru engin reikningsskil komin, og fullyrða kunnugir menn, að þaðan komi aldrei neitt eða mjög lítið, því mikið af kjöti og spiki hafi orðið þar ónýtt. Ennfremur mun talsvert óinnheimt hjá einstökum mönnum bæði hér og annarsstaðar. Verður ekki betur séð en þetta sé ódugnaður í hæðsta máta.

Því ekki ætti það að vera ofvaxið 9 mönnum, að innkalla ekki fleiri þúsund en þetta er, á 5 mánuðum.
En um söluna til Reykjavíkur er það að segja að vér viljum ekki fyr en vér megum til, trúa því, að nefndin hafi sent háhyrningana og látið þá liggja í Reykjavík á sína ábyrgð. En hafi svo ekki verið, hafi nefndin selt vöruna hér, og sent hana á ábyrgð kaupanda, eins og alment er í viðskiftalífinu, þá getur ekki komið til mála annað en Reykvíkingar borgi fulla upphæð, enda þótt alt hefði orðið ónýtt.

Fram – 03. nóvember 1917

Hvalnefndin. III.

“… Vér höfum nýlega átt tal við einn af nefndar mönnunum — Flóvent Jóhannsson — um gjörðir hvalnefndarinnar. 

“…Vér spurðum hann um ýmislegt fleira, en hann vildi sem allra minnst segja. Frá Reykjavík sagði hann að ekkert væri komið enn, en von um 1400 til 2000 kr. fljótlega, og er það þó vitanlega ekki helmingur þess er þangað fór. Engar upplýsingar gat hann gefið viðvíkjandi sölunni suður, eða með hvaða skilmálum varan hefði verið seld, sagði að séra Bjarni Þorsteinsson og Hjalti Jónsson hefðu staðið fyrir því, og að sér væri það atriði ókunnugt…”

“… Því, — hver á þessa peninga? — Er það almenningur, eða nefndin?

Og þegar vér bentum honum á, að nefndin hefði þó verið kosin af almenningi, og á opinberum borgarafundi og það benti þó á að enginn einn maður, eða níu menn, væru eigendurnir, heldur allir, sagði hann að nefndin hefði als ekki verið kosin, það væri nú það fína við það.

— Svona sagðist honum frá, og þegar vér skyldum við hann, var sigurbros á vörum hans...”

Við getum eflaust öll getið okkur til um ástæðuna fyrir því að þessi óvenjulega stóri háhyrningahópur birtist inn í firðinum.
74 drepnir og greinilega eru þarna mörg ungdýr, en álíka stór hópur er sagður hafa sloppið út úr fjarðarkjaftinum aftur.

Mögulegar skýringar liggja líklega í að ólíkir fjölskylduhópar eru allir að elta stórar fiskitorfur samtímis og jafnvel líka að forðast hafís sem þrengir að veiðisvæðum þeirra, þessi köldu stríðsár kringum 1917.
Sjá mynd hér undir.