Nafli alheimsins

Myndasyrpa úr tímaritinu Vi no 24 1945

Það er einstaklega gaman að vera Siglfirskur Íslendingur í Svíþjóð núna.
Svíarnir eru svo yfir sig hrifnir af frammistöðu Íslenska landsliðsins í EM og það er einnig mikið tala um þann ótrúlega stuðning sem liðið fékk frá þjóðinni. Það man enginn eftir því hvaða lið vann þessa keppni en það muna allir eftir Íslandi og Vulkanen klappinu.
Hér nýlega lauk einnig sýningu á sakamála þáttunum Ófærð, (sem hét Fångade á sænsku) þættirnir vöktu mikla athygli og það var einstaklega gaman að geta sagt stoltur: "Þetta var allt spilað inn í bænum mínum á Sigló, þar sem ég er fæddur og uppalinn."
Reyndar bæti ég alltaf við og segi:
"nema þegar ferjan er í mynd, þá er þetta annar
fjörður " 

En það sem Svíarnir tala mest um og sakna mest er "den stora feta Islandssillen"  sem hvarf ekki bara úr hafinu heldur líka af veisluborðum hér í Sverige.

Hér er ekki hægt að halda upp á jól, páska eða Midsommar án þess að þar séu óteljandi síldarréttir bornir á borð fyrir gesti og gangandi.

 Síðasta grein mín sem birtist hér og á www.sigló.is  hét Sillstulkur i Siglufjord og hún vakti mikla athygli hér og á Fésinu og ekki síst þessar dámsamlegu ljósmyndir frá síldarsöltun sumarið 1945 sem fylgdu með greininni. Ég sjálfur varð líka forvitinn og fór að grúska meira í þessu öllu.

Ekki það að ég sé að verða einhver miðaldara grúskari með velmegunarvömb, heldur meira að mér finnst þetta svo sérstök og gleymd saga að ég fór að hugsa mikið um þessi tengsl Siglufjarðar við vesturstönd Svíþjóðar sem er saga sem byrjar kringum 1920  og endar ekki fyrr en 1960 og eitthvað.

Ég fann fleiri eintök af þessu merkilega tímariti "Vi" málgagni samvinnuhreyfingarinnar frá árinu 1945 og það virðist ekki vera hægt að minnast á Ísland nema að nefna Siglufjörð og síldina í öllum greinum. 

Myndin hér fyrir ofan er úr stuttri mynda grein um Ísland 16 júní 1945 og undir fyrirsögninni er eftir farandi texti í lauslegri þýðingu minni:

ÍSLAND - Myndasyrpa frá lítilli eyju sem heldur uppá þjóðhátíðardaginn sinn 17 júní.

"Ísland virðist oft gleymast þegar rætt er um Norðurlönd. Fyrir nokkrum áratugum vissi umheimurinn ekkert sérstaklega mikið um þessa sögu eyju.
Landið sem talar tungumálið sem er rist á gamla rúnarsteina.
Seinni tíma samgöngumöguleikar hafa opnað fyrir ný samskipti sem fræða okkur um að þar sé til sitt hvað fleira en SÍLD, kindur, hestar og heitir hverir.
Landið hefur ennþá sitt 1000 ára gamla alþingi, elsta þing Evrópu. Þetta þing á sér langa og erfiða sögu með ofbeldi og ágreiningi gegnum aldirnar. En núna gengur landið loksins sinn eigin veg sem ný sjálfstæð þjóð."

Í tölublaði númer 41 (13 okt 1945) sama ár er löng grein þar sem blaðamaður og ljósmyndari Vi slást í för með tveimur háttsettum herrum frá samvinnuhreyfingunni í Svíþjóð sem eru að fara til Íslands til að taka upp þráðinn eftir stríð varðandi síldarkaup og frakt á tunnum og fleiru sem fór miður á stríðsárunum.
Að sjálfsögðu er þar líka flott mynd frá Siglufirði og þar er einnig sagt frá 19 tíma langri ökuferð þangað frá Reykjavík. 

Það verður of langt að endur segja alla greinina en svona til að undirstrika hversu mikilvæg síldin var og er ennþá fyrir Svíþjóð þá kemur hér þýðing af upphafsorðum greinarinnar sem heitir:

ÍSLAND - gömlu landi kastað inn í flugtækni öldina!

"Munið þið eftir vetrinum 1942-43 ? Þegar við þurftum að standa í biðröð klukkutímum saman út í kuldanum til að verða okkur út um örfá hektó af "skarpsill" .(smágerð síldartegund sem veidd er í Eystrasalts hafinu)
Hún var svo lítil og léleg þessi síld að það var eiginlega best að hafa litlar barnahendur til þess að geta hreinsað þessa síld almennilega.
Hversu mikið létum við okkur ekki dreyma um Íslandssíldina þá, feita og fína með bara 3-4 síldar í kílóinu, það var nú eitthvað annað að taka í hendurnar til að hreinsa og bragðið................dásamlegt.........
En núna er Íslandssíldin á leiðinni til okkar aftur, hugsið ykkur!
Það er jafn skemmtilegt og ef ekki betra en að við getur líka loksins aftur keypt innflutta banana. "

Þessi forvitni bar mig víða um völl á netinu og með Siglfirskri þrjósku (svona Æii, við gerum þetta bara sjálf-"ur") tókst mér að komast í samband við kunnugar persónur hjá samvinnu hreyfinguni hér í Sverige og það kom í ljós að ljósmyndarinn Jöran Forsslund sem tók myndirnar af síldarstúlkunum og henni Lovísu í fyrri greininni var sko enginn venjulegur maður.
Hann var ekki bara frábær ljósmyndari og blaðamaður, nei hann var líka rithöfundur, kvikmyndagerðarmaður og áhugamaður um flug og svifflug. Hann var einnig mikill Íslandsvinur og kom mörgum sinnum til Íslands og Siglufjarðar á tímabilinu 1945 - 1954.
Það kom í ljós að hann skrifaði bók sem byggir á blaðagreinum hans úr tímaritinu Vi.

Bókin heitir "Vind över Island" og að sjálfsögðu er stærsti kafli bókarinnar umfjöllun og myndir frá síldarleitarflugi með sjóflugvélinni Snarfaxa og heimsókn til Siglufjarðar.

Kaflinn heitir: "Síldin gerir lífið eitthvað svo spennandi." 

Þessi bók er dásamlega skemmtilegt "tímahylki" og svo full af fróðleik um Ísland 1945-1954, síldina, líf og störf venjulegs fólks og ég er þegar byrjaður á því erfiða verki að þýða þessa bók.

Það er hrein unun að lesa þessa bók. "Glöggt er gests augað" þarna fer Jöran með sitt ljósmynda auga vítt og breitt um Ísland, sögu okkar unga lýðræðis og dregur upp mynd af lífi alþýðufólks störfum þeirra og raunum í sönnum Laxness anda. Hann byrjar bókina á heimsókn til Halldórs á Gljúfrasteini og endar bókina á kafla sem heitir "Ísland er byssan í hendinni á Ameríku" Þar er fáránleg mynd af amerískum hermönnum með stórar hríðskotabyssur í þoku út í svörtu hrauninu. Guð má vita hvað þeir eru að skjóta á.

Núna er ég búinn að lesa þessa bók þrisvar og ég hugsa alltaf að lesni loknum með bankahrun og pólitískar hræringar nútímans í huga:
"já há var þetta svona sem þetta var allt hugsað á sínum tíma, samvinna, framfarir og hagur allra landsmanna fóru hönd í hönd, en hugurinn bar okkur bara hálfa leið og svo fór allt til andskotans." 

Það kom einnig í ljós að Jöran gerði 47 min. langa fræðslu kvikmynd 1954 sem heitir: Vardagsliv på Island  "Viljans merki"  á íslensku og hápunktur myndarinnar er heimsókn i höfuðborg síldarinnar Siglufjörð. Frétt um þessa kvikmynd birtist í Samvinnan, tölublað 2 1955 bls 4, greinin heldur áfram á bls 5 með lýsingu á gerð myndarinnar og lýkur á bls. 6 með kynningu á Jöran Forsslund. (velja bls. númer á síðu timarit.is)

Hér á tímarit.is er líka hægt að sjá fleiri myndir um síldarsöltun á Siglufirði eftir Jöran Forsslund sem birtust í málgagni SÍS, Samvinnan 1953.
"Síldarsöltun á Siglufirði,  Samvinnan 8 tölublað 1953"

Þessi leit mín að gögnum um samskipti og tengsl Siglufjarðar við vesturströnd Svíþjóðar gerði það að verkum að ég datt niður á skemmtilegt myndband sem var gert fyrir sýningu hjá Bohuslän Musseum í Uddevalla í vor. Þetta hljóðlausa myndband er samansafn af ljósmyndum og stuttum kvikmyndum úr einkaeign og fjallar um undirbúning fyrir þriggja mánaðar útilegu við Ísland , reknetaveiðar, söltun og lífið um borð og að lokum fullt af flottum myndum frá Siglufirði.

Það er einnig hægt að finna margar myndir frá Hans Malmberg á www.timarit.is sem birtust í hinum og þessum dagblöðum og tímaritum.

Lifið heil
Jón Ólafur Björgvinsson

Hugmyndir og heimildir í þessa grein eru sóttar víðsvegar að, en ég vill þakka eftirfarandi persónum fyrir hjálpina gegnum rafræna pósta og samtöl sem hafa skapast í gegnum þetta forvitni ferli hjá mér.
Örlygur Kristfinnsson,
Anita Elefsen
Jónas Ragnarsson,
Steingrímur Kristinsson,
Sigurður T Björgvinsson og fleiri á Íslandi.

Tomas Fläckman hjá tímaritinu Vi og Michael Hagström Bókasafnsfræðingur hjá Samvinnuhreyfingu Svíþjóðar (KF)
Lena Fejan Ljunghill (dóttir Jörans Forsslunds) 
Guðbjörg S Jóhannesdóttir (fyrrverandi sambýliskona og barnsmóðir mín) fyrir heimildir úr ritgerð í Hagsögu við   Gautaborgarháskóla um síldarveiðskipti milli Íslands og vesturstrandar Svíþjóðar.
Arthúr Ragnarsson fyrir að minna mig á vesturströndina og eyjarnar í kringum Gautaborg.
Länspumpen, tímarit áhugamanna um sögu eldri báta og skipasmíða í Svíþjóð. (www.lanspumpen.se)
Stúfarafélagið í  Lysekil (Bohusläns Islandsfiskares ekonomiska förening) Lars Bertil Adriansson
Bohusläns musseum (fyrir að setja þetta frábæra myndband á netið)
http://digitaltmuseum.se/ 

Texti, þýðing og litmyndir: Jón Ólafur Björgvinsson

Sænskur texti og myndir: Tímaritið Vi no 24 16 júní 1945 og no 41 13 október 1945

Það er ekki tekið fram hver sé blaðamaður/kona eða ljósmyndari, en undir einni greininni stendur Veronica.

Jöran Forsslund er skráður sem ábyrgur fyrir myndbirtingum og sem tæknilegur ráðgjafi