Undraheimur

Margar og langar bryggjur með löndunar brautarteinum og stórum síldarvinnslu plönum undir Hafnarbakkanum.
Myndina tók Kristfinnur Guðjónsson á tímabilinu 1930/40.

Ég var ekki hár í loftinu þegar áköf löngun tók mig heljartökum um að fá að fara „niðrá bryggju“ og skoða nánar þann undarlega síldarævintýraheim sem ég mátti bara skoða úr fjarlægð úr húsgluggunum á Hverfisgötu 27 og garðinum og túnunum þar um kring.
Amma Nunna fylgdist vel með mér alla daga og langamma Jóna Möller sat líka eins og varðhundur í eldhúsglugganum sínum við Hafnargötuna.

Fullorðna fólkið laug að okkur börnunum allskyns hræðsluáróðri um allar þær hættur sem lágu í leyni, þarna gat maður dottið í djúpar síldarslorsþrær eða í sjóinn frá slorhálum bryggjunum.

Síldarævintýralegt útsýni úr barnæsku frá Hverfisgötu 27.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson.

Eða svo gátu Færeyskir sjómenn rænt okkur blessuðum börnum sem voguðu sér að fara um borð hjá þeim, til þess að betla af þeim bragðgott grjóthart beinakex. Sex eða sjö vetra gamall, nýfluttur í suðurbæinn komst ég loks óséður niður fyrir Hafnarbakkann og þá fékk ég að sannreyna, að sumt var satt og hættulegt og annað ekki.

Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Bryggjur og Færeyskir bátar.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

En Færeysku sjóararnir í sínum ljósbláu fallegu bátum voru hins vegar allir með tölu yndislegir og þeir einu sem skildu íslensku og þeir höfðu svo gaman af því að fá okkur börnin í heimsókn. Þeir söknuðu sinna eigin barna sem biðu þeirra heima á annarri lítilli eyju lengst úti á sama stóra ballarhafi og eyjan okkar. Nú sit ég sextíu vetra, léttklæddur úti á svölunum mínum hér heima í Svíþjóð og tel ör víðs vegar á líkama mínum og sköllóttum haus, þetta eru allt saman minningaör um hættulegt bryggjugutta ævintýralíf.

Siglfirskir bryggjuguttar með múkka sem líklega festist í veiðarfærum þeirra við Ríkisbryggjuna.
Ljósmynd: Hallgrímur Hafliðason. (Halli Nonni)

Á myndinni eru: Matthías Kristjánsson, frændur hans Leifur Jónsson, Röggi Jóns
(nöfn með fyrirvara, fengin af fésinu)

Ekkert gat haldið okkur börnunum frá því að fara „niðrá bryggju,“ ekki einu sinni svæsnar draugasögur um drauginn sem hékk hengdur í Gránufélagshúsinu stóra hræddi okkur…og ekki löggan heldur.

Því allt sem ekki má… er svo spennandi og það er svo gaman að henda grjóti ofaní skurð og líka að geta pissað, óséður, á bak við hurð.
Mamma sá það eflaust fyrir sér að villingurinn hennar myndi ekki geta stillt sig með að stelast niðrá bryggju og til öryggis kenndi hún mér að synda þegar ég var aðeins fimm vetra gamall.

Það kom sér vel, mörgum sinnum.

Bryggju yfirlitsmynd. Mynd af korti í eigu Síldarminjasafns Íslands.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson.

„Niðrá bryggju“ er svolítið einkennilegt Siglfirskt hugtak, sem margar kynslóðir bæði mér yngri og eldri kynslóðir Siglfirska barna þekkja vel.
Því hér erum við ekki að tala um einhverja eina bryggju, heldur ALLAR bryggjurnar í bænunum og þær voru sko margar, langar, breiðar og mjóar. Sagt er að, ef maður þræddi bryggjukanta frá syðstu til nyrstu bryggju að þá yrði þetta samanlagt um og yfir sex kílómetra göngutúr. Samanlagður fermetra fjöldi er óteljandi, en hér erum við að tala um fleiri, fleiri  þúsund fermetra. Gríðarlega mikil tré mannvirki og undraheimur okkar bryggjuguttana var ekki bara ofaná þessum bryggjum, heldur líka undir þeim og þar voru til tveir heimar, sem hétu FLÓÐ og FJARA. 

Bryggjuguttar að “pilka” þorsk og ufsa á Ríkisbryggjunni.
Ljósmynd: Hallgrímur Hafliðason. (Halli Nonni)

Að veiða þorsk og ufsa við Ríkisbryggjurnar var hálfgerð sumarvinna hjá okkur bryggjuguttunum, því við gátum selt aflann í litlu gömlu Paul bræðsluverksmiðjunni og gengum síðan stoltir upp í Nýja Bíó, með pening í vösum og keyptum okkur Thóraís með súkkulaðitopp og kannski líka, ef aflinn var góður, Valash appelsín sem við sugum upp úr flöskunni með lakkrísröri sem varð svo mjúkt og gott eftir að hafa legið í þessum ljúfa safa.

Svo gat maður líka unnið sér inn aur með því að gella þorskhausa við gamla Ísafold frystihúsið og selja síðan uppskeruna í fiskbúðina hjá Jósa og Bödda.

Þrír stórir bátar uppí Slippnum
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson
Einhverjar óljósar minningar hef ég líka um að hafa séð stóran lifandi beinhárkarl fastan undir bryggju, sem síðan var skotinn og dregin í burtu, en ég finn engar heimildir eða myndir af þessum atburði.

Svo var alltaf eitthvað spennandi að gerast við gömlu slippstöðina.

Vinna neðansjávar við Slippinn, margir fylgjast með kafara (Johansen) hreinsa grjót ofl.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Bryggjur, austan og sunnan við smábátahöfnina
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Að sigla undir bryggjurnar á heimatilbúnum bárujárns kajökum var vinsælt sport hjá okkur bryggjuguttunum og oft fundum við þar góðgæti, eins og rikling og átum yfir okkur og komum heim með magapínu, ef steinbíturinn var of blautur.

Allskyns siglingatæki

Allt mögulegt sem við fundum var notað sem siglingatæki og sumt flaut betur en annað….

Bárujárns kajakar við Hvanneyrarkrók
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Heimatilbúinn fleki
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Suðurbæjar bryggjuguttar

ATH. Eflaust hétu mörg að þessum húsum á myndun hér neðar upprunalega eitthvað annað, en í okkar barnalega ævintýraheimi fengu þau önnur nöfn 

Bryggjur og brakkar undir Hafnarbakkanum.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson
Á þessum tveim myndu hér fyrir ofan og neðar, má sjá löngu horfði leiksvæði okkar suðurbæjargutta, lengst til vinstri er “Svarti skúrinn” svokallaði, sem lengi vel var okkar aðalbækistöð að hruni komin, þar norðan við er hús sem Gústi Guðsmaður bjó í um tíma og seinna var Siggi Konn minnir mig með smíðaverkstæði þarna. Síðan kemur “Beinið” flott og mikið þriggja hæða hús sem lagðist á hliðina seinna meir í miklum stormi, en timbrið er til enn þá í geymslu hjá Síldarminjasafninu.

Þar við hliðina er síðan “Langi Grái” okkar aðal bryggjugutta bækistöð til fleiri ára. Upprunalega var hann harðlæstur, en við komumst inn gegnum opna lúgu undir brakkanum og svo var önnur lúga í sömu línu uppá loft. Þar hékk kaðall, sem við klifruðum upp og niður og komumst oftast óséðir inn og út og létum okkur hverfa undir bryggjurnar, en þar niðri var annar illa lyktandi ævintýraheimur.

Í langa Gráa var mikil kaðla- og klifurleikja heimur og þarna fundum við líka bjóð og ýmislegt fleira sem hægt var að sigla á óséðir undir bryggjunum.

Fyrir framan Langa Gráa sést í lítinn skúr sem Gvendur í Bænum átti afdrep í og létum við hann alveg eiga sig, því Gvendur var alltaf svo góður við okkur og hjálpaði okkur að lagfæra reiðhjól og skellinöðrur í öðrum skúr við íbúðarhúsið sitt uppá Laugarveg. 

Vernharður Karlsson eða Venni Gamli eins og við guttarnir kölluðum hann og Jóhann J. Halldórsson
Enn í dag er stígurinn frá húsinu hans Venna uppá Laugarvegi niðurá Hafnargötu kallaður Vennastígur. Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Söltunarplan Skafta á Nöf og íbúðarhúsið hans hvítmálað, og til hægri sést Ásgeirsbrakkinn eða Bæjarbrakkinn svokallaði sem Gústi Guðsmaður bjó í lengi vel.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Það er skemmtilegt að minnast leikja og prakkarastrika á þessu stóra leiksvæði sem bryggjurnar á Siglufirði voru, en líka að minnast þess að hafa hitt og spjallað við marga merkilega karaktera og tveir af þeim bjuggu þarna á bryggjunum. Gústa Guðsmann þarf ekkert að kynna fyrir neinum, en Skafti Stefánsson (á Nöf) og konan hans elskulega bjuggu þarna og við bryggjuguttarnir létum hans eignir alveg í friði svo lengi sem hann lifði.

Man að hann var alltaf eitthvað að dunda þarna á planinu, þótt engin kæmi síldin.

Alltaf klæddur í bláar smekkbuxur yfir slitna lopapeysu og þar utan á svartan jakkafatajakka og með blátt kastskeyti á hausnum.  Indælis karl og barngóður maður, sem alltaf spurði mann frétta af afa og ömmu.

Frá vinstri: Skafti Stefánsson og móðir hans Dýrleif Pétursdóttir, Jónína ? og Pétur Stefánsson. Ljósmyndari: Kristfinnur Guðjónsson.

Viðbótarupplýsingar frá Steingrími Kristins: “Fyrri kona Péturs var Ólöf Jónína Gunnlaugsdóttir, ættuð frá Ólafsfirði, en hún lést í febrúar 1926. Pétur og Ólöf Jónína eignuðust eina dóttur. Síðari kona Péturs var Jónína Margrét Ásmundsdóttir frá Kleif í Eyjafirði.
Pétur og Jónína Margrét eignuðust sjö börn en misstu þrjú þeirra i frumbernsku. Jónína Margrét lést í janúar 1975.

Að lokum breyttist Siglufjörður í draugabæ…

… þar sem bryggjur og brakkar, brotnuðu og rotnuðu og í dag er lítið eftir, en minningin lifir á Síldarminjasafninu og í sögum og minningamyndum margra kynslóða barna sem muna eftir spennandi ævintýrum á flottustu bryggjum Íslands.

Við Siglfirsku börnin vorum nú orðin sérfræðingar í að ganga á ónýtum fúnum bryggjum og forðuðumst að detta í sjóinn með því að taka stór skref á milli þverplankana undir bryggju borðunum.
Það tókst ekki alltaf og þá datt maður í gegnum bryggjuna og stundum reif maður sig illa á riðguðum nöglum.

Þegar kom að unglingsárum heima á Sigló, þá var maður kannski ekki lengur að leika sér sér í þessum nú stórhættulegu síldarbæjar rústum, en við vorum áfram með leynilegar bækistöðvar á hinum ýmsu stöðum og forðuðum okkur þannig undan augnaráði fullorðinna og sögur frá þeim tíma gætu orðið efni í framhalds glæpasögu.

Allt eftir sem veggir hrundu saman, fundum við mikið af þurrkuðum kattar- og rottu líkum, sem litu út eins og Egypskar múmíur.
Þetta varð allt saman drauga sögulegra með hverju árinu sem leið…

Það er gaman að minnast á sögur eins og þegar minn kæri bróðir og aðrir bryggjugutta vinir hans, tóku sig til og hentu svona kattamúmíur inn á færibandið í Ísafoldar frystihúsinu. Það heyrðust stöðugt ný og há öskur frá dömunum við færibandið, allt eftir því sem blessaður kötturinn færðist innar í húsið. Þetta var reyndar frekar dýrt prakkarastrik, því það þurfti að senda alla heim á meðan frystihúsið var sótthreinsað hátt og lágt.

Bæjarvinna, niðurrif og upphreinsun í draugabæ.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson.

Lífslifandi draugur í bragganum hans Skafta á Nöf

Mér er það einnig minnisstætt, að hafa sem unglingur unnið í bæjarvinnunni við það að hreinsa upp og rífa gamalt síldarævintýrisdót.

Það kom sér vel fyrir fornleifafræðing sem hét Frosti Fífill, sem var í vinnu við að bjarga síldarvinnslu minjagripum, að við fyrrverandi bryggjuguttarnir vissum allt um hvað væri að finna í þessum nú föllnu bröggum og verksmiðjum.

Ég minnist þess að hafa orðið skíthræddur við niðurrifsvinnu við braggann hjá gömlu Nöf söltunarstöðinni. Með okkur guttunum var tónlistarmaðurinn og vörubílstjórinn Sturlaugur Kristjánsson og hann er að reyna að ljúga að okkur að það sé draugur inni í fyrrverandi verbúðarhúsi síldarstúlknanna hans Skafta á Nöf.

Hann manar okkur að fara inn og gá að þessu og við læðumst hljóðir inn langan dimman gang og svo allt í einum sjáum við og heyrum í gömlum karli sem situr á rúmi og er að dunda sér við að riða net.

Karlinn lítur upp og ræskir sig en segir ekkert og við hlupum út náfölir og skelkaðir. Stúlli hló mikið af okkur og svo ræddum við málin og vorum sammála um að við héldu að þessi háaldraði sjóari hefði verið löngu dauður. En greinilega ekki og honum var ekkert vel við að missa vinnuaðstöðuna sína þegar bragginn var rifinn.

Óskarsplan og Hrímnisbryggjur að hruni komnar.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson