Klondyke 1920

Með lögum skal land byggja…   og þá sérstaklega á Siglufirði!

Fyrstu tveir áratugir síðustu aldar eru einnig barnæsku og unglingsár SÍLDARÆVINTÝRISINS á Siglufirði. Aldrei áður í sögu landsins hafa aðrar eins samfélagsbreytingar átt sér stað á svo stuttum tíma. Síldin dró til sín allskyns fólk úr sveitum landsins og fólk bjó þröngt á Þormóðseyri, oft í lélegu húsnæði, með dýr og skepnur sem nágranna.
Hér í Siglufirði og hvergi annars staðar, blandast saman á þessum árum, mölbúa hugsunarháttur fyrri alda, með nýmóðins tækni og erlendri og innlendri hugmyndafræði um viðskiptahætti, löggæslu, hreinlæti og heilbrigðismálefni almennings.

Hér skapast mikil þörf fyrir röð og reglu og nýjar reglugerðir, sem fyrir nútímafólk geta hljómað nokkuð skondnar, í mjög svo nákvæmum lýsingum á því sem er bannað, í þessum, þá ört vaxandi sögufræga síldarbæ.

Sumt minnir mann á:  Lagið um það sem er bannað!

• Það má ekki pissa bakvið hurð
  og ekki henda grjóti oní skurð
  ekki fara í bæinn
  og kaupa popp og tyggjó
  og ekki nota skrúfjárn fyrir sleikjó..

En nú skulum við vinda okkur í lestur á Lögreglu- og heilbrigðissamþykkt Siglufjarðarkaupstaðar frá 1920.
Heimildir er sóttar í heilmikla samantekt af blaðagreinum, sem Siglfirski sögusafnarinn, Steingrímur Kristinsson  hefur tekið saman á heimildasíðum sínum og í þetta skiptið vísar hann í bæjarblaðið Fram 1920.

Það er engin þörf fyrir að myndskreyta þessa sögu, því maður veit oft ekki hvort maður á að hlægja eða gráta, yfir þeim myndum sem maður sér fyrir sér, við lestur, á t.d. þeirri refsingu sem er ætluð Siglfirskum drengjum, 14-15 ára, við brot á Lögreglusamþykkt bæjarins. Eða þegar við lesum reglugerð, um að bakarar bæjarins mega alls ekki:
Hnoða deig með fótum…

Heilbrigðissamþykkt fyrir Siglufjarðarkaupstað 1920

Fram – 9. október 1920 

4. árgangur 1920, 41. tölublað

Samþ. þessi er staðfest af stjórnarráðinu jafnhliða lögreglusamþ. er birtist í seinasta blaði, og er tekið hér hið helzta úr henni.

1. gr. Samþykktin gildir fyrir land jarðanna Hvanneyrar og Hafnar í Siglufirði.

5. gr. Ef heilbrigðisnefndin telur nauðsynlega einhverja þrifnaðarbót eða heilbrigðisráðstöfun, sem hefir í för með sér útgjöld úr bæjarsjóði, þá skal hún leggja mál það fyrir bæjarstjórn… Þó getur nefndin látið gera bráðnauðsynlegar þrifnaðarbætur án fengins samþykkis bæjarstjórnar, ef brýna nauðsyn ber til að þær séu gerðar tafarlaust, svo sem þá er hættuleg farsótt allt í einu kemur upp í bænum.

6. gr. Nú býr eigandi ekki í húsi sínu, og skal hann þá fela einhverjum fullveðja manni, er í húsinu býr, að vera húsráðandi; skal húsráðandi gegna öllum skyldum eftir samþykkt þessari með tilliti til húseignarinnar, sem annars hvíla á eigenda. Eigandi skal tilkynna heilbrigðisnefnd hver sé húsráðandi.

7. gr. Eldhússkólp, þvottaskólp og önnur óhreinindi má ekki láta síga í jörð svo nærri íbúðarhúsum að hætta sé á því, að jarðvegurinn undir húsunum saurgist, síst þar sem kjallarar eru undir húsum; öllu því skolpi, sem ekki er borið í sjó, skal veita í burtu frá húsunum í opnum eða lokuðum ræsum, svo langt, sem heilbrigðisnefnd þykir þurfa. Öll skolpræsi skulu vera svo víð og hallajöfn, að hvergi flói út úr þeim og hvergi komi pollur eða vilpur; skal hreinsa þau svo oft, að ekki leggi ódaun úr þeim.

8. gr. Ef ræsi er gert fram með alfaravegi á opinberan kostnað, skulu þeir, er hús eiga fram með veginum, skyldir að gera skolpræsi hver frá sínu húsi út í göturæsið, á þann hátt, er heilbrigðisnefnd telur hentugast.

9. gr. Meðan ekki eru komin upp í kaupstaðnum regluleg slátrunarhús, skal heilbrigðisnefndin hafa eftirlit með slátrun og kjötsölu, Slátrun skal fara fram á hreinlegum stað. Slátrarar skulu vera í hreinum fötum með ermar brettar upp fyrir olnboga. Þeir skulu ávalt vera hreinir um hendurnar. Menn, sem hafa útbrot á höndum eða ganga með einhvern næman sjúkdóm, mega ekki vera slátrarar. Hundar mega ekki vera nálægt slátrun. Sullum skal safna í sérstakt ílát og brennast eða grafast í jörðu niður. Kjöt af sjálfdauðum skepnum eða veikum má ekki selja til manneldis.

10. gr. Búpening má ekki hafa í sama húsi og íbúð handa mönnum. Ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi getur þó heilbrigðisnefndin veitt leyfi til þess að skepnur séu hafðar í kjallara.

11. gr. Ef einhver vill reisa peningshús eða gera for, haugstæði eða haughús, þá skal hann gera heilbrigðisnefnd aðvart áður en hann byrjar verkið, og skal hún gæta þess, að haldin séu fyrirmæli þau, er hér fara á eftir. Ekkert peningshús má setja nær vatnsbóli en 15 álnir, fjós má ekki setja nær íbúðarhúsi eða alfaravegi en nemi 10 álnum. For má ekki gera og ekki hafa haug nær íbúðarhúsi eða alfaravegi en nemi 10 álnum og ekki nær vatnsbóli en 15 álnum. Forarveggir skulu jafnan ná ¼ alin eða meir upp úr jörðu, og skal hafa yfir hverri for sterkan hlera, svo að örugt sé um að menn eða skepnur geti ekki fallið í forina. Ef hús standa þétt saman, getur heilbrigðisnefnd bannað mykjuhauga og haughús og heimtað að forir séu gerðar úr höggnu grjóti og steinlími eða steinsteypu, svo að þær séu vatnsheldar, bæði botn og veggir.

12. gr. Ef peningshús, haugstæði eða forir, sem eldri eru en þessi samþykkt, valda miklum óþrifnaði, má heilbrigðisnefnd beita fyrirmælum undanfarandi greinar, en heimilt er þó eiganda að skjóta fyrirskipun nefndarinnar innan 8 daga undir úrskurð bæjarstjórnar, sem gefur úrskurð í málinu svo fljótt, sem verða má.

13. gr. Þá er hús er reist til íbúðar, skal jafnan um leið reisa salerni og skal það ekki vera nær dyrum, gluggum eða vindaugum á húsinu en nemi 15 álnum; þó getur heilbrigðisnefnd veitt undanþágu frá þessu, ef sérstakar ástæður mæla með því. Gólfið í salerninu skal vera steinsteypt og hærra en jarðvegurinn í kring. Hafa skal í salerninu saurkagga vel vatnsheldan, og skal hann ná fast upp að setunni. Heilbrigðisnefnd getur leyft að hafa salerni innanhúss í sérstökum klefa, ef útigluggi á hjörum er á klefanum og að öðru leyti svo um salernið búið, sem heilbrigðisnefnd telur fullnægjandi. Ef vatnsheld for er gerð hjá húsinu, má hafa salerni yfir forinni, þannig að saurindin fari beina leið í hana.

15. gr. Ef engin salerni fylgja þeim húsum, sem eldri eru en þessi samþykkt, eða þau ein, sem illa eru gerð eða mikill óþrifnaður er að, þá getur heilbrigðisnefnd heimtað af húseigendum að þeir geri ný salerni á þann hátt, er segir í 13, gr. 16. gr. Hver húseigandi á kaupstaðarlóðinni skal láta útbúa, innan 1. maí n. k., sorpkassa með loki. Sorpkassar skulu vera vatnsheldir og skal í þá safna öllu sorpi og ösku, er til fellur frá húsinu. Allt sorp skal svo flutt í sjó norður fyrir Siglufjarðareyri nema heilbrigðisnefnd kveði öðru vísi á. Hver lóðareigandi skal láta hreinsa af lóð sinni allt rusl og sorp, strax og snjó leysir af lóðinni. Ef út af bregður getur heilbrigðisnefnd látið framkvæma verkið á kostnað lóðareiganda.

17. gr. Það er skylda sjómanna að fleygja öllu slori í sjóinn svo út taki, fyrir utan þá línu, sem hafnarnefnd ákveður, ef því er ekki safnað í gryfjur á þeim stöðum, sem heilbrigðisnefnd leyfir. Útgerðarmenn og skipstjórar bera ábyrgð á því að þessu sé hlýtt.

18. gr. Ef einhverskonar óhreinindi safnast kring um hús manna svo að fýlu leggur af, eða daunillt rennsli fer út á alfaraveg eða inn á eignir þeirra, er næstir búa, þá getur heilbrigðisnefnd skipað hlutaðeigandi húsráðanda að flytja burtu óhreinindin tafarlaust.

19. gr. Í kaupstaðnum má enginn reka nokkurn þann iðnað sem óhollusta fylgir eða óþrifnaður, t. d. lýsisbræðslu og sútun, nema heilbrigðisnefnd veiti leyfi til. Skal allur slíkur iðnaður vera háður eftirliti heilbrigðisnefndar og fyrirmælum hennar, að því er hreinlæti snertir, bæði utan húss og innan.

20. gr. Heilbrigðisnefnd skal hafa gát á öllum brauðgerðarhúsum, og eru bakarar skyldir að hlýða fyrirmælum hennar að því er hreinlæti snertir.

21. gr. Öll tóbaksnautn er bönnuð í brauðgerðarhúsum. Enginn má sofa í stofum, er hafðar eru til brauðgerðar. Brauðgerðarmenn skulu hafa yst klæða hvítar yfirhafnir, er ávalt séu hreinar, þeir skulu þvo höfuð sitt og hendur áður en þeir taka til verka, og ekki mega þeir þvo sér í vinnustofunni.
Deig má ekki hnoða með fótum. Þeir menn mega ekki vinna að brauðgerð, sem lungnatæring hafa, eða annan næman sjúkdóm, eða opin sár eða útbrot á höndum eða handleggjum.

22. gr. Heilbrigðisnefnd skal hafa gát á því að ekki sé höfð á boðstólum matvara sem skaðleg er fyrir heilsu manna. Nefndinni er heimilt að taka í búðum og öðrum sölustöðum, fyrir gangverð, sýnishorn af hverri matvöru þeirri, er hún telur líkur til að skemmd sé og skaðleg fyrir heilsu manna og rannsaka hana Heilbrigðisnefnd getur bannað matvælasölu, ef sölustaðurinn virðist óhæfur vegna óþrifnaðar. . . . ,

23. gr. Öll þau hús, sem leigð eru til íbúðar, þar með taldar sjóbúðir, skulu vera svo gerð, að unnt sé að halda þeim hreinum; gluggar skulu vera á hjörum, að minnsta kosti einn í hverju herbergi og trégólf í öllum íverustofum

24. gr. Ef íbúðarhús er svo illa gert eða hrörlegt eða þröngt, að heilbrigðisnefnd álítur hættulegt fyrir heilsu manna að búa í því, þá getur nefndin bannað íbúðina

25. gr. Bannað er að taka kjallara til íbúðar án leyfis heilbrigðisnefndar

26. gr. Heilbrigðisnefndin skal hafa eftirlit með samkomuhúsum í bænum og sjá um að þau séu ræstuð hvenær sem hún álítur þess þörf, og af þeim, sem hún telur til þess færa, og sjá um að í slíkum húsum séu jafnan nægilega mörg hrákagögn. Vilji eigendur eða notendur ekki sætta sig við álit heilbrigðisnefndar, geta þeir leitað álits héraðslæknis, sem þá ræður úrslitum.

27. gr. Heilbrigðisnefnd skal skoða öll skólahús og skólastofur, hvort heldur eru opinber eign eða einstakra manna, að minnsta kosti tvisvar á ári, í byrjun skólaársins og á því miðju, Hver sá er tekur til kennslu 10 börn eða fleiri er skyldur að tilkynna heilbrigðisnefnd hvar hann ætlar að kenna.

30. gr. Heilbrigðisnefnd, í samráði við sóttvarnarnefnd gengst sérstaklega fyrir því að lögskipuðum vörnum sé haldið uppi gegn næmum sjúkdómum. Ef upp kemur alvarlegur, næmur sjúkdómur á því svæði, er samþykktin nær yfir eða í grenndinni, þá er heilbrigðisnefnd heimilt að setja um stundarsakir strangari fyrirmæli en í samþykkt þessari felast, um hreinlæti utan húss og innan, burtflutning á óhreinindum o. s. frv.

32. gr. Ef menn brjóta þessa samþykkt eða vanrækja að framkvæma á settum fresti nokkra þá fyrirskipun, er heilbrigðisnefnd setur samkvæmt henni, þá varðar það allt að 200 kr. sekt, er rennur í bæjarsjóð.

Samþykkt þessi öðlast gildi 1. ágúst 1920.