Smávegis um Siglunes við Siglufjörð.

Við austanverðan Siglufjörð ganga tvö brött og klettótt fjöll í sjó fram. Heitir eystra fjallið Hestfjall, og myndar það vesturhlíðar Héðinsfjarðar, en hið vestra nefnist Nesnúpur.

Á milli þessara fjalla er grösugur lítill dalur, Nesdalur.

Skriðurnar inn með austanverðum Siglufirði, suður úr Nesnúpnum, nefnast Nesskriður, brattar og grýttar. Ná þær allt að Kambalágum og Selvík, sem er í miðjum firðinum.

Norðvestur úr Nesnúpnum gengur allstórt nes norðvestur í fjarðarmynnið, er heitir Siglunes. Fram af því eru grynningar miklar, brimsorfnar steinklappir og sker og boðar, er nefnast Hella. Sumar þessara klappa, svo sem Hellusteinn, eru ofan sjávar, þegar lágsjávað er. Hellan er sökkull Siglunessins og nesið og grynningar þessar lykkja fjarðarmynnið að hálfu leyti, mynda risavaxinn brimbrjót er veldur því, að Siglufjörður er svo góð höfn, sem raun er á. Innsiglingin til fjarðarins er því um vestanvert fjarðarmynnið, þar sem liggur djúpur áll meðfram Sauðanesi og Strákafjalli. 

Eins og að líkum lætur er brimasamt og vindasamt á Nesi, en sökum þess, hve stutt er þaðan til sjósóknar, þá varð hið fyrsta landnám þarna út frá, en ekki inni í firðinum. Norður úr Nestánni gengur alllangur skerjaklasi, er nefnist Svarthöfði.  

Sjálft nesið er gróið land, nokkuð þýft, en frekar lágt. Á miðju Siglunesinu er malarkambur og gengur sjór þar yfir í stórbrimum, sjaldan þó. Heima við bæina hækkar landið nokkuð upp að Nesnúpnum. Sumstaðar eru mýrar og grænar grundir ofan bæjanna. Norður með nesinu og austur undir Reyðarárland eru móar og melar og allþýft, og er land órækt að á því svæði. Norðaustur af bæjunum er talsverður mýrarfláki og þýft. Kríuvarp er þar dágott. Á þessum mýrum eru nokkrir hólar, kannski gömul hlaða, brot eða kindakofatóftir. Efst í túnunum eru grónar leirskriður og enn ofar melar. Þá skal getið hér nokkurra nafna á Nesi og Nesdalnum, og eru þau flest samkvæmt frásögn Odds Jónssonar, sem hér er fæddur og uppalinn, og verður hans nánar getið í búendatali hér á eftir. 

Á milli Nesskriða og Sigluness eru tvö lítil nes, syðra og ytra Geitanes. Þar er bratt nokkuð en grasgefið. Á syðra nesinu er laut, álagablettur, heimkynni huldufólks. Á ytra nesinu mótar fyrir tóftum. Sagnir herma, að kona nokkur hafi búið þar og átt geitur. Fyrir ofan og sunnan túnið á sjálfu nesinu eru grundir, er nefnast Stekkir. Þar eru garðlönd og er þar skjólbetra en neðar: Nesnúpur skýlir. Selskinnahóll er norðan við íbúðarhús Jóns Oddssonar. Nú skulum við bregða okkur austur með Nesnúpnum og komum við þá á Nesdalinn. Þar er hæðarhryggur, er gengur upp í fjallið að vestan, er heitir Langihryggur. Á dalnum framarlega og austan til eru grjótmelar er nefnast Hólar. Skammt þar frá að vestan eru Háumýrar, háir bakkar er liggja niður að Reyðará.

Á miðjum dalnum er tóft, er nefnist Sel. Skál er þar fyrir ofan í fjallinu, Selskál. Utar er skál, vestanmegin, er heitir Ausa, og andspænis henni eru Reyðarárskálar. Stærsta skálin austan til á Nesdal heitir Miðskál. Fremst að austan er allgreiðfært skarð yfir Hestfjallið, er heitir Pútuskörð. Um það er greiðfærast í Héðinsfjörð. f dalsmynninu, að vestan, eru tóftir, nefndar Stekkurinn. Austast á þessu svæði er Landsendi, mörk Reyðarár, og enn austar byrjar Hestfjall. 

Þormóður Haraldsson hinn rammi, sænskur maður, nam hér fyrstur land og bjó á Siglunesi, svo sem landnámssagan greinir. Líklegt er, að byggð hafi haldizt hér á Nesi frá upphafi landnáms og fram á þennan dag. Þessu veldur hentug lega þessa staðar til sjósóknar og sauðfjárbeitar. Beitiland Siglnesinga er nesið sjálft, Nesdalurinn, grasgefinn og skjólgóður, ennfremur Hestfjall og Héðinsfjörður, einkum vesturhlíðar hans, sem eru grösugar og kjarngóðar til beitar. Svo er fjörubeit ágæt þarna beggja vegna nessins og töluvert snjóléttara þarna á vetrum en inni í firðinum. En því er ekki að neita, að þarna er nokkuð afskekkt, veglaust og vindasamt, einkum að vetrarlagi. 

Þormóður landnámsmaður Haraldsson sló eign sinni á landsvæðið á milli Hvanndala og Úlfsdala að vestan. Átti hann í deilum og mannvígum við Ólaf bekk út af fyrrnefndum skika. Það er eftirtektarvert, hve landnámsmaðurinn hefur verið ratvís á heppilegasta staðinn til búsetu og bjargræðis. Og Neskrókur á sunnanverðu nesinu er tilvalinn lendingarstaður og naust fyrir sjófarendur. 

Þá vaknar spurning: Hvar stóð bæ Þormóðs ramma og hversu fór um búsetu hér eftir daga hans? Saga þessarar byggðar er hulin móðu eftir daga Þormóðs. Sennilegt má telja, að bær hans hafi staðið uppi á nesinu, ofan við Neskrókinn, á svipuðum stað og hinn stóri torfbær stóð á nítjándu öldinni. Um þetta verður þó ekkert fullyrt, en líkur eru sterkar fyrir því, að þannig hafi þetta verið. Uppgröftur undir leiðsögn fornminjafræðings gæti ef til vill brugðið ljósi á þetta atriði.Þormóður rammi tók sér búsetu þarna vegna hentugra staðhátta til útróðra. Ef hann hefði að mestu lagt stund á sauðfjárrækt, hefði hann eflaust numið land á Siglufjarðareyri, sem fyrrum var iðjagræn, að frátöldum nokkrum lónum og tjörnum, yzt og austast á eyrinni. Sjósókn á opnum bátum er hvergi eins hentug og hér úti á Siglunesi. Og þannig hefur þetta verið um ár og aldir. Menn hafa haft aðal lífsbjörg sína af útróðrum þarna, en haft búskap öðrum þræði sér til hagsbóta, og víst er um það, að oft hefur verið til matbjörg þarna í lágreistum kotum, þegar harðæri geisaði í svokölluðum góðsveitum. Um það vitna bréf frá fyrri öldum, er varðveitzt hafa. Í kaþólskum sið var oft leitað eftir matföngum á Siglunes. Einkum var sótzt eftir hákarli og skreið og þessar afurðir nefndar „föstumatur". 

í Sturlungu segir frá konu nokkurri, er Guðrún hét, og bjó hún á föðurleifð sinni, Arnarnesi við Eyjafjörð. Bóndi hennar hét Símon, og segir svo um Siglunesför hans: 

„Þá var föstumatar fátt. Ok er langafasta kom, ræddi hon at hann skyldi sækja föstumat út á Siglunes, er hann átti at föður síns." 

Ekki hafði Símon heppnina með sér í þessari för. Bátur hans steytti á Svarthöfðanum, er fyrr er nefndur, og hann og bátverjar allir týndu þar lífi sinu. í þjóðsögum Jóns Árnasonar er getið um skessu nokkra, er átti heima við Bláfjall, fyrir ofan Mývatnssveit. Hún átti það til að ræna mönnum neðan úr byggðinni og hafa þá hjá sér, því að hún kunni illa einlífi. En menn kunnu illa við sig í vistinni hjá skessunni og reyndu að flýja, er hún var að heiman. Eitt sinn hafði hún hjá sér sauðamann, er ekki vildi neyta matar, hvað sem hún bar fyrir hann. Loks sagði sauðamaður, að hann skyldi taka til matar síns, ef hún fengi tólf ára gamlan hákarl að borða. Skessan fer loks á stúfana, stikar yfir land og sjó og fer beinustu leið á Siglunes og þar tókst henni að fá hinn umbeðna hákarl. Í þessari frásögn er samofin þjóðtrú og staðreyndir úr daglegu lífi fyrri tíma. Og víst er um það, að ef menn vildu fá gamlan og vel verkaðan hákarl, þá varð Siglunes við Siglufjörð oftast efst í hugum fólksins. Hákarlinn þaðan var jafnan hið mesta lostæti. Slíkur er orðstír Siglunesshákarlsins fram á þessa daga. 

Þar sem hin fyrsta byggð myndaðist hér, reis og hin fyrsta kirkja á Siglunesi. Hvenær það var, er ekki vitað. Að sjálfsögðu eignaðist Hóladómkirkja ítök hér, á meðan veldi hennar var mest, og fyrr á öldum hét byggðin Sigluneshreppur. En löngu síðar kom nafnið Hvanneyrarhreppur til sögunnar. 

Gamlar sagnir, hvergi skráðar í annálum, hafa lifað hér í firðinum á vörum fólks, kynslóð fram af kynslóð, um mikið slys í Nesskriðum. Atburður þessi átti að hafa orðið á aðfangadag jóla 1613, er fólk sunnan úr firðinum var á leið til kirkju út á nesið. Feiknalegt snjóflóð varð á vegi þess þarna í skriðunum, og fórust margir, menn og konur. Sagnir herma, að 50 manns, aðrar nefna 30, hafi týnt lífi. Örnefni eru enn lifandi, er benda til þess, að hér hafi slys orðið, en samtíðar annálar, til dæmis Skarðsárannáll, geta ekki þessa atburðar og er hann þó skráður í nágrannahéraði hér fyrir norðan. Eftir slys þetta var kirkjan árið eftir flutt að Hvanneyri, inni í firðinum, en heimafólk á Nesi var þó greftrað þar út frá eftirleiðis, ef svo bar undir. Mun hafa verið greftrað í kirkjugarðinum á Siglunesi allt fram í byrjun nítjándu aldar. Ekki mun fólk hafa fækkað að ráði á Nesi, þótt kirkjan flyttist þaðan. Útræði var svo hentugt þaðan og aðrir landkostir sambærilegir við það, sem er innar í firðinum, enda segir Eggert Ólafsson í ferðabók sinni á átjándu öld, að Siglunes sé í fremstu röð þeirra staða, þaðan sem útræði sé stundað hér norðan lands. Hann segir ennfremur, að hákarlaveiðar séu mest reknar hér fyrir norðan, og hann telur Siglunes í röð fremstu verstöðva, þar sem slíkar veiðar séu stundaðar. 

Þótt fjörðurinn hafi verið afar einangraður öldum saman, þá er óhætt að fullyrða, að héðan hafi alltaf verið róið eftir þorski og hákarli og þá einkum frá Siglunesi, svo sem hér að framan hefur verið getið. 

Ferðamenn hafa fáir lagt leið sína hingað á fyrri öldum. Þó má nefna grein eftir ókunnan danskan höfund, er heimsótti fjörðinn og nesið í byrjun nítjándu aldar. Frásögn þessa manns hefur Þorvaldur Thoroddsen tekið í landfræðisögu sína. Hinn nafnlausi Dani fór út á Siglunes. Hann segir, að fiskkasir hafi legið í fjörunni, en ekki mátti slægja fiskinn, því að þá var sunnudagur. Getið er og um laglega bóndadóttur þarna á nesinu, ljóta kerlingu á bænum og hinn íslenzka sið að heilsast og kveðjast með kossi. Höfundur segir og, að kvenfólkið í Siglufirði hafi haft bláar húfur með grænum silkiskúf, en karlmenn séu klæddir eins og hásetar á þeim dögum. Þeir eru sagðir hafa á fótum sér skó úr selskinni og hákarlsskráp. Spariföt þeirra eru treyjurnar, bryddar rauðum borðum, og þegar rignir, klæðast þeir sauðskinnsstökkum og brókum. 

Þótt Siglunesbyggðin væri um aldir allar næsta einangruð frá öðrum landshlutum, þá höfðu Siglfirðingar því meiri samskipti við erlenda fiskimenn, hollenzka og enska, er hér stunduðu fiskiveiðar á duggum í margar aldir. Þessi byggð naut þess, hve hún var afskekkt. Boð og bönn yfirvalda giltu lítt hér, og fólkið verzlaði talsvert við hina útlendu fiskimenn. Örnefni frá dvöl Englendinga munu hér enn finnast, svo sem segir í Einokunarverzlun Dana á íslandi um þetta efni. Bezta aðstöðu til þess að reka verzlun við útlendinga höfðu Siglnesingar. Seglduggurnar komu undan veðrum inn á Neskrókinn og lágu þar fyrir festum, og þá var byrjað að höndla. Siglnesingar keyptu fiskilínur og öngla, matarpotta, mynztrað léreft og brennivín, en létu í staðinn prjónles og búsafurðir. Var þetta oft hið mesta bjargræði fyrir þessa litlu byggð, er var afskekkt og gleymd. 

Um miðja nítjándu öldina hefjast svo hákarlaveiðar héðan úr firðinum á þilskipum. Siglunes hefur alið marga góða og fengsæla hákarlaformenn, og má nefna Jóhann Jónsson, föður Baldvins á Nesi, er síðar verður nefndur, Þorleifana Þorleifssyni, hinn fjórða og fimmta með því nafni, enn fremur Odd Jóhannsson, Þorvaldssonar ríka frá Engidal, og Jóhann Jónsson, síðar hreppstjóra í Höfn í Siglufirði. Jóhann var einnig eflaust bezti þilskipasmiður, er Hér hefur starfað. Kunnátta og smekkvísi hans var lengi rómuð. Hann var og ágætur aflamaður. Kvæntur var hann Rakel, dóttur Páls Kröyers eldra hreppstjóra í Höfn. Jóhann var hér hreppstjóri í aldarfjórðung og bjó í Höfn og lét sér annt um framfarir í hreppnum. Hann lézt 1896. Sonur hans, Páll Kröyer Jóhannsson, var ágætur skipasmiður og starfaði lengi hjá Gránuverzlun við viðhald hákarlaflotans. Páll var þekktur hákarlaformaður á yngri árum. 

Siglnesingar hafa ætíð átt yfir sjó að sækja sér björg til handa: Út á hafið til hákarla og þorskveiða og inn í kauptúnið til þess að verzla, leggja inn afurðir og afla sér nauðsynjavöru. Og lengst af hefur farkostur þeirra verið opinn bátur. Allmörg sjóslys hafa orðið mönnum þar út frá að fjörtjóni, og flest eða öll eru þau skráð, og skulu þau eigi rædd hér. 

En nú skulu nefndir helztu ábúendur á nesinu í rúma öld, og er hér stuðzt við Aldarminningu séra Bjarna á Hvanneyri og frásagnir núlifandi Siglnesinga, skráðar af mér. 

Um miðja síðustu öld lifnaði talsvert yfir sjósókn og búskap þarna. Selveiði var þá töluverð um tíma, auk hákarla- og þorskveiða, og var heimafólk á milli sextíu og sjötíu manns eftir miðja öldina. Einn helzti bóndinn í upphafi þessa tímabils var Jón Jónsson, verzlunarþjónn frá Grenjaðarstað. Hann kvæntist Önnu Þorleifsdóttur, systur Þorleifs bónda þar, hins fyrsta með því nafni. Jón hafði auknefnið „bóndinn" og bjó þarna hálfa öld. Anna dó 1862, og var síðari kona hans Marsibil Jónsdóttir úr Húnavatnssýslu. Báðar voru þær miklar sæmdarkonur. Sr. Bjarni telur Jón einn merkasta bónda, er þarna hefur búið. Var hann allkunnur fyrir myndarskap, þótti góður búmaður og orðheldinn. Heimili hans var orðlagt fyrir reisn og prýði, eins og rammíslenzk bóndabýli gerðust bezt á þeim tímum. Hann var barnlaus, en ól upp mörg fósturbörn. Jón lézt 1888, og verður hann ávallt talinn í röð fremstu bænda, er á Nesi hafa setið. 

Þorleifur Þorleifsson, hinn fjórði með því nafni, byrjar búskap hér 1860, þá fyrir skömmu kvæntur Halldóru Jónsdóttur, Jónssonar í Neskofa, og búa þau hér fram að aldamótum. 

Þorleifur var í röð fremstu bænda á Siglunesi á sinni tíð, afburðasjómaður og búhöldur mikill, vel greindur, hagmæltur og söngvinn, svo að orð fór af. Hann var oddviti Hvanneyrarhrepps í nokkur ár. Sonur þeirra var Þorleifur, hinn fimmti með því nafni, tekur við búi 1899, en hann var þá nýlega kvæntur Valgerði Kristjánsdóttur. En sama ár flytjast þau hjón að Staðarhóli, austan fjarðarins, og búa þau þar til 1916. Þá flytjast þau yfir í kauptúnið. Þorleifur var ágætur sjómaður eins og margir forfeður hans, lengi hákarlaformaður, hægur, en öruggur við öll störf. Hann fórst ásamt Þorvaldi, syni sínum, í sjóróðri haustið 1933, og var að þeim feðgum mikill mannskaði. Börn þeirra hjóna hafa búið síðan hér í kaupstaðnum. Þá búa hér um og eftir miðja öldina Baldvin Magnússon, Þorleifssonar á Siglunesi, og kona hans, Guðrún Jónsdóttir. Ennfremur Sölvi Gottskálksson og Sigurlaug Þorleifsdóttir frá 1871. Sigurlaug lézt sex árum síðar, og hætti Sölvi þá búskap, en byrjar á ný eftir önnur sex ár og býr hér til dauðadags, 1903. Þá tók við Steinn, sonur hans, til 1909. Kvæntur var hann Hólmfríði Sigfúsdóttur. Þau fluttust þá að Læk í Skagafirði. 

Árið 1888 fara þau hjón, Baldvin Jóhannsson og Marsibil Friðbjarnardóttir, að búa þarna og búa fram að 1925, og taka þá við búi synirnir, Magnús og Guðmundur. Þeir bræður reistu steinhús 1929 og höfðu sambýli. Magnús brá búi og fluttist með fjölskyldu sína til Akureyrar 1931, og lézt hann þar fimm árum síðar. Guðmundur fluttist hingað í Siglufjörð um skeið, en fór svo aftur út á nesið, en kom alkominn í kaupstaðinn 1957. Þeir bræður gerðu töluverðar jarðabætur og húsa, sléttuðu tún og girtu. Erlendur, sonur Magnúsar, tók við búi þessu, og er hann einn þriggja bænda, er nú búa á Siglunesi. Hann er kvæntur þýzkri konu. Erlendur er vitavörður Siglunesvita síðan 1958 og áhugasamur um búskap, svo sem hann á kyn til. Hann hefur fengið sér dráttarvél og önnur tæki til stuðnings búi sínu. 

Þá bjuggu hér á síðasta áratugi fyrri aldar hjónin Arnbjörg Sumarliðadóttir og Hans Jónsson. Þau fluttu sig svo í kauptúnið, og reisti Hans sér bæ skammt sunnan og austan við Kamb, nyrzt á eyrinni, og nefndi „Faaborg". Nafnið er þannig tilkomið, að Hans eignaðist útskorna fjöl úr samnefndu skipi, og hann festi fjölina yfir bæjardyr sínar. Nafnið festist við litla bæinn hans.  

Ásgrímur Einarsson og Guðný Sigurðardóttir búa hér fyrstu fimmtán ár aldarinnar, en eftir lát Ásgríms, 1915, býr ekkja hans þar áfram með syni sínum, Einari, sem nú býr á Reyðará. Þeir Einar og Björn Jónsson höfðu byggt steinhús niðri á Nesi á þriðja tug aldarinnar. Björn kvæntist 1917 Sigrúnu, systur Einars. Björn var sonur Jóns Þorlákssonar og Önnu Kristjánsdóttur, er einnig bjuggu þarna í níu ár. Bjó Björn á Nesi til dauðadags, 1949, en þá flytjast ekkja hans og börn í kaupstaðinn. Einar hafði áður, 1937, reist nýbýli á Reyðará, nyrzt og austast á Siglunesi, niðri við sjóinn, en austan árinnar, er rennur norður Nesdalinn. Byggði hann þar steinhús, gerði jarðabætur miklar og á gott bú þarna. Hann kvæntist Unni Stefánsdóttur frá Hvammi í Hjaltadal árið 1935. 

Einar hefur verið mjög ötull bóndi. Hann hefur fengið sér ýmsar landbúnaðarvélar - sláttuvél; múga"vél og jeppa. Hann hefur í fjölda ára veitt sér rafmagn til ljósa frá vindrafstöð, sem honum hefur tekizt einkar vel að notfæra sér, og hefur sífellt verið að færa út kvíarnar. Hafa hann og Hjalti, sonur hans, keypt jarðarpart Odds Oddsonar niðri á Nesinu. Einar er einn þriggja bænda, er nú sitja Siglunes. Líklegt er, að Hjalti, sonur hans, staðfestist einnig á Siglunesi, og munu kaupin á parti Odds Oddsonar stuðla að því, að svo verði. 

Þórður Þórðarson vitavörður kaupir 1909 jarðarpart Steins Sölvasonar, er fór til Skagafjarðar. Þórður kvæntist þremur árum síðar Margréti Jónsdóttur, Þorlákssonar, er áður er nefndur. Þau Þórður og Margrét bjuggu hér, þar til hann lézt 1923. Þau áttu stærsta hlutann í Siglunesi og höfðu þar allgott fjárbú. Margrét bjó þarna áfram með börnum sínum, og síðar tók Jón, sonur þeirra, fæddur 1910, við bústörfum og annaðist heimilið með móður sinni. Jón gerðist vitavörður 1942, og fluttist þá í íbúðarhúsið við Siglunesvitann og hafði búskap jafnhliða. Hann kvæntist Soffíu Jónsdóttur úr Víðidal í Húnavatnssýslu 1945 og bjuggu þau þarna til 1958, að þau fluttu i kaupstaðinn. 

Þórður var fyrsti vitavörður á Nesi 1908 og til dauðadags. Þá tók við því starfi í nokkur ár Þórður Bjarnason úr Árnessýslu. Þá varð Grímur Snædal vitavörður um áratuga skeið, en þar næst Jón, svo sem að framan segir. 

Oddur Jóhannsson, Þorvaldssonar ríka á Dölum, fer að búa þarna 1902, kvæntur Guðrúnu Sigurðardóttur úr Fljótum. Oddur var bæði góður bóndi og duglegur sjósóknari á sinni tíð einn kunnasti hákarlaformaður hér í firðinum og stundaði hann búskap og sjósókn jöfnum höndum. Hann fórst í hákarlalegu vorið 1922 í aftaka norðangarði, ásamt skipverjum sínum um. Oddur sonur hans, fæddur 1894, tók þá við búi og kvæntist litlu síðar Sigurlaugu Kristjánsdóttur, ættaðri úr Þingeyjarsýslu. Bjuggu þau á nesinu nokkur fyrstu árin, en fluttust svo í kaupstaðinn. Oddur stundaði smíðar hér í bænum og var eftirsóttur til starfa. Eftir áratug fluttust þau aftur út á Nes, og reisti Oddur þar steinhús og hafði búskap, en fluttist svo endanlega á brott eftir stríðslokin síðustu. 

Jón, bróðir framannefnds Odds, fæddist 1903, og hefur hann alla sína tíð búið á Siglunesi. Kvæntur er hann Báru Tryggvadóttur frá Akureyri. Jón kann mikið af rímum og lausavísum, og er hann kvæðamaður góður og getur þulið kynstrin öll af stökum, ef svo ber undir. 

Sonur Jóns, Oddur fæddur 1930, tekur á leigu eignarhluta föðurbróður síns Odds Oddsonar, á fardögum 1954 og stofnar til búreksturs. Rak hann búskap þarna í liðlega fimm ár. Oddur kvæntist á fyrsta búskapar vori sínu Svövu Aðalsteinsdóttur úr Flókadal í Fljótum. Þau eru nú búsett í kaupstaðnum. 

Margir fleiri en hér eru taldir hafa búið á Siglunesi síðustu hundruð árin, en flestir hafa þeir dvalizt þar stutt, aðeins örfá ár, og er þeirra ekki getið hér. Að framan hefur einkum verið getið þeirra, er lengst og bezt hafa búið þarna og átt dýpstar rætur í þessari fornu byggð. 

Allmörg skipströnd hafa orðið hér, bæði á Hellunni og við Svarthöfðann og skal þeirra helztu getið, því að sum þeirra hafa haft talsverða fjárhagslega þýðingu fyrir Nesmenn, sem bæði hafa unnið við að bjarga farmi úr skipsflökum þessum og hluta skipsskrokka i sundur, þegar tök hafa verið á slíku. 

Fyrsta strandið á því tímabili, er hér um ræðir, varð í júní 1869, er kaupskipið „Iris" steytti á Hellunni. Þá var ísaár, og var skipið að þræða sér leið inn í fjarðarmynnið, en rakst á hafísjaka og inn féll kolblár sjór. Skipið varð því að nauðlenda þarna. Það var hlaðið varningi hingað í fjörðinn, og langþráðar nauðsynjavörur spilltust þarna, svo að segja á leiðarenda. Miklu varð bjargað úr skipinu, en allur varningurinn varð sjóblautur, og urðu kornvörur og fleira slíkt ónýtt að miklu leyti. 

Uppboð var haldið á strandgóssinu og dreif að fjölda fólks. Mun aldrei hafa verið samankominn slíkur mannfjöldi sem í þetta skipti á Siglunesi. Harðindi voru þá mikil um allt Norðurland, og fréttin um strandið ýtti undir menn að sækja uppboðið um langa vegu.

Snorri Pálsson, faktor Siglfirðinga, hvatti menn til þess að mynda með sér félagsskap um kaup á varningi úr skipinu, svo að varan yrði ekki sprengd upp í keppni, og svo var gert.

En einstaka gikkir skárust úr leik, er á reyndi, og eyðilögðu samtökin. Buðu menn svo í vöruna, hver i kapp við annan. Þessi björg varð því mörg um dýrkeypt og varan léleg. Margt

kostulegt skeði á uppboði þessu, þótt þess sé ekki getið hér, og ekki mun nokkur Siglfirðingur hafa skráð frá sögn af atburði þessum, svo að vitað sé, og eigum við Sigurði Ingjaldssyni að þakka, að til er réttileg frásögn um strand þetta, því að Sigurður var hér á vegum Snorra Pálssonar, svo sem hann greinir frá í ævisögu sinni. Yfirleitt er frásögn hans alleinstæð, og gefur hún góða svipmynd af lífi og starfi Siglfirðinga um þetta leyti. 

Næsta meiri háttar skipsstrand varð hér, er gufuskipið Ottó Wathne lenti í ís og tók niðri við Nesið vorið 1906. Ýmsu varð bjargað úr skipinu, meðal annars skápum og borðum úr reyksal þess, og prýddu munir þessir siglfirzk heimili lengi vel. Faðir minn eignaðist vandað mahogníborð úr skipi þessu, og er það enn sem nýlegt, og víðar hef ég séð muni frá þessu strandi. 

Haustið 1916 strandar þarna þrímöstruð, amerísk skonnorta með kolafarm. Nokkru var bjargað af kolum úr henni og upp í fjöruna, en í stórbrimi skömmu síðar skolaði kolunum í sjóinn. Næstu mánuðina eða misserin skilaði hafið þó nokkru af þeim upp í fjöruna aftur.

Síðsumars 1928 strandar norska lestaskipið Varild þarna. Það var og með kolafarm. Allmörgum árum eftir strand þess var hafizt handa um að skera byrðing þess í parta, og var járnið selt sem brotajárn. Björgvin Bjarnason frá Ísafirði hóf það verk með flokki manna að vestan. Fleiri munu hafa fengizt við þetta, og var loks unnið á flakinu að fullu.

Póstskip Sameinaða félagsins, „ísland", tók niðri á Hellunni 7. Júní 1932. Var uppi fótur og fit hér í kaupstaðnum, er fréttist um strand þessa vinsæla millilandaskips. Flestar fleytur voru settar í gang, og var fjölmennt á strandstaðinn. Ládeyða var, en svartaþoka, og var „Íslandið" að koma frá Akureyri, er skipið tók niðri. Lydersen skipstjóri taldi enga hættu á ferðum. 

Skipið komst þó ekki á flot af eigin vélarafli á kvöldflóðinu. Það var togarinn Þórólfur, er festi togvíra sina í það og náði

því á flot þetta kvöld, og gat skipið haldið ferð sinni áfram, án frekari viðgerðar þá þegar á eftir.

Franskri fiskiskútu, Fleur de France, var vorið 1933 rennt upp í fjöruna við Stekkjarvík, innan við Siglunesið. Eldur hafði komið upp í skipinu á hafi úti, og fengu skipsmenn ekki við neitt ráðið, og brann skipið þarna gersamlega niður að sjávarlínu. En Fransmennirnir björguðu einhverju af rauðvíni, sem þeir þömbuðu á meðan þetta gerðist, og reru svo doríum sínum inn að bryggjum. 

Sama vorið strandaði færeyska skútan Búðanes á Hellunni. Mannbjörg varð, en skipið ónýttist. 

Þá skal farið örfáum orðum um veðurfarið á Siglunesi. Veðráttan er allólík þar og inni í kaupstaðnum.

Veldur þessu nálægð úthafsins. Þarna er áveðurs og æði vindasamt. Versta áttin er, þegar blæs á norðvestan og vestan. Vestanáttinni fylgir þungur sjór báðum megin nessins. "Hafölduna leiðir þá inn með nesinu að innanverðu, og skellur hún þá óbrotin að landi í Neskróknum. Er kvikan þá nefnd hornriða. Þegar sjólag er með þessum hætti, er oft ólendandi þarna, og verða menn frá að snúa. Hornriða kemur oft snögglega, ef áttin snýst til vesturs, og hefur þá komið fyrir, að Nesmenn hafa orðið að taka land í kaupstaðnum. Vetrarveðráttan er allstormasöm, en snjólétt er þarna og gott til útbeitar, einkum góð fjara.

Vorin eru oft köld og næðingssöm, gróður kemur seint. Þorskafli er oftast góður á vorin, hrognkelsaveiði ágæt, og stutt til fanga. Síðsumrin eru oft indæl. Sumarbirtan er tær og víðsýni er mikið. í góðu skyggni sést frá vitanum, er stendur allhátt undir Nesnúp, austur að Flatey og norður til Grímseyjar. Hillir eyna uppi í útnorðri með margs konar lögun, en sundið blikar eins og fægður koparskjöldur.

Beint í austri blasir við Látraströndin, austan Eyjafjarðar, vafin blámóðu en ef við lítum til vesturs, teygir Skaginn sig til norðurs, hálfhulinn mistri. Þarna er oft hagsældarlegt á haustin. Gróður helzt lengi á nesinu og dalnum, og beit er þar góð fram eftir öllu hausti. Trjáviðarreki er talsverður austur með nesinu að norðan, en minni er hann nú en áður fyrr. Óvíða er miðnætursólin stórfenglegri en hér. Það er æðifögur sjón, þegar hún svífur yfir haffletinum og slær þúsundföldum, gullnum og roðamenguðum litbrigðum á lönd og sæ. Það er furðuleg andstæða við hina stríðu vetrarstorma, er hér geisa, og freyðandi brimskaflana, sem bylta sér hvítfextir á Hellunni. Síðast er ég fór út á Siglunes, gengum við Jón Oddsson niður á Nestána, og notaði ég þá tækifærið og skoðaði gömlu fjárhúsin, er þar standa. Sum þeirra eru frá því fyrir og um aldamótin. Þau eru byggð úr sterkum rekaviði, veggir hlaðnir úr grjóti, þak úr torfi.

Þetta eru traust hús, er staðizt hafa öll veður, stoðir og sperrur þéttsettar og rammgerðar og ekki sparaður efniviður. Jón sagði mér, að ullin á því fé, sem er hýst í þessum gömlu fjárhúsum, sé blæfegurri og hvítari en ullin á fé, er hýst er í fjárhúsum úr nútíma byggingarefni, svo sem timbri og steypu. Þetta er athyglisvert atriði, þar sem bændur hafa víðast lagt niður þessi gömlu fjárhús og byggt dýrari í staðinn. Jón kann margar stökur, eins og að framan er getið, og hafði hann nokkrar þeirra yfir á leið okkar um nesið, og skrifaði ég hjá mér þessar vísur eftir Þorleif Þorleifsson, hinn fjórða, sem að framan er nefndur, og eru þessar tvær um Odd föður Jóns:

• Djarft þá glæðist dagurinn,

• djarfur rær í sæinn.

• Á þó flæði aldan stinn,

• ekki hræðist karlfuglinn.
  
  

• Hirðir kýr og kindurnar

• karl í betra lagi,

• Oddur stýrir öldurnar

• yfir mýri skervallar.

Þessa vísu hvað Þorleifur um sjálfan sig:

• Hart þó sprangi vífaval

• var ég þangað tregur.

• Þraut er að ganga á þennan dal,

• það er langur vegur.

Þessa stöku hvað Þorleifur, er hann kom í heimsókn til séra Bjarna á Hvanneyri, en Þorleifur var þá fluttur að Staðarhóli til sonar síns: 

• Örvagrérinn aldraði

• oft á ferðaróli

• kominn er að Hvanneyri,

• karl frá Staðarhóli.

Glettnis- og kvensemisvísur voru margar til eftir Þorleif, en sumar þeirra munu nú gleymdar, auk margra annarra vísna.

Jón Oddsson átti afbragðs Siglunes hákarl í hjalli sínum á nesinu, og gaf hann mér væna beitu. Þetta var hið mesta lostæti, og supum við á brennivínspela um leið og við gæddum okkur á hákarlinum. En sá siður mun ævaforn hér á Siglunesi og reyndar víðar hér fyrir norðan. Færi ég Jóni þakkir fyrir alúð og góða gestrisni.

Heima hjá Erlendi, Magnússyni vitaverði og konu hans fengum við Halldór, sonur minn, beztu móttökur og frambornar veitingar á meðan við biðum eftir, að Hjalti, sonur Einars á Reyðará, sækti okkur, því að þangað var förinni heitið. Á Reyðará er fagurt um að litast, þegar júnísólin slær gullinrauðum bjarma á land og sæ, og svo var í þetta sinn. Sex hektara tún, rennisléttir balar, teygir sig umhverfis bæinn, og við túnfótinn hjalar áin. Hér hefur Einar, eins og að framan er getið, lyft Grettistaki í ræktun og byggingum, og ber allt á búi hans vott um natni og myndarbrag. Víðsýnt er mjög hér við mynni Nesdalsins: 

Nesnúpur, Hestfjall og Hvanndalabjarg mynda fjallahring í suðri, hrikalegir hnúkar með stallmynduðum klettabeltum, en í austri blasir við Látraströndin, snæviþakin hið efra, en neðar blánandi hlíðar. í norðri, í mistri úthafsins, mótar fyrir Grímsey. Hún er í lögun eins og lárétt blýantsstrik — eyjuna hillir hátt upp þessa stundina. Á slíkum dögum er þessi staður sveipaður ljóma og friðsæld, er veitir huganum hvíld. Þegar við höfum skoðað okkur um úti við, setjumst við að kaffiborði inni í stofu. Húsfreyjan, Unnur Stefánsdóttir, ber fram kaffi og rjómapönnukökur og fleira góðgæti af miklum myndarskap. Á meðan við drekkum kaffið, spyr ég Einar:

„Hvert er helzta áhugamál ykkar Siglnesinga í dag?"

„Vegasamband við Siglufjörð", svarar hann hiklaust. „Leiðin er um tíu kílómetrar. Yrði sá vegur að byrja við Skútuá, liggja út yfir Staðarhólsengi og bakka, yfir Kambalágar og Nesskriður". Við ræðum þetta áhugamál Nesmanna fram og aftur, og telur Einar hagkvæmast að leggja veginn allhátt í sjálfum Nesskriðum. Hann telur ekki fært að hafa veginn niðri við sjávarbakka þarna út frá vegna þess, hve jarðvegur er þar laus í sér og hætta á grjótskriðum meiri þar en hið efra. Á sjálfu nesinu er dágóður vegur, en strax og komið er upp fyrir bæina er vegurinn út að Reyðará mjög holóttur, ójafn og ófrágenginn. Hið eina, er kaupstaðurinn hefur látið gera og af hendi rakna til hagsbóta fyrir Nesmenn, er lagfæring á þessum vegi við bæina. 

En mikið vantar á, að vegurinn að Reyðará sé í því lagi, sem íbúar þar eiga kröfu á.

íbúar kaupstaðarins njóta margs konar hagræðis vegna verklegra framkvæmda bæjarins á kaupstaðarlandinu, en Siglunes hefur gleymzt því nær alveg í verklegu tilliti. Er nú kominn tími til, að sinnt verði mesta áhugamáli Nesmanna, sem er vegasamband við kaupstaðinn, því að ella getur svo farið, að landauðn verði hér út frá. En slíkt má ekki henda. Á Siglunesi hefur um ár og aldir búið dugnaðarfólk, sem ætíð hefur gert meiri kröfur til sjálfs sín en á hendur öðrum. Íslenzka ríkið hefur þar vita og veðurathugun, og ætti það fúslega að stuðla með fjárframlagi að vegi þangað. Slíkur jeppavegur ætti eingöngu að vera fyrir Nesmenn sjálfa,en vera lokaður óviðkomandi aðilum, tól þess að viðhalda og vernda friðhelgi dýralífs og náttúru á þessum sérkennilega stað.

Á meðan við drekkum kaffið hefur Einar orð á því, að ég ætti að gista hjá honum og við að bregða okkur austur að Landsenda, en þangað er tuttugu mínútna gangur. Þessi upp ástunga hans heillar mig strax, en af þessu verður þó ekki í þetta skipti, því að Oddur Jónsson bíður okkar feðga á báti við Neskrók. Því varð svar mitt, um leið og ég þakka ágætar móttökur:

„Ég gisti hérna, þegar ég kem næst".

Litmyndir teknar 2004 og efsta myndin 2011 - af Steingrími.   © Ljósmyndasafn Síldarminjasafnsins