Síldin gerir lífið 2

Í gærkveldi fór Hjörtur með mig í heimsókn á loftskeytastöð Síldarleitar ríkisins en þeir sjá um öll samskipti á milli síldarleitarflugvélarnar og veiðiflotans, auk þess sinna þeir einnig samtölum milli bátana og síldarsöltunarstöðvanna í bænum. Það var frekar þunglyndisleg stemming þarna í gærkveldi, engum stökk bros á vör og allir nokkuð stuttir í spuna:

“Nej, eki nokur sill”.

En það þarf náttúrulega bara ein stutt skilaboð frá Snarfaxa um svarta flekki á hafinu og þá heyrast glaðar raddir í hátölurum og úr míkrófónum úti á síldarhafinu.

Hjörtur fékk símtal gegnum loftskeytastöðina klukkan tvö í nótt frá síldveiðibát sem var á leiðinni í land með fullfermi á söltunarplan hans. Eða réttara sagt á söltunarplanið hjá Kaupfélagi Siglufjarðar.
En svona nætur samtölum bíður maður gjarnan eftir á þessum árstíma, það er nefnilega mjög hörð samkeppni á milli söltunarstöðvanna sem verða að standa sig á vaktinni ef þeir eiga að eiga einhverja von um að geta keypt góða síld.
Að maður fái bara að sofa 2-3 tíma á sólarhring er ekkert tiltökumál það verður hægt að sofa endalaust í vetur.

Ég horfi á sólskinið flæða um götur bæjarins og tek eftir því að ásýnd Siglufjarðar hefur breyst skyndilega. Það eru allir að flýta sér og það er bjartari hreimur í röddunum og einhverskonar eftir löngun í öllum hreyfingum bæjarbúa.

Nokkrar af mjölverksmiðjunum er byrjaðar að spúa út hvítri þykkri illa lyktandi móðu yfir bæinn. Daunninn er ekki ólíkur því þegar úldið kjöt er reykt.

En þessi lykt er ekkert miðað við skítafýluna sem myndast þegar allar þrær bræðsluverksmiðjana eru fullar af rotnandi síld og síldarplönin full af slógi og úrgangi.

Þá held ég að það sé nú bara mjög gott að vera þrælkvefaður á Siglufirði.

En bæjarbúum finnst þetta vera eins og  ilmvatnslykt! Það segja allir með bros á vör: 

“Guði sé lof, nú er aftur peningalykt á Sigló.”

Nú er löndunarvögnum á járnbreutarteinum rennt eftir bryggjunni að löngum síldarkassa þar sem 30 “sillstúlkur” standa í röð, einbeittar á svip. Það liggur mikið við að kassinn sé fullur af silfurgljáandi spikfeitri Norðurlandssíldinni.

Einmitt þetta sumar berst að ein sú feitasta síld sem nokkur tímann hefur sést, með allt að 22ja til 25 prósenta fituinnihaldi.

Stúlkurnar vinna eins og vel smurð vél, hreyfa hendurnar í takt og með einbeittu augnaráði stara þær án andartaks á síldina. Í einni og sömu handarhreyfingunni sker stúlkan hausinn af og dregur út innyfli og kastar síldinni í bjóð sér við hlið. Þegar bjóðið er fullt tekur hún disk og flytur síldina yfir í stamp  þar sem hún vöðlar síldinni í salt og kryddblöndu og þar á eftir raðar hún síldinni í hring eftir hring í tunnuna. Síðan byrjar hún aftur að hausa og magadraga. Það er varla að hún megi vera að því að strjúka hárlokk úr andlitinu.
Í ákafanum myndast einhverskonar móða og glitrandi ský af síldarhreistri kringum síldarstúlkurnar, þær eru í eigin heimi, gefa sig kappseminni á vald og þó að allur heimurinn myndi hrynja í kringum síldarplanið þá myndu þær varla líta upp úr tunnunum.

Ekkert getur slegið þær út af laginu og það er haldið áfram þangað til báturinn við bryggjuna getur ekki lengur skilað síld í rennuna hjá þeim.

Annað slagið heyrir maður hrópað: salt.....sallllt......SAALLLLT! Með raddblæ sem liggur mitt á milli þess að röddin hljómar eins og neyðaróp eða ásakandi árás að verkamanni söltunarplansins, hann  hleypur eins og það sé kviknað í afturendanum á honum og reynir eftir bestu getu að þóknast þessum drottningum síldarinnar.

Aðeins þegar þær kalla: “Taka tunnu.......taka tuuunnu!” gefa þær sér smá tíma til að líta upp og svo draga þær upp síldarpilsið og rétta ökklann í stoltri hreyfingu í áttina að beykinum  (tunnusmiðnum) sem kemur með trillu til að sækja fulla tunnuna og í leiðinni lætur hann lítið málmmerki detta niður í stígvélið hjá henni.

Maður gæti kannski haldið að það sé nú ekkert sérstaklega þægilegt að fá fleiður af smápeningum í stígvélinu en þannig er það nú ekki.
Því hver peningur færir síldarstúlkunni 20 kr. í laun fyrir hverja fulla tunnu. Þær duglegustu geta saltað í 3 tunnur á klukkutíma sem eftir 8 tíma vinnu gefur 480 kr. Sem er um það bil 150 sænskar krónur, þessi launasamanburður er nú ekki alveg sanngjarn því það er mjög dýrt að lifa á Íslandi.

Þessar myndir ættu nú betur heima í næsta kafla bókarinnar en hann heitir "Lífið er fiskur". 

Hjörtur kaupfélagstjóri spásserar um Kaupfélagsplanið og lítur út eins og að hann hafi einn unnið stórvinning síldarhappdrættisins og í ár er það líklega staðreynd vegna þess að nú þegar í lok júlí er búið að salta jafn margar tunnur eins og saltaðar voru allt sumarið í fyrra.
Þar fyrir utan er síldin óvenju feit og fín og hann lýsir því stoltur á svip hversu vönduð vinnubrögðin eru á planinu hans, hér er allri síld með sjáanlegum galla hent, krömdum eða of litlum síldum er hent í slógþróna sem fer seinna í bræðsluverksmiðjunar.

Aðeins hágæðasíld fer ofan í tunnurnar og hún má ekki hafa verið lengur en átta tíma í lestum bátanna og helst ekki hafa lent í miklum veltingi, svo nákvæmt er gæðaeftirlitið.
Þessar háu gæðakröfur fá mig til að spekúlera hvort það sé þá ekki betra að salta síldina ferska um borð eins og gert er í sænsku bátunum okkar.

En hvernig í ósköpunum ætti maður þá að geta afkastað þessu gríðarlega magni sem þessi höfuðborg síldarinnar er sköpuð til að skila í tunnurnar.

Í ár er bara framleidd “Cut-hering” þ.e.a.s haus og magadregin síld, kannski eitthvað af kryddsíld en Matjes síldin er alveg horfin úr myndinni. Hjörtur upplýsir mig um að í sumar er samkvæmt samningum reikað með að það verði saltaðar 200.000 tunnur hér á Norðurlandi, helmingurinn af þessum tunnum verður saltaður hér á Siglufirði. Hér í bæ eru 21 söltunarstöð af rúmlega 60 stöðvum norðanlands.

Metárið 1944 voru saltaðar 200.000 tunnur bara hér á Sigló segir Hjörtur, en það met verður nú líklega ekki slegið í sumar og mikið rétt, hann varð sannspár um það, því síldin villtist enn og aftur og lét vart sjá sig það sem eftir var sumars.

Svo kemur laugardagur og rigningin líka og þá erum við ekki að tala um venjulega rigningu. Nei, gott fólk, hér erum við að tala um hellirigningu sem sólahringum saman hellist úr yfirfullum skálum himinsins.
Þessi fjörður er að breytast í risastórt fiskabúr með yfirborðið einhversstaðar uppi við fjallatoppana.

Enginn síldarleit, veiði eða síldarsöltun, bara rennblaut og grá biðstaða.

Höfnin er að fyllast af bátum sem liggja hlið við hlið í löngum röðum út frá öllum bryggju. Þeir sem ekki fá pláss við bryggjurnar liggja við akkeri út á firðinum og allir þessir bátar mynda dularfullan skóg af möstrum í rigningarþokunni undur bröttum fjöllunum.

Það eru eitthvað í kringum 200 norskir bátar á veiðum hér við Íslandsstrendur og álíka margir íslenskir bátar, góður slatti af þeim eru hér í firðinum núna, að auki nokkuð af þeim 34 sænsku reknetabátum sem stunda veiðar hér í ár. Þar fyrir utan er fjöldinn allur af dönskum, færeyskum og finnskum bátum hér. 

Rússarnir hafa ekki látið sjá sig, líklega liggur sovétflotinn í sjálfskipaðri útlegð í vari úti við Grímsey.

Á Aðalgötu bæjarins spássera stæltir Norðmenn og Svíar með sjóarahúfurnar sína og berhöfðaðir Íslendingar í bláum þykkum peysum og niðurrúlluðum bússum. Sjóararnir standa í smá hópum hér og þar og ræða málin hver á sínu víkingatungumáli.
Stúlkur í æpandi gulum eða bláum regnkápum hlaupa á milli búðanna í götunni sér til dægrastyttingar. En það virðist ekki verða neitt líf og fjör hér, þrátt fyrir að það sé laugardagur, þetta úrhelli lemur úr manni allan vilja til skemmtana.

Þessi aðalgata er innrömmuð af bröttum snjóflekkóttum fjöllum í báða enda og til hliðar standa veðurbarin steinsteypu- og bárujárnshús, þessi gata hefur séð þá flesta sem vinna í síldarbransanum, frá öllum heimshornum.
 

Ef sólinni skyldi þóknast að láta sjá sig smástund og lokka sjómennina upp úr lúkurunum þá myndir þessi gata óma af gleðihlátrum og ljóma í miklum ánægjubrosum og í kvöld myndi hún örugglega vera full af “sjúdde rallý rei,” brennivíni og SKÁL.

Bróðurleg faðmlög og  “einn á kjaftinn” tilheyra hefðbundnum laugardagsskemmtunum síldarvertíðarinnar á Siglufirði, en í kvöld er eitthvað svo dauft yfir öllu og kannski eru sögusagnir af skrílslátum í Klondyke síldarinnar mjög svo ýktar.  En á sunnudagsmorgun hitti ég nú samt nokkra unga herramenn með plástra og gróðuraugu sem ekki voru þar í gær.

Mér hafa verið sagðar ýmsar sögur um leynikrár og allskyns svartamarkaðsbrask.
Ein sagan fjallar um ölvaða Norðmenn sem lokuðu sig inni með fegurðardísum bæjarins á einum slíkum “danslokal” til þess að geta dansað við þær óáreittir.
Það getur verið að þetta hafi verið á einni af þeim 23 leynikrám sem Albert Engström heldur fram að hafi verið starfræktar hér á þeim tíma sem hann skrifaði sína ferðabók um um Ísland, en hann skrifar: “hér verða stundu miklir bardagar á milli nokkur hundruð ofurölvaðra víkinga”

(mér var reyndar sagt að fyrir stuttu síðan hafi verið bardagi hér sem varaði í þrjá daga, rétt eins og stríðið við Leipzig)

En núna eru ekki til neinar leynikrár, bara Áfengisverslun Ríkisins og þar er hægt að kaupa flösku af “Svarta dauða” fyrir 85 kr. 

En ekki í dag, “Ríkið” er lokað á laugardögum.

Það er alla vega mun meira líf á Aðalgötunni en vanalega. Verslanirnar margfalda tekjur sína á þessum árstíma. Hjörtur segir að veltan hjá Kaupfélaginu aukist um 200 % á meðan síldarvertíðin stendur, matvöruverslanirnar eru á bakvakt allan sólarhringinn.

Tvö kvikmyndahús eru í bænum og það eru þrjár sýningar á dag, núna er t.d verið að sýna “Blóð og sandur”, norsku bíómyndina “Fant” og kvikmynd með “Ritu Hayworth”.
Þetta úrval er svo sem ekki það besta sem hægt er að finna í ávaxtagarði kvikmyndanna en það skiptir svo sem engu máli, það er ekki mikið annað um að velja sér til dægrastyttingar annað en að fara á þrjár bíósýningar í röð og rápa í búðir.