Síldarkónurinn III

Netamenn við vinnu
Ljósmynd Kristfinnur (G-2152)

Um þetta atriði segir Edvin sjálfur eftirfarandi:

“Í kringum 1904 er mest notast við reknet, en mest lítið eftir að “snurpenot” kom til sögunnar. Þetta er upphaflega Amerísk uppfinning, sem barst fyrst til Svíþjóðar og þaðan til Noregs og þar á eftir kom þessi nýja veiði aðferð til Íslands.”

Nótabátar á síldveiðum.
Ljósmyndari óþekktur. Ljósmyndasafn Siglufjarðar.

Og Leó bætir síðan við:

“Áður en herpinótin kom til sögunnar voru helstu veiðarfæri sem notuð voru til síldveiða lagnet og landnætur inni í fjörðum og víkum og einstaka sjómenn voru farnir að nota reknet. Jacobsen var meðal þeirra fyrstu sem kom sér upp aðstöðu á góðri sjávarlóð (Jakobsenplanið) og rak þar útgerð og söltun í mörg ár. Hann átti sennilega frumkvæðið að fyrstu tilraun Svía til að ná fótfestu á bænum sem sendu síldarleiðangur í Íslands eftir að Jacobsen hafði kynnt hina góðu hafnaraðstöðu og nálægð við miðin fyrir Adolph J. Solbu forstjóra í Gautaborg.

Solbu leigði skonnortuna Pilen frá Stavanger í íslandsferðarinnar sem skyldi vera birgðaskip og verkunarstöð, en kútterinn Orion til síldveiðanna. Þrátt fyrir að bæði skipin væru norsk, sigldu þau undir sænskum fána til að undirstrika að hér væri sænskt fyrirtæki á ferð.

Mun þetta vera í fyrsta skiptið sem sænski fáninn var dreginn að hún á skipsfjöl á Siglufirði...”

Sænskar skútur og minni hjálpar snurpunóta bátur, liggja við bryggju á Siglufirði.
Ljósmyndari: Ástvaldur Kristjánsson. 

Nærmynd af sömu skútum. LL þýðir að þær eru gerðar út frá Lysekil á vesturströnd Svíþjóðar.
Ljósmynd: Ástvaldur Kristjánsson. 

Áframhaldandi tilvísun í texta frá Leó:

“…Þessi tilraun heppnaðist svo vel að næsta sumar var safnað liði og Solbu ásamt félögum sínum H. H. Kristensen og Erik Bolen sendu gufuskipið Serlu á Íslandsmiðin árið 1906. Það mun hafa verið fyrsta sænska gufuskipið sem sigldi inn á Siglufjörð. Seinni leiðangurinn heppnaðist einnig mjög vel sem varð til þess að árið 1907 komu hingað leiðangrar bæði frá Lysekil og Smögen svo og mörg ár á eftir... 

… Jacobsen varðveitti hinn sögulega fána sem hafði verið flaggað á Pilen sem minjagrip, en um það bil þegar seinni heimsstyrjöldin var að brjótast út árið 1939 afhenti hann aðalræðismanni svía á Íslandi sem þá var O. Johansen fánann, með þeim tilmælum að hann skyldi fá samastað á Sjöfartsmuseum í Gautaborg.” (L.Ó. 2024)

Ath. Eins og við höfum lesið um áður, hefur Edvin sjálfur, sagt nokkuð öðruvísi frá þessum sögulegu atburðum…
ÉG keypti… ég var með til umráða… og ég seldi síðan… o.fl.

Stríðsára minningar!

Edvin skrifar nokkra stutta pistla í dagbækur sínar á stríðsárunum og virðist hann þá meira og minna vera fastur í Fosnavåg. En Þar lýsir Edvin þeim miklu viðskiptalegu vandræðum sem þessar tvær heimsstyrjaldir hafa á hans fyrirtæki í bæði Noregi og á Íslandi, en hann talar samt mest um þá mannlegu hörmung sem þessi stríð valda…

Hér er neðar er vísað í átakanlega sorglega fyrri heimsstyrjaldar sögu, sem lýsir vel þeim hættum og hörmungar örlögum, sem beið margra sjómanna, frásögnin líkist mjög svo stríðsástands lýsingum Edvins.

Við sjóminjasafnið stóra í Gautaborg er t.d. hár minnisvarði. Á sökkli turnsins eru nöfn 700 látinna sjómanna, sem fórust í sambandi við sjóvinnu sína á fyrri heimstyrjaldarárunum.

Á toppi minnisvarðans, er stytta af sjómanni eiginkonu, sem horfir yfir höfnina, með hendurnar krepptar í bæn og von um að hennar heittelskaði komi heill til heimahafnar. Undirritaður fékk að lána þessa sögu frá safninu og er hún ein af mörgum sjómannssögum í sagna flokknum: Hafsjór af sögum! Sagan heitir á sænsku: Nödropet från flaskposten!

Það virðist vera svo að á árunum kringum upphaf seinni heimsstyrjaldarinnar, fækkar/hætta ferðir Edvins til Íslands/Siglufjarðar og að hann beinir nú allri sinni athygli að rekstrinum í Norge. Íslenskur heimildar úrdráttur Leós, styður þetta og einnig pistlar Edvins , sem hann augljóslega skrifar í Fosnavåg. Því það eru aðrir aðilar sem salta síld á hans plönum 1936-39.

Edvin segir ekkert, um hvort hann seldi eða leigði út eignir sínar á Siglufirði.
Sú starfsemi virðist skipta hann minna máli á þessu tímabili. Einnig er vert að minna á að Edvin verður fyrir miklu persónulegu áfalli, þegar Guðmunda ,eiginkona hans lést skyndilega í október 1941.

1912 – 1947, Siglufjörður, ýmsar minningar og viðbótar heimildir

Úrdráttur o.fl. úr loka frásögnum, í kafla III

Jacobsen segir eiginlega ekki neitt, um endalok starfsemi sinnar á Siglufrði, en í lok kafla III ,segir hann frá ýmsu merkilegu, varðandi “stórtaps árin” sín, 1907 og 1913 og fyrri heimsstyrjaldar vandræðum sem byrja strax þar á eftir 1914.

Í viðbótar heimildum frá Leó Ólasyni, koma eftir farandi sögulegar staðreyndir og staðfesta þær ýmislegt sem áður er nefnt í frásögnum Edvins:

“Árið 1912 keypti hann lóðarréttindi af Andreas C. Sæby sem hafði haft lóðina á leigu, en hún var vestan við lóð Halldórs Jónassonar. Auk þess keypti hann bryggju, söltunarpall og fleiri eignir Sæby, en á þessari bryggju saltaði Jacobsen fram yfir miðjan fjórða áratuginn. Árið 1925 keypti hann svo allstóra sjávarlóð af Helga Hafliðasyni sem var vestan við svokallaða Kveldúlfsstöð, en seldi hana aftur fjórum árum síðar Jóni Hjaltalín útgerðarmanni frá Akureyri…”

Á þessari ljósmynd, sem er hluti af annarri stærri Siglufjarðarmynd, tekin af óþekktum aðila og í myndskýringar texta á Ljósmyndasafni Siglufjarðar eru færð góð rök fyrir því að hún sé frá tímabilinu 1920-24.
Ath. Takið eftir að Gránugatan er mun styttri en Aðalgatan, á þessum tíma. Efri hluti Gránugötu, virðist enda á gatnamótum við Grundargötu.
Ath. Í bakgrunninum til hægri sést Gránufélagshúsið stóra, byggt 1919 og nýleg síldarbræðsluverksmiðja er risin við gamla leigulóða athafnasvæði Hr. Jacobsens.

Ljósmynd hér fyrir neðan, sýnir þetta svæði enn betur…

Siglufjörður sennilega 1935, en þá var unnið að landfyllingu þarna. Það er ekki ólíklegt að við sjáum eignir Jacobsens á þessari mynd, rétt austan við pollinn. Þetta pollasvæði, sem sést vel á myndinni, mun seinna hverfa undir landfyllingar og smábátahöfnin eins og við þekkjum hana í dag, verður þá norðan við Sunnubrakkann langa, sem sést vel á myndinni sunnan við pollinn. Ljósmyndari ókunnur. Mynd frá Ljósmyndasafni Siglufjarðar.

Óhætt er að segja að á allri sunnanverðri Eyrinni verða miklar breytingar á fyrri hluta síðustu aldar. Gríðarlega miklar landfyllingar valda því að margt og mikið færist sunnar, bryggjur og brakkar hverfa, hús brenna og eru flutt. Nýir eigendur koma og fara, líkt og bátar og skip og allt svæðið þar af mjög svo útlitslega breytilegt fá einu ári til annars.

Áframhaldandi tilvísun í texta frá Leó Óla:

“...Um miðjan fjórða áratuginn virðist Jacobsen hafa hætt starfsemi sinni og sest endanlega að í Noregi ásamt hinni siglfirsku konu sinni Guðmundu Ágústu Benediktsdóttur, en Akureyringarnir Anton Ásgrímsson og Haraldur Guðmundsson hafi saltað á stöðinni árin 1936-1939. Hafnarsjóður keypti stöðina 1947, en þá hafði viðhaldi lítt eða ekkert verið sinnt um árabil. Hún var þá leigð Olíufélaginu Skeljungi í fáein ár en eftir það sem geymslusvæði, fyrir ýmsar söltunarstöðvar. Kaupfélag Siglfirðinga hafði hana síðan á leigu frá 1956-1958 og Reykjanes 1960-1961.”

“Árið 1962 var stöðin endurbætt verulega og leigð hlutafélaginu Ými, en helsti forgöngumaður þess félags var Sverrir Hermannsson frá Ísafirði, síðar ráðherra og bankastjóri. Með honum í félaginu voru gamlir skólafélagar hans Arnold Bjarnason, Hjalti Jónasson, Ingi Kristinsson og Björn Þórhallsson, en Ýmir starfrækti stöðina í þrjú sumur 1962-1964. Stöðin var í eigu bæjarins til ársins 1972, en hann afsalaði henni þá til útgerðarfyrirtækisins Þormóður Rammi hf.

Tvær tapárssögur: 1907 & 1913

Þessar tap-sögur segja okkur að Jacobsen hafi frá upphafi verið með eigin rekstur samfara umboðsmanna leppavinnu sinni fyrir Solbu & Co. Þetta eru að mörgu leyti athyglisverðar sögur:

1907

“Nýjar veiðiaðferðir með herpinót, gaf svo mikið magn af síld að það var nær því ómögulegt að selja alla þessa síld. Þeir sem voru í góðum fjárhagslegum málum 1906, töpuð miklu 1907. Þar á meðal ég, sem tapaði 7000 kr, það var allt það fé sem ég hafði safnað og lagt til hliðar og hafði ég þar á eftir, lengi vel einungis tekjur frá minni umboðsmanna vinnu fyrir Solbu & Co. “

Edvin heldur síðan áfram og útskýrir betur þessa viðskiptalegu ógæfu sína:

“Það var nefnilega þannig að ég og Johan Ottersen fórum saman í síldar “spekulation” og leigðum fraktskútuna Nordland og söltuðum um borð ca 1500 tunnur. Þetta var á þeim tíma sem Siglufjörður var ekki í símasambandi við umheiminn, sú tenging kom þangað seinni hluta sama ár. “

Hér tökum við smá áhugavert hliðarspor, í sögunni sem fylgir þessari ljósmynd og tengist hún einnig landssíma sögu Íslands.

Farþegaskip leggur að við Hafnarbryggjuna á Siglufirði ca 1930.
siglo.is: Mynd tekin af Paul W. Smith á Siglufirði um 1930.

Svona líf og læti á bryggjunni var örugglega algeng sjón fyrir Hr. jacobsen á öllum hans ferðalögum til og frá Siglufirði. Í myndskýringar texta fylgir með eftirfarandi saga: “Karl Smith sendi okkur nokkrar gamlar myndir sem koma úr safni afa hans, Paul W. Smith verkfræðings (1881-1967) og voru þær teknar á ferðalagi hans og konu hans Octaviu, um norðurland rétt um 1930.  Paul W.Smith, kom til Íslands 1905 í hópi verkfræðinga Olavs Forbergs til að setja upp landsímakerfið hér á land. Afi Karls Smith, var Carl Jul. Grönvold faktor á Siglufirði. 

Edvin heldur síðan áfram í endurminningum sínum:
“Hver tunna kostaði mig 10 kr í tap, ég fékk símskeyti, með þessum hræðilegu fréttum á aðfangadagskvöld 1907. Þessum jólum í Fosnavåg, gleymi ég aldrei! Fleiri ára “slít og streð” fauk út um jólaskreytta glugga…en ég hafði ekki efni á að gefast upp, ekkert annað í boði en að byrja upp á nýtt. Það komu síðan nokkur slæm ár. 1908 -´09-´10 og á þeim árum minnkaði fjöldi söltunarstöðva á Íslandi frá 40-50 1907, til kannski 11 st. 1910.”

“Á þessum árum sóttu margir síldarsaltendur um gjaldagafrest og margir fóru á hausinn. Í dag 1932, þegar ég sit hér og skrifa, þá eru ekki margir síldar frumkvöðlar eftir á Siglufirði, af þeim sem byrjuðu á árunum 1904-1909. Tímarnir breytast og mennirnir með. Ole Tynes er þarna vissulega enn þá, en hann byrjaði 1912 og svo á ekkjan hans Henriksens frá Haugesund, enn hluta af fyrri eigum hans… og svo ég með mitt.“

1913

“Eftir 1910 er þetta svona upp og niður, en 1913 salta ég mikið af kryddsíld í eigin nafni og þetta voru upphaflega mjög svo örugg viðskipti, í og með að allt var selt fyrir fram á Siglufirði, gegnum samning við umboðsmann Ameln bræðranna frá Stockholm.” (ATH. Aktie Bolaget Brödrena Ameln, seinna skammstafað ABBA)

“Ég skilaði af mér 1.300 tunnum af príma kryddsíld, um borð í fraktskútuna Emanuel frá Haugesund, 5 september á Siglufirði 1913. Sjálfur fór ég með öðru skipi, skömmu seinna og var kominn til heim til Fosnavåg 10 október. “

(ATH. þessar skipaferðir milli landa, tóku oft 2-3 vikur á þessum tíma)

Sænska þriggja mastra fraktskútan Regina LL 549 á Siglufirði. Líklega ekki ólík fraktskútunni Emanuel sem Jocobsen nefnir. Ljósmyndari óþekktur.
Sjá meira hér um frakskútur o.fl: HEIMSFRÆGAR SKÚTUR OG MYNDAALBÚM SÆNSKRA SÍLDVEIÐIMANNA. 50 MYNDIR.

Hr. Jacobsen fékk símskeyti 15 október 1913 og það er byrjunin á mikilli og sorglegri raunasögu… og stóru tapi:

“Frakskútan Emanuel, lenti fljótlega á leiðinni í miklum vandræðum, segl rifnuðu og fóru fyrir borð og var skútan síðan dregin inn á Seyðisfjörð. Farmur minn var tryggður og sá tryggingarfélagið um að umskipa mínum 1300 tunnum, en þær lágu lengi á hafnarbakkanum og komust loks af stað, rétt fyrir jól með norska gufuskipinu Kong Helge. Aftur lendir síldarfarmur minn í hrakningum og það illa. Brúinn á Kong Helge hreinlega slitnaði af skipinu í miklum brotsjó og með brúnni hurfu einnig skipstjórinn og tveir aðrir áhafnarmeðlimir. Þar að auki fóru allir björgunarbátar og allt lauslegt á dekkinu.

Skipið komst með naumindum í viðgerð i Kristjansand (syðri) Umboðsmenn tryggingafélagsins tóku aftur ábyrgð á umskipum o.fl. en farmurinn fór seint um síðir, í febrúar 1914, áfram til Kaupmannahafnar og þaðan loks til kaupenda í Stokkhólmi.”