Dásamlegar sögur

Gatnamótabarn!

Eftir að hafa farið í allmargar skemmtilegar lestrar-heimsóknir með Siglfirska rithöfundinum, Örlygi Kristfinns og listamanninn, um hús, sem stóðu og þau standa mörg hver enn þá við Eyrargötu og Grundargötu, heima í síldarsögufirðinum fræga. Þá kom þetta orð “Gatnamótabarn” upp í huga mér sem gott lýsingarorð um persónuleika Örlygs og hans frásagnarstíl.
Ég held sveimérþá að þeir sem alast upp á gatnamótum eins og Örlygur, sjái og heyri hreinlega meira en aðrir sem eru fæddir og uppaldir í miðri götu. Þegar myndlistarmaðurinn Örlygur er rithöfundur, þá málar hann sannar sögumyndir í orðum inn í hausinn á öllum sem lesa þessa bók. Þessi einstaki sögu miðlunarhæfileiki sést líka vel í öllu sem hann hefur áorkað í áratugi hjá Síldarminjasafni Íslands.

Örlygur hefur ljúfan og sannan tón í öllu sem hann segir frá, hvort svo sem það eru hans eigin minningar eða annarra og það er af og frá að nokkur maður geti sagt um þessa bók, að hún innihaldi bara upptalningu á fólki sem hefur búið í húsum við þessar tvær Eyrargötur á árunum 1940 til 1970. Að höfundur velji þessi ár og akkúrat þessar tvær götur á Eyrinni hefur líklega með þá staðreynd að gera, að ef sagt væri frá öllum á Eyrinni, þá yrði þetta “sagan endalausa.” Tíu bækur myndu ekki duga til að segja allar þær sögur sem tilheyra einmitt þessari merkilegu smábæjareyri.

Því þetta er engin venjuleg EYRI, áður en hún varð heimsfræg, var hún bara sand- og leirdrullumýri sem ekki kom að neinum notum… en svo kom blessuð síldin og þá gerast hlutirnir hratt og Siglufjarðar Eyrin verður þá miðborg stórra samfélagsbreytinga á Íslandi í áratugi.

Eina iðnaðarbylting Íslands, gerðist einmitt hér… á þessari Eyri.

Það er þessi saga sem svo augljóslega kemur vel fram í “smámyndum og þáttum” Örlygs um fólkið sem bjó í húsum við þessar tvær götur. Sum hús stóðu samt varla undir því nafni að vera kölluð mannabústaðir, því á eyrinni bjuggu líka allskyns skepnur og pólitík, innan um vélaverkstæði, verslanir, hótel, skemmtistaði, trúboða og illa lyktandi fiskvinnslu versksmiðjur svo eitthvað sé nefnt.

Hversdagsleiki og hugrökk alþýða Íslands í máli og myndum

Lífið er 99 % hversdagsleiki og kannski 1 % hátíðisdagar, en samt viljum við mest muna eftir gömlum jólum og 17 júní, gegnum hátíðlega sparifata uppstilltar gamlar ljósmyndir. En við Siglfirðingar erum líklega eina bæjarfélagið á Íslandi sem á sér svo ríkulega minningarbanka af hversdagssögum og ljósmyndum um líf og hagi venjulegs fólks og bókin “Fólkið á Eyrinni” er virkilega enn ein fjöðrin í hattinn hjá okkur.

Það er eitthvað svo dásamlega spennandi við það að fá að kíkja á myndir og lesa um horfin alþýðu hversdagsleika, í húsum og bakhúsum í Eyrarsögum Örlygs. Örlygur minnir okkur öll á að það eru fáir innfæddir Siglfirðingar sem búa á þessari Eyri, aðfluttir verða fljótlega í meirihluta og þetta fólk kemur úr öllum áttum og lætur sig hafa það að kannski búa í útihúsum um stundarsakir meðan það kemur undir sig og sína fótfestu í nýju lífi í nútímalegum tæknivæddum firði.
Hér og kannski bara hér, var boðið upp á raunhæfan möguleika að vinna sig úr fátækt og skuldaánauð sem fyrri kynslóðir þekktu svo vel úr öðrum sveitum landsins. Það krafðist örugglega nokkurs hugrekkis að þora að flytja úr fallegri fátækri sveit í þröngan illa lyktandi fjörð sem ekki hafði alltaf á sér góðan orðstír… en hér á Siglufjarðar Eyrinni fannst samt framtíðar von… um að fá loksins að ráða einhverju sjálfur…

Hversdagsleikinn á Eyrinni er vissulega fullur af þrælavinnu, en einmitt hérna getur þrællinn samt orðið frjáls, komið börnum sínum til mennta, hrist af sér þrælahlekkina í verkalýðsbaráttunni og orðið virtur fyrir einstaka frístunda hæfileika, sem oftast komu að góðum notum yfir langa einangraða vetrarmánuði og jafnvel með árunum unnið sig upp í metorðastiganum og orðið samþykktur ómenntaður broddborgari seinna meir.
Örlygur nefnir það einmitt til gamans, að þremur alvöru sósíalistum var boðið að gerast meðlimir í Rotarýfélaginu góða, en það var mest út af því að akkúrat þessir þessir sósíalistar voru svo skemmtilegir karakterar

Fólkið í húsunum í Eyrarsögunum er oft kennt við þá staði sem það kemur frá, allskyns viðurnefni og gælunöfn myndast, sem oft lýsa vel persónuleika og hæfileikum einstaklinga sem margir hverjir eru minnst sagt sérkennilegar persónur.

Örlygur sjálfur er einn af þeim, þrátt fyrir að hann sé innfæddur Siglfirskur Eyrargutti, en sá sem ritar þessi orð man úr barnæsku eftir að hafa mætt Ölla gangandi töffaralega um Eyrina með taminn hrafn á öxlinni… En maður kippti sér svo sem ekki mikið upp við það, það gat allt gerst á Eyrinni. Robbi Palla á Höfninni, annar strákur á svipuðu aldri var með einn eða tvo refi sem gæludýr í skúr við Norðurgötuna, það var reyndar hálfgerður húsdýragarður þarna rétt hjá Barnaskólanum og margt og mikið að sjá fyrir unga forvitna suðurbæjar drengi.