Pólitíkin og Þormóður Eyjólfsson.

Þormóður var mjög virkur í hinni litskrúðugu og oftast harðvítugri pólitík í síldarbænum á þeim árum þegar það pólitíska landslag var að myndast sem kennt hefur verið við fjórflokkinn, því snemma á síðustu öld var farið að marka fyrir útlínum þess kerfis.

Verkalýðssamband norðurlands gaf út blaðið Verkamanninn og í des. 1928 birtist grein í því vegna væntanlegra bæjarstjórnarkosninga á Siglufirði. Þar gætti talsverðar hógværðar í garð Þormóðs og hans flokks, sem var þó í fyrsta sæti á lista Framsóknar, því erkióvinurinn var auðvitað íhaldið. Kosningarnar fóru svo fram þ. 4. jan 1929 og Þormóður var kjörinn í bæjarstjórn ásamt Andrjesi Hafliðasyni kaupmanni, Sigurði J. S. Fanndal kaupmanni og Sveini Þorsteinssyni skipstjóra.

Árið 1950 tekur Karlakórinn Vísir þátt í landsmóti karlakóra sem haldið er 9. til 11. júní það ár í Reykjavík. Eftirfarandi frétt birtist í Þjóðviljanum 25. maí 1950.

„Þriðja landsmót Sambands íslenzkra karlakóra verður haldið í Reykjavík dagana 9. – 11. júní n.k. Sjö karlakórar, um 250 söngmenn alls, taka þátt í mótinu. Halda kórarnir þrjá samsöngva í Austurbæjarbíó dagana 9. og 10. júní, en 11. júní syngja þeir í Tívolí.

Kórarnir, sem þátt taka í mótinu eru þessir: Karlakór Akureyrar, söngstjóri” Áskell Jónsson. Fóstbræður, söngstjóri Jón Halldórsson. Geysir, söngstjóri Ingimundur Árnason. Karlakór Reykjavíkur, söngstjóri, Sigurður Þórðarson. Svanir (Akranesi), söngstjóri Geirlaugur Árnason. Vísir, söng stjóri Þormóður Eyjólfsson. Þrestir, söngstjóri Ragnar Björnsson.
Kórarnir syngja saman fimm lög og síðan hver kór tvö lög. Söngstjórar landskórsins verða þeir Þormóður Eyjólfsson, Jón Halldórsson, Ingimundur Árnason og Sigurður Þórðarson“.

Í október 1950 er Tónlistarskóli Siglufjarðar sem stofnsettur og rekinn var að Karlakórnum Vísi, settur í fyrsta skipti. Þar með var brotið blað í tónlistarsögu bæjarins, því þetta var líka fyrsti tónlistarskólinn til að starfa á Siglufirði. Þormóður setti skólann og kórinn söng auðvitað við setningu hans. Nemendur þetta fyrsta skólaár voru 40 og skólastjóri var Jón Gunnarsson. Til gamans má geta þess að þessi fyrsta kennsla fór fram í Norska Sjómannaheimilinu, eða í sama húsi og hann er nú aftur kominn í eftir að hafa verið til húsa á nokkrum stöðum í bænum.

Einhvern tíma skömmu eftir 1950 dregur Þormóður sig í hlé frá tónlistarstússinu eftir langan og farsælan feril á því sviði og Haukur Guðlaugsson síðar söngmálastjóri þjóðkirkjunnar tekur við keflinu.

Þormóður Eyjólfsson sextugur.

Jónas Jónsson frá Hriflu skrifaði grein í Tímann vegna afmælis Þormóðs, sem birtist þriðjudaginn 14. apríl 1942 daginn fyrir sextugsafmæli hans og synd væri að segja að sá maður hafi verið sérlega stuttorður. Greinin var gríðarlega löng og greinilegt að þar skrifar samflokksmaður hans, en við skulum stytta mál hans og kíkja á nokkra valda kafla úr henni.

…”Um langt skeið hefir Þormóður Eyjólfsson verið nafnkenndur maður á Siglufirði, og það fyrir margra hluta sakir. Hann hefir um langt skeið verið forustumaður við að stofna og starfrækja stærsta atvinnufyrirtækið, sem rekið er á vegum íslenzka ríkisins. Hann hefir í fjórðung aldar verið í fylkingarbrjósti í sínu bæjarfélagi um flestar framfarir, sem þar hafa orðið. En til viðbótar þessum efnislegu framkvæmdum er hann listrænn maður í bezta lagi, einn af helztu söngstjórum landsins og mikill styrktarmaður um samstarf söngfélaganna í landinu. Þessi maður er sextugur á morgun…

…Þegar Þormóður Eyjólfsson festi byggð sína á Siglufirði var bærinn með allt öðru sniði en nú. Norðmenn höfðu uppgötvað hin góðu atvinnuskilyrði, sem biðu síldveiðimanna á þessum stað. Þeir höfðu auk þess kennt íslendingum að veiða og verka síld. En jafnframt þessu áttu þeir Siglufjörð. Íslendingar voru í raun réttri undirtyllur útlendinga í þessari arðgæfu veiðistöð. Að vonum var reglusemin í kauptúninu ekki sérlega mikil, meðan erlendir stundargestir réðu þar lögum og lofum. Á þessum árum varð það almenn skoðun, að Siglufjörður væri hin fasta borg syndsamlegs lífernis á Íslandi. Þormóður Eyjólfsson hóf nú margskonar atvinnurekstur á Siglufirði. Hann var útgerðarmaður, seldi síld, afgreiddi skip, varð ræðismaður fyrir erlent ríki, bæjarfulltrúi Siglufjarðar og þátttakandi í ótöldum nefndum, sem störfuðu að velferð bæjarins. Þormóður Eyjólfsson myndi hafa orðið landnámsmaður, hvar sem hann hefði dvalið, af því hann er gæddur eiginleikum þess manns, sem ryður nýjar brautir…

…Mér eru ekki nema að litlu leyti kunn hin fjölmörgu ítök Þormóðs Eyjólfssonar að framfaramálum bæjarins. Mér er þó kunnugt, að hann var einn af helztu forvígismönnum að kirkju byggingunni, og lagði fram fé og fyrirhöfn til að útvega þangað hina fögru og frumlegu mynd Blöndals: Þegar Kristur lægir öldur hafsins. Hann beitti sér fyrir smíði hafnarbryggjunnar og kom í gegnum þingið 1933, að kalla mátti einn og óstuddur, ríkisframlagi til að byggja brimbrjótinn, sem ver nú bryggjur ríkisverksmiðjanna gegn hafróti og hafís. Enginn Siglfirðingur hefir lagt fram jafn mikla vinnu og Þormóður Eyjólfsson til að hrinda í framkvæmd akvegargerð yfir Siglufjarðarskarð. Eitt sinn þegar Siglufjarðarkaupstaður vildi fá lán í Skarðsveginn, sendi bæjarstjórn Þormóð Eyjólfsson sinna erinda í þeim efnum, þó að hann væri þar minnihluta maður. En menn vissu að ef málið átti að vinnast, þá var bezt að fela það Þormóði Eyjólfssyni…

…En eftir hin fyrstu fjörbrot hefir komizt á viðunandi vinnufriður í síldarverksmiðjum ríkisins. Hefir Þormóður Eyjólfsson átt mikinn þátt i að tekin voru upp friðsamleg vinnubrögð á þessum vettvangi. Bjartsýni hans og drenglyndi í skiptum við aðra menn, jafnvel þó að um andstæðinga sé að ræða, hafa gert honum kleift að lækka öldurnar í hinum viðkvæmu síldarmálum…

…Söngflokkur hans, “Vísir”, hefir nú starfað á Siglufirði fram undir 20 ár. Þormóður Eyjólfsson hefir allan þennan tíma þjálfað hann og varið til þess mikilli vinnu. Stundum hefir honum tekist að draga til Siglufjarðar álitlega söngmenn, með því að hjálpa þeim með ráðum og dáð, til að geta starfað í bænum. Karlakórinn Vísir hefir eflt sönglíf og almenna menningu á Siglufirði. Auk þess hefir kórinn farið, meir en nokkur annar söngflokkur, ferðir um flestar helztu byggðir Norðurlands og tvisvar til Reykjavíkur…

…Þegar á æskuárum var Þormóður Eyjólfsson einlægur landvarnarmaður. Sú hugsjón, að Ísland yrði aftur alfrjálst þjóðveldi eins og í fornöld, heillaði hug hans þegar á æskuárum. Hann hefir ekki enn hopað um hársbreidd í því efni. Þegar átök urðu um sjálfstæðismálið á útmánuðum 1941, var Þormóður Eyjólfsson einn af þeim mönnum, sem með mestri einlægni og manndóm beitti sér fyrir því, að þjóðin framkvæmdi þá þegar fullan skilnað og skipulega lýðveldismyndun. Þegar Framsóknarflokkurinn var stofnaður fyrir fjórðungi aldar, gekk Þormóður Eyjólfsson þá þegar fram í fylkingarbrjóst…

…Utan um Þormóð Eyjólfsson safnaðist á Siglufirði fylking margra vaskra manna. Þar sem áhuginn er nógur, lyftir hver félagsbróðir sínum sessunaut. Flokkur Framsóknarmanna á Siglufirði hefir jafnan verið í sókn. Hann hefir haft úrslitaáhrif á meðferð hinna þýðingarmestu mála í bænum, og verið þungt lóð á metaskálum kosninganna í Eyjafjarðarsýslu. Þegar Þormóður Eyjólfsson kom til Siglufjarðar, var bærinn niðurbæld norsk veiðistöð, og að orðtaki víða um land fyrir lausung og léttúð. Nú er Siglufjörður blómlegur kaupstaður með miklu og margþættu atvinnulífi…

…Hinar miklu framfarir Siglufjarðar, frá því hann var norsk verstöð og þar til hann er orðinn myndarlegur, íslenzkur kaupstaður, er vitanlega verk margra manna. En í hinni myndarlegu fylkingu siglfirzku umbóta mannanna stendur einna fremst hinn prúði, bjartsýni sextugi maður, sem ber að vísu nokkuð af silfurhárum, eftir langan starfsdag, en er jafnframt því gæddur þeim áhuga og fjöri sannrar æsku, sem einkenndi þá kynslóð hér á landi, sem hóf starf sitt á morgni tuttugustu aldarinnar. Sú kynslóð vonar enn að sjá vordrauma sína rætast, Ísland alfrjálst, undir íslenzku þjóðarmerki. Þormóður Eyjólfsson á svo mikinn þátt í þeim sigrum, sem nú þegar hafa verið unnir, að vinir hans og samherjar munu óska þess, að honum megi auðnast að taka þátt í þeirri úrslitasókn fyrir frelsi landsins, sem er lokasteinninn í þeirri byggingu, sem Þormóður Eyjólfsson og samherjar hans hafa unnið að með mikilli giftu og glæsilegum árangri…”.

Þormóður Eyjólfsson sjötugur

Í Siglfirðing sem kom út þ. 19. apríl birtist eftirfarandi grein þar sem afmælinu var gerð góð skil, en enginn ritar þó undir greinina.

“Þormóður Eyjólfsson átti 70 ára afmæli þ. 15. þ.m. Víða hefir þessa dags verið minnzt, í útvarpi og blöðum, enda er Þormóður Eyjólfsson löngu þjóðkunnur fyrir hina margþáttuðu starfsemi sína í atvinnumálum lands og þjóðar en ekki síður sem söngstjóri Karlakórsins Vísir. Af tilefni þessa afmælis hélt Vísir söngskemmtun á páskadag fyrir fullu húsi áheyrenda og tókst hún ágætlega. Að þessu sinni stjórnaði kórnum kornungur maður ættaður frá Eyrarbakka, Haukur Guðlaugsson að nafni. Verður ekki annað sagt, en að söngstjórn hans hafi tekizt ágætlega. Leynir það sér ekki, að hann er óvenju söngvinn og eldlegann áhuga skortir hann heldur ekki. Er framkoma hans öll látlaus og lipur, stjórn nákvæm og fáguð, leikur léttur og fágaður. Að vanda vakti söngur hinna kunnu einsöngvara hrifningu, enda fóru þeir ýmist vel eða ágætlega með verkefnin. Að aflokinni söngskemmtuninni flutti formaður kórsins, Sigurjón Sæmundsson snjalla ræðu og rakti í aðaldráttum hið mikla og óeigingjarna starf Þ.E. í þágu Vísis. Benti hann á hve mikils virði það væri, að halda uppi sönglistarstarfi í bænum og færði hann Þ.E. fagra blómakörfu og alúðarfyllstu þakkir sínar og söngmannanna.

Einnig afhenti Sigurjón Þ.E. fallega bók með nöfnum Vísismanna og fjölda annarra, er gefið höfðu 12 þús. kr. í Söngmálasjóð Þ.E. Í umboði karlakórsins Geysis á Akureyri, festi Daníel Þórhallsson gull heiðursmerki á brjóst Þormóðs og tilkynnti um leið, að hann hefði verið kjörinn heiðursfélagi Geysis. Þá færði forseti bæjarstjórnar, Bjarni Bjarnason, afmælisbarninu forkunnarfagra blómakörfu ásamt þakklæti bæjarstjórnar fyrir öll hin margþáttuðu störf, sem hann hefir unnið fyrir bæjarfélagið. Þakkaði Þ.E. með nokkrum orð um, óskaði bæjarbúum alls góðs í nútíð og framtíð og brýndi fyrir Siglfirðingum, að standa saman um þau vandamál, sem steðjuðu að. Kl. 8 sama kvöld hélt Vísir þeim hjónum, Þormóði og frú Guðrúnu, samsæti að Hótel Hvanneyri. Fór þetta samsæti prýðilega fram. Margar snjallar ræður voru fluttar fyrir minni þeirra hjóna og hins unga söngstjóra, sem nú er tekinn við hinu vandasama starfi, sem Þormóður hefir innt af hendi í 23 ár. Ræðumenn voru auk heiðursgestanna þeir Egill Stefánsson, Daníel Þórhallsson, Aage Schiöth, Sigurður Gunnlaugsson og Halldór Kristinsson. Afmælisdaginn þ. 15. þ.m. var gestkvæmt á hinu fagra heimili þeirra hjóna. Vísir sótti þau heim með söng og ávarpaði formaður Vísis Þormóð f.h. kórsins, framkvæmdastjóri Síldarverksmiðja ríkisins, Sigurður Jónsson, flutti þeim erindi erindi f.h. stjórnar þess fyrirtækis og afhenti 5000 kr. gjöf til söngmálasjóðs Þormóðs Eyólfssonar. Friðjón Þórðarson, settur bæjarfógeti færði þeim blóm og kveðjur f.h. Karlakórs Reykjavíkur og margir aðrir tóku til máls, Jóhann Jóhannsson skólastjóri, Otto Jörgensen, símstjóri, frú Þórarna Kristjánsson o.fl. Mun hátt á 3. hundrað manns hafa heimsótt hið gestrisna heimili þeirra hjóna þennan dag.

Söngmenn og nemendur Gagnfræðaskólans sýndu þeim hjónum sérkennilegan og fagran virðingarvott, sem vakti óskipta athygli bæjarbúa. Skömmu fyrir miðnætti var stofnað til blysfarar frá aðalgötu bæjarins, upp á brekkuna að dyrum þeirra hjóna. Blæjalogn var og heiðskírt þetta kvöld og var það tilkomumikil sjón að sjá 70 blys í höndum söngmanna og nemenda svífa upp brekkuna að heimili þeirra hjóna við Hlíðarveg. Flutti Aage Schiöth þeim þar stutt þakkarávarp og tók mannfjöldinn undir með ferföldu húrrahrópi. Vill þetta blað taka undir með öllum þeim, sem sýndu þeim hjónum virðingu og þakklæti á þessum merkisdegi, þakkir fyrir óeigingjarnt starf til eflingar andlegri og veraldlegri menningu þessa bæjar og forgöngu í uppeldis og kennslumálum bæjarbúa”.

En þó að Þormóður hafi dregið sig í hlé, átti nafn hans þó oft eftir að koma upp í tengslum við siglfirska tónlistariðkun og flutning mörg ár á eftir. Nokkru eftir síðari heimstyrjöldina tók Karlakórinn Vísir á Siglufirði upp nokkrar plötur hjá Ríkisútvarpinu sem átti upphaflega einungis að nota í tengslum við útvarpsdagskrá. Tókust upptökurnar sérlega vel og voru mikið leiknar í útvarpi, m.a. í öllum þeim óskalagaþáttum sem þá voru á dagskrá. Yfirmagnaravörður útvarpsins eins og tæknimenn þess tíma voru nefndir, í þessu tilviki Dagfinnur Sveinbjörnsson, sá til þess að upptökurnar voru vel varðveittar og vann hann að því ásamt Sigurði Birkis að efnið yrði pressað og gefið út. Í júní árið 1957 segir svo Alþýðublaðið frá útgáfunni.

“Árið 1956 tókust samningar við íslenzka Tóna um útgáfu á nokkrum af plötunum og er nú sú fyrsta þeirra komin á markaðinn, Alfaðir ræður, eftir Sigvalda Kaldalóns við ljóð eftir Sigurð Eggerz, í útsetningu Sigurðar Þórðarsonar. Einsöngvari er Daníel Þórhallsson, og er þetta fyrsta platan sem út hefur verið gefin með söng hans, undirleikari er Emil Thoroddsen og Þormóður Eyjólfsson er söngstjórinn”.

Að lokum

Í 3. tölublaði Ægis, riti fiskifélags Íslands sem kom út 15. febrúar 1959, birtust nokkur minningarorð um þennan Skagfirðing sem varð þó Siglfirðingur strax sem ungur maður.

“Þormóður Eyjólfsson fyrrum formaður í stjórn Síldarverksmiðja ríkisins andaðist að heimili sínu á Siglufirði hinn 27. jan. s.l. á 77. aldursári. Þormóður var um langt skeið einn helzti atkvæðamaður á Siglufirði og kom mjög við sögu síldarútvegsins. Í mörg ár hafði hann með höndum síldarsöltun og síldarverzlun í stórum stíl. Hann var fyrsti formaður stjórnar Síldarverksmiðja ríkisins árið 1930. Átti hann sæti í stjórn verksmiðjanna í 15 ár, þar af formaður í 11 ár. Hann beitti sér fyrir byggingu hafskipabryggjunnar á Siglufirði og átti þátt í því að S. R. reistu þar öflug hraðfrystihús. Þormóður hafði afgreiðslu helztu skipafélaganna með höndum áratugum saman og var umboðsmaður Brunabótafélags Íslands og margra annarra félaga og stofnana. Einnig var hann ræðismaður Norðmanna. Hann átti sæti í bæjarstjórn Siglufjarðar í 16 ár og var forseti hennar í nokkur ár. Þormóður var söngstjóri Karlakórsins Vísis í 23 ár og varð kórinn þá landskunnur. Þormóður var Skagfirðingur að ætt, fæddur að Mælifellsá 15. apríl 1882. Kvæntur var hann Guðrúnu Björnsdóttur frá Kornsá, sem lifir mann sinn. Þormóðs mun lengi verða minnzt í sögu Siglufjarðar og síldarútvegsins”.

Og meira að segja í Mánudagsblaðinu af öllum blöðum, var farið fögrum orðum um lífshlaup og störf Þormóðs. En skýringin var auðvitað sú að greinina ritaði Jónas Jónsson frá Hriflu og þar segir m.a.

“Listrænasti maður bæjarins hafði enn einu sinni fundið lykil að gullkistu nýbyggðarinnar. Þormóður ól upp einn af beztu kórum landsins og með þeim liðsafla hafði hann ótrúlega mikil áhrif á menntun og menningu í nýbyggðinni. Þormóður skipti orku sinni milli atkvinnuframkvæmda og sönglistarinnar. Honum tókst með forsjá að flytja álitlega söngmenn til Siglufjarðar. Þegar Þormóður átti sjötugsafmæli komu Siglfirðingar í heimsókn til afmælisbarnsins og þökkuðu einlæglega fyrir langa og góða samvinnu. Efna- og valdamenn komu með gjafir í söngmálasjóð sem Þormóður hafði stofnað. Söngmenn fylktu liði, söngstjórinn greip enn einu sinni vopn sín og fyllti bæinn með söng. Börn og ungmenni lýstu upp skammdegiskvöldið með blysför. Þessi skilnaðarfagnaður var vel til fundinn þegar kveðja skyldi aldurhniginn mann sem hafði sameinað listrænt starf og baráttu fyrir daglegu brauði alþjóðar. Dauðinn gerði vart við komu sína í hús Þormóðs Eyjólfssonar. Lífsorka hans fjaraði út mánuð eftir mánuð. Kona hans og aðrir vandamenn gerðu sitt til að létta síðustu baráttu hans. Eftir lifa verk hans mikil og margþætt. Mörg þeirra eru bundin við Siglufjörð og þá sem njóta ávaxtar af langri umbótabaráttu brautryðjandans. Íslenzka útvarpið mun líka á ókomnum árum bera tóna frá kórsöng Þormóðs Eyjólfssonar inn í öll heimili á landinu”.

Á gardur.is eru upplýsingar vægast sagt af skornum skammti eins og sjá má hér að ofan og ekki virðast allt of margir huga að leiði hans hin síðari ár. Þó helgaði Þormóður Eyjólfsson samfélaginu í hinum nyrsta kaupstað landsins krafta sína, hann vildi veg þess sem mestan og ævistarf hans mótaðist af því að þjóna því bæði vel og dyggilega. Það er ekki laust við að dægurlagatextinn um Gvend á eyrinni komi þá upp í hugann „Hann liggur nú örþreyttur og lúin hvílir bein / og leiði hans er týnt“. En það er reyndar ekki svo að leiðið sé týnt þó það þyldi alveg að einhver tæki að sér að snyrta það og nánasta umhverfi þess örlítið.

Á þessum vef sem segir okkur margt en þó langt frá allt um þá sem gengnir eru, má lesa að hann er jarðsettur í Siglufjarðarkirkjugarði eldri, reit 6-1-27 og litið meira en það. Ýmislegt þykir mér vanta sem mætti alveg koma fram, og full ástæða að gera manni sem hefur lagt svo mikið til samfélgsins betri skil en þar er gert. Nefni sem dæmi að mynd vantar, hvorki dánardags eða jarðsetningardags er getið, ekki heldur heimilisfangs eða heimabæjar, og að lokum kemur fram að um aldur sé ekki vitað.