Tímaspegill

Ljósmynd: Ólafur Jón Björgvinsson

Sumarið eftir að Héðinsfjarðargöngin opnuðu, ákvað húsbílaeigandinn Hallvarður Þormóðsson skyndilega að breytan annars fyrir löngu þræl skipulögðu sumarleyfis ferðalagi sínu og skreppa í dagstúr frá Akureyri til Siglufjarðar.

Hallvarður eða Varði eins og sem hann var kallaður af ættingjum og örfáum vinum var einfari að eðlisfari, svo hafði það verið alla hans ævi. Hann var vel menntaður endurskoðandi og maður í góðri stöðu hjá Fjármálaráðuneytinu og nú átti hann bara tvö ár eftir í eftirlaunaaldurinn.

Allur hans frítími fór í sögugrúsk og ferðalög í húsbílnum á þá staði sem hann vildi sjá og skoða betur. Varði var líka ákafur skíðaáhugamaður og elskaði fallega snjóþunga fjallahringi og blátt vetrarstilluljós með dansandi norðurljósum sem erfitt er að ná góðum ljósmyndum af.

Hann hafði æft einstakt ljósmynda auga sitt í hljóði lengi og þeir örfáu sem höfðu séð myndirnar hans göptu af undrun yfir þeirri fegurð sem þeir sáu í ljósmyndunum Hallvarðar.

Engin átti von á því að þessi annars til sýnis svo þurri, hljóðláti, hálffeimni skrifstofublókakarl hefði þetta fegurðarauga í sér.

Héðinsfjarðarvatn.
Ljósmynd: Jón Ólafur Björgvinsson 

Þegar hann kom til Siglufjarðar blasti við honum þvílík fjalla fegurð í einhverskonar þykku dularfullu galdarlogni sem hann hafði aldrei upplifað áður á öllum sínum ferðalögum um Ísland.
Hann hafði vissulega heyrt nokkra Siglfirsk ættaða vinnufélaga gorta sig oft og mikið af þessu einkennilega logni.

Varði féll kylliflatur fyrir firðinum fagra og hér fannst honum að allt það sem í hans huga er áhugavert í lífinu vera til á einum og sama stað.

Fjöll, snjór og merkilega síldarsaga… og nóg af norðurljósum. 
Getur ekki orðið betra, hugsaði Varði og hann var ekki bundin einum eða einum í Reykjavík…
… ég ætti kannski bara að slá til og kaupa mér sumarhús hérna.

Norðurljós yfir Siglufirði 7. desember 2013.
Ljósmyndari: Kristín Sigurjónsdóttir 

Tveimur sumrum seinna er Varði á fullu við að lagfæra gömlu svalirnar á sumarhúsinu sínu á Sigló, sem reyndar er ekki lengur bara sumarbústaður. Því nú var hann alkominn hingað í þennan fræga síldarfjallafjörð. Hann hafði selt húsbílinn og keypt sér góðan jeppa sem passar betur veðurfarinu hér fyrir norðan.

Eftirlaunaþeginn Hallvarður hafði ekki haft svo mikinn tíma í að kynna sér bæjarlífið, hafði hingað til verið upptekinn í húsaviðgerðum. Honum fannst samt Siglfirðingar taka honum vel og margir dáðust af hugrekki hans að taka að sér þetta gamla slita bárujárnshús þarna „uppá Brekku“ eins og þeir sögðu.

Leiðin “uppá Brekku”
Ljósmynd: Kristfinnur Guðjónsson.
Húsið Steinaflatir fyrir miðri mynd. 

Sjálfum fannst Varða það mjög svo passandi að einmitt hann byggi uppí fjalli á Háveginum í efstu götu bæjarins með ótrúlega fallegt útsýni yfir allan fjörð og bæ. Hann horfði títt á sólargeislana leika um austurfjöllin og oft hafði honum verið starsýnt á svæðið fyrir norðan rústir Evanger verksmiðjuna sem hvarf ofan í sjó í sögufrægu risastóru snjóflóði.

Varði hafði tekið eftir því tvö sumur í röð að það glitraði eitthvað eins og spegill á akkúrat þessum árstíma þarna fyrir handan fjörð eins og bæjarbúar segja. Ég ætti kannski að skreppa þarna YFRUM, sagði Varði upphátt við sjálfan sig eins og innfæddur Siglfirðingur. 

Sunna og nágrenni.
Ljósmyndari ókunnur, (filman fanst á haugunum, © Ljósmyndasafn Siglufjarðar) Evangerfjaran í bakgrunninum fyrir handan fjörð.
Þarna er einnig happa skipið Dagný SI 7 þarna þriggja mastra skúta nýkeypt erlendis frá, ágiskað árið 1945  +/-

Skyndilega heyrir Varði gríðarlegar drunur og hann stendur grafkyrr og honum verður litið í austurátt upp í fjallshlíðina við Skollaskál. Hann stendur nú allt í einu rétt norðan við risa snjóflóð og sér að Evanger verksmiðjan hverfur niður í sjó og að snjóflóðið myndar stóra ofuröldu sem kastar bátum upp á bryggjur á eyrinni.

Vatnslitamynd af Evanger verksmiðjunni eftir Örlyg Kristfinnsson 

Varði skyldi strax að þar sem hann stóð núna á fjörubökkum Staðarhólslands, sló klukkan 12 apríl 1919.
Hann getur vart hreyft sig úr sporunum og minnist þess að hafa lesið á netinu í gamalli blaðagrein úr Siglufjarðar bæjarblaðinu Fram:

„…Ógurlegt snjóflóð féll hér austan fjarðar í nótt. Tók yfir um 1000 faðma svæði. Sópaði sjö húsum út í sjó, og gekk yfir bæinn í Neðri-Skútu. 16 manns lentu í flóðinu. 7 náðust lifandi eftir 10 tíma. 9 manns ófundið enn þá og talið af. Flóðbylgjan æddi hér yfir á eyri og gerði stórskaða…“

Hallvarður Þormóðsson er stjarfur af hræðslu eftir þessa upplifun og ákveður að snúa við, en á leiðinni til baka hefur hann samt sinnisró til að taka fram snjallsímann sinn og taka eina mynd af eyrinni í hverju tímaskrefi.
Hann klífur síðan aftur í gegnum spegillinn inn í nútímann og finnur sér þurran þúfuhól í mýrinni og leggst niður dasaður eftir þessa ótrúlegu upplifun.

Varða verður hugsað til þessara snöggu breytinga sem áttu sér stað hér á síldarárunum og hversu fljótt manneskjan getur byggt og breytt öllu í kringum sig.
Næstum nauðgað náttúrunni og ryksugað upp allt lifandi úr hafinu samtímis með góðri hjálp frá heilum her af útlendingum líka.

Hann var við það að sofna þarna á þúfunum og hann horfir liggjandi yfir fallegan lygnan fjörðinn í gegnum fífil biðukollu, en hann hristir af sér þreytuna með áköfum hugsunum um ýmislegt sem hann vissi um kenningar um tímann og afstæðiskenningar Albert Einsteins.

Siglufjörður og fífil biðukolla.
Ljósmynd: Jón Ólafur Björgvinsson. 

Tíminn er náttúruafl í okkar alheimi og fer bara í tvær áttir… afturábak og áfram.
Hmm… ef suður er aftur í tíman í þessum tímaspegli er þá norður framtíðin?

Hann finnur spegillinn aftur og kíkir nú á hann sunnan frá og þá sér hann orðin:

„Klífðu inn og þú munt sjá að framtíðin speglast í tímanum.“

Af fenginni reynslu gengur Varði löturhægt og hann horfir mest í vesturátt yfir bæinn og nú eru breytingarnar hægfara.
Það bætast vissulega við fleiri snjóflóðavarnargarðar í suðurátt og skömmu seinna birtist honum vegur og gangnamuni inni í Hólsdal.
Síðan í fimmta skrefi er Varða litið til norðurs og þá sér hann að Siglunesið hefur brotnað í tvennt. Sjór flæðir yfir nesið í miðjunni og hann sér nú að miklar breytingar gerast í síhækkandi sjávarvarnagörðum sem eiga að verja eyrina fyrir hækkun sjávarmáls og stormum og flóðum.

En þrátt fyrir þetta sér hann að veturinn sem Hvanneyrarskálar ártalið sló yfir í 2071, kom gríðarlegur norðanstormur samfara fullu tungli og gjörsamlega drekkti og eyðilagði alla eyrina…

Varði vildi ekki sjá meira og snéri við og tók aftur myndir með símanum sínum og honum hlakkaði til að komast heim í rúmið sitt og síðan hitta Steingrím aftur á safninu, og segja honum frá ævintýrum næturinnar og sýna honum myndirnar máli sínu til sönnunar.

Varði sofnaði úrvinda á maganum með andlitið grafið ofan í koddann, honum dreymdi aftur og aftur að hann væri að drukkna í keðjuverkandi biblíusögulegum syndaflóðum en hann lifði þetta alltaf af því hann sjálfur bjó hátt uppi í fjalli en margir aðrir drukknuðu í kringum hann í draumunum. Varði vaknar blautur í svitakófi rétt fyrir hádegi á Jónsmessudaginn og hann er lengi að átta sig á því að hann sé vakandi.

Fór hann virkilega „yfrum“ og fór hann í þessi tímaferðalög fram og til baka í nótt eða dreymdi honum þetta allt?

Til þess að ná áttum og finna sjálfan sig fer Hallvarður niður í fjöruna í Hvanneyrarkróknum, honum finnst hann hugsa betur horfandi yfir haf sem mætir enda- og tímalausum himni.