Horfnar bryggjur

trolli.is 9. nóvember 2024 Jón Ólafur Björgvinsson

Horfnar bryggjur – brakkar – síldarplön o.fl. 45 myndir

Það er oft erfitt að lýsa í orðum, öllu því sem er horfið ásjónu okkar, eins og t.d. fjöldanum og stærðinni á horfnum bryggjum og síldarplönum sem settu svo sterkan svip á alla strandlengjuna á Eyrinni heima á Sigló.
Þegar við heimsækjum Síldarminjasafnið fáum við að sjá í máli og myndum, iðandi líf og læti á bryggjum og risastórum síldarplönum. Samtímis er erfitt að átta sig á þeim gríðarlega trévirkis fermetrafjölda sem leynust í bryggjum og síldarplönum sem ber uppi síldarvinnsluævintýrið.
Eins og sjá má á þessari ljósmynd, hér fyrir ofan og.....

Siglufjörður, 1930-40.
Ljósmynd: Kristfinnur Guðjónsson.

Í þessari myndasyrpusögu er gerð heiðarleg tilraun til að sýna lesendum stærðarhlutföllin á horfnum bryggjum, brökkum og síldarplönum, með t.d. loftmyndum, sem eru teknar eftir að síldin hvarf, en þá eru þessi svæði tóm og auðveldar okkur að fá betri heildaryfirsýn.

Eins og lesendum trölla.is er löngu orðið augljóst, þá hefur greinarhöfundur mikla ánægju af að fletta í gömlum myndum á Ljósmyndasafni Siglufjarðar og í leitarorðaflokknum „Hafnarmyndir“ eru rúmlega 2.300 ljósmyndir sem sýna okkur vel breytileika strandlengjunnar á Eyrinni, allt frá þar síðustu aldamótum.

Vissulega geta teiknuð yfirlitskort gefið okkur smá hugmyndir að vinna með, þegar við reynum að sjá þetta allt saman fyrir okkur.

Bryggju yfirlitsmynd, staðsett við sjóinn framan við safnið.
Mynd af korti í eigu Síldarminjasafns Íslands.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson.

Að sjálfsögðu er það þannig að þessi yfirlitsmynd er ekki að segja okkur að allar þessar bryggjur og plön hefðu verið til samtímis, en þarna eru taldar upp 42 bryggjur að meðtöldum bryggjum norðan við Eyrina, þ.e.a.s. úti í Bakka og í Hvanneyrarkróknum og síðan endar þessi upptalning suður á Anlegginu fræga.

Merkileg ljósmynd af bryggjum við söltunarstöð Óskars Halldórssonar út í Bakka, ásamt fleiri bryggjum í Hvanneyrarkróknum í bakgrunninum
Ókunnur ljósmyndari

Þessar bryggjur höfðu lítið skjól fyrir veðri og vindi og urðu sjaldan langlífar, brotnuðu oft í norðan storminum eða urðu hafís að bráð. Myndin hefur birst áður í t.d. þessari sérkennilegu sögu: HVALAMÁLIÐ MIKLA! 74 HÁHYRNINGAR DREPNIR Í SIGLUFIRÐI

Sagan segir að þegar sem mest var, að ef maður spásseraði og þræddi alla bryggjukanta, þá yrði þetta rúmlega 7 km langur göngutúr. En engum hefur mér vitanlega, hingað til, tekist að kasta fram tölu í fermetrum reiknað, sem leynist í þessum sögulegu risastóru trévirkis hafnarmannvirkjum.
Segja má með sanni að ekkert Íslenskt hafnarsvæði, hafi breyst eins mikið og hafnar umhverfið við Eyrina á Siglufirði.

Kannski er hér von um að duglegir stærðfræðingar, geti reiknað út fermetra fjöldann út frá þessum loftljósmyndum sem hér birtast.

Sjá meira hér um Anleggið og fleiri merkilegar bryggjur: og hér: Smelltu á myndina

Sjá meira hér um Anleggið
og fleiri merkilegar bryggjur:

og hér: ANLEGGIÐ! Fleiri stórmerkilegar myndir

Siglfiglufjarðar Eyrin og umhverfið þar um kring, er líklega það hafnarsvæði á Íslandi sem hefur útlitslega breysts mest, með t.d. gríðarlegum landfyllingum. Allt þetta var gert til að skapa meira síldarvinnslu pláss og eins og sjá má á þessari ljósmynd frá því um aldamótin 1900, var Eyrin kannski rétt rúmlega 1/3 af þeirri stærð sem hún er í dag.

Siglufjörður: Mynd frá því um aldarmótin 1900.
Ljósmyndari óþekktur.

Á skipulagskorti frá 1969, getum við séð framtíðardrauma Siglfirðinga, sem á þessum tíma virðast trúa því að síldin sé bara í tímabundnu sumarleyfi. Þar má sjá miklar skipulagsbreytingar varðandi hafnarsvæðið og þá sérstaklega nýja hafnaraðstöðu við Leirutanga.

Næsta loftmynd er lánuð frá “Kortasjá Fjallabyggðar” og sýnir okkur hvernig strandlengjan á Eyrinni og fl. lítur út í dag.

Loftmyndir Steingríms Kristinssonar

Í myndaalbúminu hér neðar skulum við fara í tvær flugferðir þar sem Steingrímur tekur myndir gegnum um flugvélarúðu, myndirnar sýna okkur tómar bryggjur og síldarplön í lok 1970 og byrjun 1980.
Sumar bryggjur, brakkar og síldarplön, eru þá þegar illa farnar og að hruni komnar. Við fljúgum suður-norður, byrjum við Leirutanga og endum í Hvanneyrarkróknum.

Leirutangi og nágrenni
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Svarti Skúrinn, Beinið, Ísfirðingastöðin og Roaldsbrakki
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Söltunarstöðin Nöf, Sunnuplanið og fl.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Ýmsar bryggjur á sunnanverðri Eyrinni
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Hafnarbryggja, og... þarna kominn hluti af grunni bygginga Þormóðs ramma hf.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Hafnarbryggja og Slippstöðin og..
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Hafliðaplan, Henreksenpalan, Hrímnir o. fl.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

SR bryggjur, verksmiðjur og umhverfi
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Hvanneyrarkrókur
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Forsíðumyndin í fullri stærð.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Öldubrjóturinn (bryggjan) og nágrenni
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Vert að hafa í huga að bryggjur eru sá hluti þar sem bátar og skip leggja til og landa sínum afla.
Sjálf síldarplönin eru innan við bryggjurnar og við sjáum að sunnan við Eyrina eru bryggjurnar langar, vegna þess þar er mjög aðgrunnt og það er um 1m. meðaltals munur á sjávarhæð vegna flóðs og fjöru. Gott dæmi um þetta fyrirkomulag sést vel á þessari ljósmynd.

Narðarplan, en þar rak KEA um tíma síldarsöltun.
Ljósmyndari óþekktur.

Síldarplön eru vissulega flest öll byggð á bryggjustaurum, en einhver hluti þeirra eru einnig á uppfyllingar landsvæðum. Þau stærstu eru vel sýnileg á myndunum, þá sérstaklega risa trévirkis plönin sem voru fyrir framan núverandi staðsetningu Síldarminjasafnsins. Vert er þó að minna á að síldarplönin á austurhlið Eyrarinnar voru einnig mjög stór, frá Hafnarbryggju og norður að Hrímnisplaninu.

Illa farin síldarplön og bryggjur við austanverða Eyrina
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Fleiri myndir sem sýna okkur horfnar bryggjur, brakka og síldarplön

Horft yfir innri höfnina frá Hverfisgötu
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Hafnarbryggja og fl.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Smábátadokkin
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Hafliðabryggja eftir hafís heimsókn.
Ljósmynd: Kristfinnur Guðjónsson

Hrímnis bryggja og fl.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Við Hrímnisbryggju
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Gömlu Ríkisbryggjurnar, SRP - Pólstjörnuplanið og Öldubrjótur þar fyrir norðan, ofl.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Nöf / Skaftaplanið.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Esso olíutankur við Kaupfélagsplanið - Sunnubrakki og fleira
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Söltunarstöð Ísfirðinga og Roaldsbrakki
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Smábátahöfnin, horfið umhverfi þar sem veitingastaðirnir Torgið og Kaffi Rauðka standa í dag
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Stjakað við ísjaka til að reyna að verja SR bryggjur (einn af mörgum)
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson 1965

Margir munu eflaust spyrja sjálfan sig og aðra, þegar maður skoðar þessar merkilegu ljósmynda minningar.

Var ekki hægt að bjarga og varðveita meira af þessu bryggjuumhverfi?

Hluti af svarinu sést í sjálfum myndunum, þar sem óblíð veðrátta með mikilli snjóþyngd, hafís o.fl. hreinlega mylur niður bryggjur, brakka og síldarplön.

Sjá meira hér um snjóþyngd, hafís o.fl.

Smelltu á myndina >>>>>>>

Síðan er vert að muna að eftir síldarhvarfinu, þá eru þessar eignir ekki í eigu eða á ábyrgð bæjarfélagsins. Allt skilið eftir í óljósu eignarhaldi og þrotabúum. Þegar að trémannvirkjum er ekki haldið við þá rotnar, grotnar og brotnar þetta allt saman hægt og rólega. Í Siglfirska orðinu “brakki” liggur þetta augljósa, að við erum að tala um “vinnuskúra bragga” og margt og mikið af þessu voru ekkert sérstaklega vandaðar byggingar, eins og sést vel á þessari mynd, hér neðar.

Hver er munurinn á brakka og bragga?

Fékk þessa skemmtilegu útskýringu frá Siglfirska sögumanninum Leó Ólason:

“Ég reyndi einu sinni að skoða uppruna orðanna brakka og bragga og gera á þeim einhvern “faglegan” samanburð. Niðurstaðan var ofur einföld. Brakki var kominn úr norskunni eins og þú segir og nam land á Siglufirði, en braggi kom til landsins annars staðar frá og á öðrum forsendum. Svo má líka bæta því við að húsagerðirnar eru oftast nær afar ólíkar. Annars vegar tveggja til þriggja hæða timburhús oft með háu risi sem eru notaðar sem skemmur, skrifstofa spekúlantsins og íveruhúsnæði verkafólks. Hins vegar bogadregin bárujárnshíbýli hermanna flest frá stríðsárunum. Það má því með nokkrum rétti halda því fram að sitt hvor orðmyndunin lýsi ólíkum húsakosti og því eigi þær báðar fullan rétt á sér.”

Síldarbrakki / braggi við Gránugötu að hruni komin.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Við skulum frekar gleðjast yfir því að á okkar stórglæsilega Síldarminjasafni Íslands er þessi saga varðveitt og einnig vera þakklát fyrir þann mikla fjársjóð sem ykkur er sýndur hér í ljósmyndum frá Ljósmyndasafni Siglufjarðar.

En ef einhverjir vilja kíkja á draugabæjar niðurníðslu tímabilið frá 1970-1990, þá er hér eldri grein sem lýsir þessu vel í máli og myndum. Sjá meira hér:
Göngutúr um heimahaga, 8 hluti, NIÐURNÍÐSLA. (35 myndir)
sksiglo.is |

Það er samt vert að minnast þess að t.d. “Skafti Stefánsson á Nöf” bjó í fallegu húsi sem stóð á hans eigin síldarplani og hélt hann lengi vel við sínum eignum eftir síldarhvarfið.
Hrímnir HF er annað dæmi um söltunarstöð sem ekki fór á hausinn og síldarhvarfs-úlfinum tókst vissulega að eyðileggja bryggjurnar þar, en ekki að blása um um koll sjálft húsið, enda er það byggt úr steinsteypu og stendur enn.

Sjá meira hér um Hrímnir HF og margar merkilegar ljósmyndir.

Smelltu á myndina >>>>>>>

Slippstöðin / Dráttarbrautin

Allt er ekki horfið, guði sé lof, en vissulega er sjálf dráttarbrautin horfin, en ekki Slippstöðin, sem er "enn í notkun" og er nú í eigu Síldarminjasafnsins. Minnist þess hvað manni fannst þetta spennandi svæði, margt og mikið að sjá og skoða þarna. Hreinasti galdur að stórir bátar og skip væru dregnir upp á ósýnilegum járnbrautarteinum, sem að mestu voru faldir undir sjávarmáli. Hér gat maður stundum séð kafara hreinsa sand og grjót úr dráttarbrauta sporunum.

Hafnarbryggja, slippurinn og Hafliðaplan
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Hafnarbryggja, slippurinn og svæðið vestan við
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Slippurinn - Dráttarbrautin, teinar neðansjávar hreinsaðir
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson

Lýsistankar - Gránufélagshúsið - Rauðka og Slippurinn
Ljósmyndari ókunnur

Slippurinn á Siglufirði –
Ljósmynd: Ernst Kobbelt ?

Vinnu- og ævintýra leiksvæði

Að sjálfsögðu eru allar þessar horfnu bryggjur, brakkar og verksmiðjur, fyrst og fremst vinnusvæði og tilheyra síldarvinnslu ævintýrinu.

Samtímis er vert að minnast þess og þetta sama svæði var líka gríðarlega spennandi leiksvæði fyrir Siglfirsk börn og unglinga, sem sést t.d. vel í þessum tveimur myndasyrpusögu. En þar getið þið séð 70 aðrar skemmtilegar og fræðandi bryggjulífsljósmyndir.
Smelltu á myndina >>>>>>>

Og einnig hérna:

Smelltu á myndina >>>>>>>>>>>>

Að lokum:
Ljósmyndarinn og sögumaðurinn Steingrímur Kristinsson

Steingrímur að mynda Síldarsöltun við Ísafold. Ljósmynd Jóhann Örn Matthíasson

Steingrímur og Guðný Ósk heitin, eiginkona hans á spjalli. Ljósmynd Jóhann Örn Matthíasson

Í undirbúningsvinnu fyrir þessa myndasögu samantekt fletti undirritaður sig hreinlega í gegnum 2.300 “Hafnarmyndir” og fann þá meðal annars þessar merkilegu loftmyndir Steingríms, sem sýna svo vel allt þetta sem nú er löngu horfið.

Samtímis datt ég niður á þessar tvær skemmtilegu ljósmyndir og þær sýna okkur aðalpersónuna, Steingrím Kristinsson, sem hefur gert það mögulegt fyrir okkur að sjá myndir sem segja meira en 1000 orð.
(ATH. hann sjálfur, er frekar sjaldséður fyrir framan myndavél)
Myndirnar eru teknar í lok sjöunda áratugs síðustu aldar og myndirnar hér fyrir ofan er hann að taka myndir við Ísafold og líklega er þetta einn af síðustu alvöru síldarsöltunar dögum Siglufjarðar.

Steingrímur er 90 ára og hefur guði sé lof, fyrir okkur hin, haft þráláta ljósmyndadellu, síðan hann var 10-12 ára gamall. Hann hefur sem sagt tekið myndir, safnað saman sínum eigin og annarra myndum og sögum af lífinu á Sigló í rúmlega 80 ár.

En eins og sjá má á textanum undir þessari 89 ára gömlu ljósmynd, hefur hann fengið ljósmyndadelluna í vöggugjöf frá foreldrum sínum.

Steingrímur Kristinsson, líklega vorið 1935 og móðir hans Valborg, Kristinn faðir hans hefur smellt af á myndavélinni, Valborg sá sjálf um framköllunina

Steingrímur er sjálfur myndasmiðurinn á bak við um 80 % af þeim rúmlega 300.000 myndum sem til eru á Ljósmyndasafni Siglufjarðar.

Það er sagt að ef þú leggur 10.000 klukkutíma í að æfa þig í einhverjum íþróttum eða áhugamáli, að þá ertu farinn að nálgast atvinnumanna gráðu.
Steingrímur er út frá þeirri staðreynd margfaldur heimsmeistari í ljósmyndatækni og söguvörslu og á skilið minnst eina ef ekki tvær medalíur fyrir sitt stóra lífsverk, sem í dag veitir okkur ómælda ánægju, með því að geta séð og spjallað um allt það sem nú er horfið ásjónu okkar.

Þessar loftmyndir sem Steingrímur tók út um flugvéla glugga eru að mörgu leyti einstakar og við skulum hafa í huga að það var ekkert einfalt að taka svona myndir með þeirra tíma ljósmynda tækni.
Flugvélin hristist og fer hratt yfir og það fóru örugglega í þetta tvær heilar filmurúllur og þar á eftir dágóður tími í framköllunarherberginu og þar kom eflaust í ljós að slatti af myndum voru bæði hreyfðar og ekki í góðum fókus.
Ég tel það enga tilviljun að Steingrímur vildi eyða tíma og peningum í að taka þessar loftmyndir, hann sá það eflaust fyrir sér að allt þetta mikla og merkilega bryggju og síldarplana umhverfi myndi hverfa á komandi árum.

Við vinnslu á þessari sem og öðrum myndasyrpu samantektar greinum, er lagður þó nokkuð mikill tími í að lagfæra og endurvinna myndir, svo að þær komi betur út við birtingu og lestur í nútíma skjátækum. Myndirnar í ljósmyndasafninu eru nefnilega börn síns tæknilega innskönnunar tíma.

Í þessu ferli notar undirritaður oftast prógramm sem heitir “Adoble Lightroom.” En Steingrímur, sem er alltaf með í vinnsluferlinu gegnum Messengerspjall, er 90 ára gamalt tæknitröll frá Tröllaskaga og er að reyna að kenna mér að nota gervigreindar myndvinnslu prógrömm og ég verð að viðurkenna að það er verulegur gæðamunur á myndunum. Það er einnig gaman að sjá gamlar svarthvítar myndir færðar yfri í lit. Eftir birtingu berast mér oft gervigreindar unnar myndir frá myndameistaranum og þá skipti ég þeim út og uppfæri greinina.

Það má til gamans geta að Steingrímur er óstöðvandi í sinni heimildasöfnun og hefur hann nú þegar fært heilmikið af mínum gömlu greinum, yfir á sína eigin “Heimildasíða Steingríms,” bæði frá siglo.is og trolli.is og samtímis gervigreindar endurunnið áður birtar ljósmyndir.

Mæli eindregið með því að þeir sem hafa ánægju af nýrri tækni og myndvinnslu vísindum, gefi sér tíma í að skoða þessar uppfærðu myndasyrpu greinar. Gæðamunurinn á myndunum er hreint út sagt ótrúlegur.

Gott dæmi um breytingar á myndgæðum má sjá í t.d. þessari gömlu grein: Myndasyrpa: Siglufjörður um 1960

Höfundur samantektar: Jón Ólafur Björgvinsson .

Sjá meira söguefni eftir sama höfund hér:
https://trolli.is/author/nonni/ OG Hér á síðum mínum hjá Heimildasíðunni

Forsíðu ljósmynd: Steingrímur Kristinsson.
Allar ljósmyndir eru birtar með leyfi frá Ljósmyndasafni Siglufjarðar. (sem á allann birtingarrétt í dag)

Athugasemd frá Steingrími. Ég fer hjá mér varðandi ofan ritaðan pistil Nonna hvað mig varðar, það er engu líkara en að hann sé að skrifa minningargrein og haldi að ég sé dauður.
Það er langt í á Nonni, það er áratugar þangað til að minnsta kosti, ég má ekkert vera að því að drepast strax, ég á svo mikið eftir að gera.