Gústi og Kleinurnar

Rauðkuverkstæðið þar sem Halli Þór réði ríkjum og ég heimsótti oft.
Ljósmynd: Steingrímur Kristinsson / Ljósmyndasafn Síldarminjasafnsins

Stundum stalst ég niður í bæ og fór þá gjarnan um stuttuleiðina sem kölluð var, skammt þar frá sem Jón Bratti bjó og Ægir Jóakims og fleiri góðir menn og konur, svo og auðvitað Ari vinur minn sem var gjarnan kenndur við þessa leið og því kallaður Ari í stuttu leiðinni.

Þaðan var komið niður á Suðurgötu milli búðarinnar hans Gests Fanndals og rakarastofunnar hans Jónasar. Þá lá leið mín gjarnan beint niður Gránugötuna og niður í Slipp þar sem Leó afi vann með þeim Jóni Páls og Sigga Björns.

Þar var gott að koma þó mig hafi nú stundum grunað svona í seinni tíð að nokkuð hafi reynt á þolinmæðina hjá þeim Jóni, Sigga og líklega ekkert síður Halla Þór á Rauðkuverkstæðinu, en þangað fór ég stundum þegar mér fannst ég ekki fá næga athygli hinum megin götunnar.

Einu sinni gaf Halli mér fimmkall og sagði mér að drífa mig upp í bæ og kaupa nammi á leiðinni heim. Ég þáði að sjálfsögðu fimmkallinn sem í þá daga var bréfpeningur en sagði “Ertu vitlaus maður, heill fimmkall í slikkerí,“ og ég stakk fimmkallinum djúpt í hægri buxnavasann, klappaði síðan létt utan á hann og fór hvergi.

Ég man að allir viðstaddir hlógu dátt en ég skildi ekki hvað var svona fyndið. Það var síðan sá ágæti nágranni Helgi Hafliða í Útvegsbankanum sem fékk það hlutverk að taka fimmkallinn til varðveislu næst þegar sparibaukurinn var tæmdur. Mér hafði nefnilega verið sagt og að ráðdeild og sparsemi væri dygð og sú skoðun afa og ömmu hafði tekið sér bólfestu í barnssálinni og ég var auðvitað mjög ákveðinn talsmaður minnar sannfæringar.

Amma Sóley bakaði oft kleinur.
Ljósmynd: LRÓ.

Þegar ég kom heim spurði ég ömmu hvað væri að þessum manni.

Hún var einmitt nýbyrjuð að baka kleinur þennan eftirmiðdag og svaraði mér ekki alveg strax. Ég settist við eldhúsborðið, hallaði mér fram á það með hönd undir kinn og setti mig í þannig stellingar að ekki varð misskilið að hér sæti ég og vildi fá svar við áleitinna spurningu.

Það snarkaði í feitinni í pottinum og amma hamaðist við að fletja út kleinudeigið með kökukeflinu og bjóst til að fara að skera það með kleinujárninu.

Ég hóf þá upp raust mína að nýju og endurtók spurninguna.

Varstu niður í slipp hjá honum afa þínum? Já, en af hverju er Gústi guðsmaður eiginlega að halda ræðu niður á torgi? Er eitthvað að honum? Af hverju er hann ekki að vinna í síld eða eitthvað?

Í því kom Balda inn um dyrnar. Balda bjó upp á Hávegi 12b hjá Ingibjörgu frænku minni og Guðmundi frænda sínum sem bjó til Guðmundartúnið þar sem hafði verið gróðurlítill melur áður, en það var síðan við hann kennt.

Hún hafði víst heyrt eitthvað til mín því hún hló mikið og sagði. Blessað barnið, það eru aldeilis spurningar, ja hérna, blessað barnið.

Barnið var víst ég sem var næstum því orðið tíu ára, en Balda stoppaði stutt, og eftir að hún fór settist amma niður og sagði mér það sem hún vissi um Gústa guðsmann.

Hann hafði víst átt erfiða æsku og trúði meira á guð en allir aðrir sem hún þekkti, og hún sýndi mér litla miða sem hann hafði skrifað upp úr biblíunni og látið hana og aðra vegfarendur hafa niður í bæ þegar hann var þar að prédika.

Hún geymdi þá ofan í skúffu í eldhúsborðinu sem afi hafði smíðað, innan í snjáðri sálmabók sem þar var geymd. Hún sagði mér að hann gæfi næstum því alla peningana sína til fátækra og ætti sennilega lítið eftir fyrir mat handa sjálfum sér.

En af hverju gefur ekki einhver honum eitthvað ef hann er svona góður?

Mér varð litið á kleinupottinn og andaði að mér ilminum af fyrstu kleinunum sem upp úr honum komu. Mér fannst amma vera orðin öllu fámálli en venjulega og einkennilega hugsandi á svipinn og barnshjarta mitt fylltist samúð í garð Gústa fyrir hlutskipti það sem hann hafði kosið sér, en jafnframt réttlátri reiði út í allt það ranglæti sem til var í öllum heiminum.

„Ég vil gera eitthvað fyrir hann Gústa“ sagði ég fastmæltur.

„Hvað ætti það svo sem að vera“ spurði amma meðan hún slakaði meira kleinudeigi ofan í feitina.

„Ég vil gefa honum kleinur“ sagði ég og horfði á pottinn.

„Hann fær örugglega aldrei kleinur“ bætti ég við.

„Já, já. Gefðu honum kleinur“ sagði amma fljótmælt og litaðist um eftir einhverju til að setja þær í.

Þau afi söfnuðu nefnilega saman umbúðum úr verslunum bæjarins sem hægt var að nota aftur, brutu snyrtilega saman og geymdu í litlu hólfi milli veggjar og ísskáps. Þar var einnig hægt að ganga að vísu innkaupaneti heimilisins sem var búið til úr ljósgrænu nylonbandi sem minnti ofurlítið á einhvers konar fiskinet.

Ég stóð stoltur upp úr eldhússtólnum og fannst ég hafa farið með sigur af hólmi í baráttunni við hin myrku og illu öfl.

Amma dró fram brúnan bréfboka sem ég held svei mér þá að hafi verið ættaður úr búðinni hans Sigga Sófusar og setti í hann eins margar kleinur og þar komust fyrir með góðu móti.

Ég lagði síðan glaðbeittur af stað niður stíginn fyrir sunnan Hverfisgötuna, framhjá Steinaflötum þar sem þá bjuggu Johansen kafari á Birninum á efri hæðinni, en Raggi Gísla trillukarl ásamt sínu fólki niðri, og ég hélt áfram niður að Lindargötunni og fram hjá húsi Ólöfu og Eyþórs skipstjóra.

Þegar ég ætlaði yfir Suðurgötuna fyrir sunnan Bakkabúðina, sá ég að það kom maður hjólandi neðan úr bæ. Ég vissi að þessi maður var kallaður “Gvendur í bænum” og einhvern tíma hafði ég heyrt að hann ætti annað hvort riffil eða haglabyssu nema það hafi verið hvoru tveggja.

Ég hinkraði við, því ekki vildi ég þvælast fyrir honum en Gvendur leið mjúklega framhjá á hjólinu sínu og veitti mér enga athygli. Það var ekki fyrr en löngu síðar að ég vissi að þetta var fínasti karl og ekki nokkur ástæða til að vera neitt smeykur við hann.

Mér létti þó svolítið þegar hann var kominn fram hjá litla húsinu hennar Völlu með hárnetið, stigin af baki og leiddi hjólið framhjá húsinu hennar Jónu Möller sem sat svo oft við gluggann og talaði í símann. Ég hélt þá áfram niður sneiðinginn af Suðurgötunni, yfir Tjarnargötuna og fram á gamla síldarplanið.