Bạch Liên chạy tắt vào cửa mé sau vườn, còn Dũng cho ngựa sải một vòng ra cổng trước.
Qua một sân gạch rộng mênh mông, hai chú cháu bước lên thềm nhà trên. Vắng hoe, Đồng ngạc nhiên hỏi cháu:
- Kẻ ăn người làm đâu cả mà lặng ngắt vậy cháu?
- Nhà trơ trọi có hai bà cháu. Nuôi thêm một bà già giúp việc, suốt ngày lúi húi trong bếp hay ngoài vườn, làm chi mà chẳng vắng.
Trong khi Dũng loay hoay mở mấy cánh cửa ra cho thoáng, Đồng ngay người đứng ngắm gian chính dinh cơ của một vị trọng thần triều Quang Trung hoàng đế.
Ông chú lắc vai thằng cháu:
- Đồ đạc nhà quan Thiếu Phó trần thiết ở đâu? Sao để trống trải thế này?
Dũng cười buồn:
- Có đồ đạc đâu mà trần thiết! Nhà này thanh bạch lắm. Tiếng là được hưởng lộc của mấy xã đấy, nhưng sự thực thì thu được cũng hay, mà không thu được cũng thôi. Đúng là "tiếng cả nhà không" mà.
Vẫn chưa thấy cụ cố bà ra khách, chàng trai trẻ nói chuyện tiếp cho ông chú nghe đỡ sốt ruột.
- Hai ông bà cùng làm quan lớn mà nhà chẳng có gì. Càng ngày càng nghèo, nhất là từ ngày được Đức Vua ban cho một món quà quí giá là một chú voi con. Nó ăn dữ quá, không lẽ người nhịn để voi xơi cho thích miệng.
Nghe câu chuyện hay hay, Đồng gượng cười:
- Bây giờ chú mới biết cái vụ nhà nghèo nuôi voi đấy chứ.
- Khốn nỗi nhà đã nghèo mà cả hai bà cháu đều hay làm việc nghĩa. Cả làng này chả mấy ai là không chịu ơn bà cụ và cô bé.
Đồng ngây thơ hỏi:
- Chú tưởng làng này giàu có chứ. Bình Phú mà!
- Bình thì có bình, nhưng phú thì không phú mấy. Hoặc giả có giàu tình, giàu nghĩa mà thôi.
- Ờ, cứ coi đám trẻ đứng vây chú để lo bênh vực cô Bạch Liên, cũng đủ thấy dân làng này trọng nghĩa...
Có tiếng cửa mé trong mở rộng. Ánh sáng ùa vào. Bà cụ vịn vai cháu gái bước lên nhà trên. Đồng vội quỳ gối lạy chào. Bà cụ vừa ngồi xuống ghế vừa bảo Dũng:
- Đỡ chú đứng lên đi. Vợ chồng nhà Diệu có nhắn gì, chú nói cho già hay đi, tốt hơn là làm đại lễ.
Đồng đứng lên, nước mắt ràn rụa. Bấy nhiêu đủ báo cho hai bà cháu biết trước một tin chẳng lành.
Thấy vậy, bà cụ thở dài hỏi, giọng chán chường nhưng bình tĩnh:
- Vậy là cả dâu, cả con trai của già đều bị hại rồi hay sao?
Đồng lắc đầu, mấy giọt nước mát từ khuôn mặt sạm nắng rơi xuống như những giọt mưa lác đác:
- Bẩm cụ, chưa ạ. Ông bà Thiếu Phó con đều bị giặc bắt ở huyện Thanh Chương.
Cả hai bà cháu cùng la lên, kinh ngạc đến tột cùng:
- Huyện Thanh Chương?
- Dạ.
Bà cụ lắc đầu, chậm rãi như nói một mình:
- Lại có chuyện vô lý đến thế sao? Nhà Diệu làm trấn thủ Nghệ An. Không lẽ nó ăn ở bất nhân thất đức đến độ bị bắt ở ngay huyện Thanh Chương là huyện nhà!
- Bẩm cụ không phải thế đâu ạ. Ông bà con lui quân về vẫn được bà con huyện nhà tiếp rước chu tất. Nhưng chẳng may trong số những kẻ đã chịu ơn sâu của quan trấn thủ, lại có một tên phản bội. Nó theo giặc từ lâu mà không ai hay biết. Vì thế ông bà mới vô tình mà mắc phải mưu gian.
- Đầu đuôi việc ấy thế nào chú cứ nói. Già đủ can đảm nghe những chuyện không may ghê gớm nhất. Vì vợ chồng nhà Diệu đã làm tướng thì cái chết lúc nào chả cầm chắc trong tay...Sớm hay muộn có xá gì!
- Dạ con xin kể đây.
***
Có thám mã báo tin về cho đại quân nhà Nguyễn Phúc vừa bị một mẻ chết hụt ở thành Trấn Ninh hay: vợ chồng đại tướng Trần Quang Diệu hiện đang cưỡi chung một thớt voi từ Thanh Hóa dẫn quân vào đàng trong, chả mấy chốc quân Tây Sơn sẽ tới huyện Thanh Chương là một nơi đất giàu dân mạnh.
Đạo quân truy kích đang hăng hái rượt nã được tin mừng ấy bỗng dưng khựng lại. Từ lớn tới nhỏ, họ đều ngán không muốn đụng độ với hai người mà họ kiềng mặt nhất kể từ sau ngày Bắc Bình Vương băng hà.
Đặc biệt lần này cả các danh tướng cũng ngoảnh mặt làm ngơ để cho bọn đàn em có dịp trổ tài thao lược mà lập công với bề trên.
Quả có mấy viên tì tướng tình nguyện làm cái công việc "trói hổ" khó khăn ấy thật.
Chiều nay, gần đến huyện Thanh Chương, họ kiếm một chỗ thật kín đáo, quây quần nhau đánh chén và bàn mưu tính kế.
Toàn là một lũ đầu trâu mặt ngựa, tên nào cũng có ít ra là một nét tàn ác hơn tên nào. Duy có gã cầm đầu là khác hẳn: mặt mũi trắng trẻo và thân hình đều đặn. Nếu không có cặp mắt ti hí luôn luôn nhìn trộm thì khó lòng người đối thoại dám cho y là một tên nguy hiểm cần phải đề phòng.
Mâm đã dọn lên, rượu đầy bình và đồ nhậu ê hề. Tên chủ tọa nâng ly, ngó đồng bọn với một vẻ dương dương tự đắc.
- Uống đi, uống đi, các chú! Bây giờ các chú nào biết tại sao thiên hạ để cho thằng Cai Tuệ này cáng đáng công việc khó khăn nhưng béo bở này không?
Cả bọn lắc đầu. Y cắt nghĩa:
- Này nhé, mọi bận hễ có cơ đánh thắng là họ tranh nhau đi. Có lúc vặc nhau lung tung beng. Nhưng lần này thì khác hẳn. Tiền quân lắc, hậu quân cũng lắc. Tả quân làm ngơ thì hữu quân cũng lờ luôn. Tại sao vậy?
Y đặt câu hỏi dồn dập để chính y giải đáp:
- Là vì miếng mồi mới thấy tưởng là ngon, kỳ thực rất khó nhá. Mà nhá không xong thì thân bại danh liệt ngay lập tức. Nếu ta chịu khó kiểm điểm tình hình thì thấy ngay: bên kia tuy thua nhưng lực lượng còn mạnh. Họ Trần và họ Bùi là hai con mãnh hổ còn y nguyên móng vuốt. Đụng vào chả có gì là chắc ăn. Trái lại, dám vỡ mặt như chơi...
Còn bên mình tuy ngoài miệng hăng thật đấy nhưng trong bụng còn run mỗi khi nhớ lại cái cảnh bà Bùi Thị Xuân cưỡi voi thét tướng sĩ vây thành Trấn Ninh trong hai ngày ròng rã. Nếu không vì một chuyện hiểu lầm, bên kia vội rút lui lúc chiến thắng đã gần kề thì e rằng giờ này thây chúng ta đã phơi đầy trong Lũy Đồng Hới rồi. Từ lớn chí bé, ai cũng sợ, ai cũng ghét bà Xuân, và ai cũng muốn giết bà ta cho hả giận. Nhưng không ai dám cầm quân đánh bà. Còn ông Diệu thì một số lớn quân ta còn nhớ cái trận ông hạ thành Qui Nhơn. Họ đã được ông tha chết và chắc rằng ít nhiều họ phải nhớ ơn. Cầm đám quân ấy mà đánh với ông Diệu thì mười phần nắm được mấy phần thắng, mấy phần bại? Thua là cái chắc, nên ai dại gì đưa đầu ra chịu báng?
Đám bộ hạ mặt mũi đỏ gay, miệng nhồm nhoàm, tranh nhau nói:
- Đại ca luận rất hay, có lý vô cùng. Nhưng đàn em xin hỏi một câu: Tại làm sao bỗng dưng đại ca lại đưa va ra gánh vác trong khi thiên hạ đều sợ co vòi?
Cai Tuệ cười vang, ra vẻ đắc chí:
- Có thế mới hay chứ! Làm được cái việc mà thiên hạ không ai làm nổi mới đáng được gọi là anh tài!
Uống một hơi cạn chén, y khà một tiếng hả hê, rồi ề à nói tiếp:
- Lấy sức ra mà đấu thì ta chẳng bằng ai. Vậy không thể dùng sức được. Mà đã không thể dùng sức thì ta phải dùng mẹo. À, à, mẹo cũng có năm bảy thứ. Không phải bất cứ ai cũng có thể dùng được bất cứ mẹo nào. Nghĩa là có những cái mẹo mà ông Thành ông Duyệt không dám làm, hay không thèm làm vì sợ ô uế mất thanh danh. Nhưng ta làm được. Ta chỉ là một tên vô danh tiểu tốt.
Y lại cười to hơn trước:
- Thiên hạ ai biết thằng Cai Tuệ này là cái thằng chó chết nào mà chê với chẳng cười! Chỉ biết một khi mẹo ta thành ta sẽ được ban khen, ta sẽ được thăng quan tiến chức...Có tiền, có thế lực rồi thì...khỏi nói. Đứa nào ấm ớ, ông sai quân đánh cho vỡ mặt! Không thì cũng ở tù mọt gông!
Bọn đàn em phụ họa, bốc đàn anh lên như diều:
- Đại ca đã ra tay thì phải biết! Đến ông Gia Cát Khổng Minh sống lại cũng chưa chắc sánh bằng! Trời ơi! Phen này, đàn anh lập được công to thì đàn em cũng có phận nhờ đấy nhé. Nhưng...
- Nhưng cái gì?
- Nhưng không biết cái mưu thần của đại ca nó ra làm sao?
- Bí mật! Thiên cơ bất khả lậu! Rồi các chú khắc rõ. Bây giờ chỉ mới nên biết sơ sơ rằng bao nhiêu mưu thần chước quỷ đều nằm ở trong cái đầu này. Còn phép tắc "đào hải di sơn" thì ta để cả trong cái túi áo này.
Vừa nói, y vừa vỗ vào đầu, rồi vào túi áo kêu bồm bộp.
Trời đã tối hẳn, y đứng dậy trong khi lũ kia còn ngồi nán lại tuyên bố phải uống cho kỳ hết chỗ rượu còn lại mới thôi. Y tỏ ra thông cảm:
- Được rồi, đêm nay chẳng có việc gì làm, các chú cứ phè phỡn cho thỏa thích đi. Mai hẵng hay. Bây giờ ta phải đi lo giương bẫy chẳng những chỉ để bắt có hai con mãnh hổ mà thôi đâu, mà còn tóm trọn ổ cả bầy chồn lũ cáo.
Ngẫm nghĩ một lát, y dặn dò đồng bọn:
- Đêm nay, ta về huyện Thanh Chương xếp đặt. Các chú chỉ có mỗi một việc thật dễ là lo giấu cho thật kỹ các bộ quần áo lính và những khí giới phòng thân thôi. Trưa mai các chú nhớ đội khăn mặc áo cho chỉnh tề, ta sẽ có việc điều động. À, ngựa cũng giấu đi, chỉ để lại một vài con dùng vào việc liên lạc với đoàn quân tiếp ứng mà thôi nhé.
Dứt lời, y phóng mình vào trong bóng đêm mất dạng.
Cánh cửa nhà bếp hé mở được đẩy rộng dần ra, không gây nên một tiếng động nhỏ. Một bóng đen quen thuộc khẽ lách vào êm như ru.
Cô gái đang lúi húi với siêu nước sắp sôi bỗng giật bắn mình khi nghe gió ngoài vườn phả vào lưng lạnh ngắt. Nàng đứng phắt dậy, quay lại trố mắt ngó người lạ mặt.
Nàng reo lên sau một phút thảng thốt:
- A! Anh Tuệ! Anh Tuệ đã về đấy ư? Thầy mẹ mong anh mãi.
Có tiếng la từ nhà trên vọng xuống:
- Cái gì léo nhéo dưới ấy hả Tâm?
- Dạ, thưa anh cả con đã về đấy ạ. Thầy ơi! Mẹ ơi! Anh Cả đã về! Trời ơi! Anh về nhà em mừng hết lớn.
Hai anh em dắt nhau lên nhà trên, nơi ông bà huyện Châu Văn Mẫn đang ngồi bàn chuyện giữa chiếc sập gụ chân quỳ bóng lộn.
Bà huyện mừng rỡ, đứng dậy, ôm hai vai cậu con trai, nói tíu tít:
- Thảo nào, tao nghe thấy con Vàng sủa có mỗi một tiếng, rồi nó nhảy cẫng lên mừng. Tưởng ai hóa ra thằng Cả. Thế nào, con đi đâu cả năm nay không ngó ngàng chi đến nhà cửa? Làm thầy mẹ nhớ thương hết sức! Bây giờ con ở đâu, làm nghề ngỗng gì? Có khá không?...
Cô em gái săn đón hỏi anh:
- Chắc anh Cả chưa xơi cơm tối. Để em xuống bếp làm thật nhanh vài món anh ăn nhé.
- Thôi, ăn rồi!
Bà mẹ và cô con gái vui vẻ và vồn vã bao nhiêu thì cậu con trai lừng khừng và ông bố nghiêm nghị bấy nhiêu.
Vẫn ngồi xếp bằng trên sập, ông huyện Mẫn trừng mắt hỏi, giọng gay gắt:
- Cậu bỏ nhà đi đâu cả năm nay thế? Không theo giặc đấy chứ?
Tuệ mím môi hậm hực. Trợn đôi mắt ti hí lên nhìn cha, y cố nén giận để câu trả lời còn giữ được lễ phép chút đỉnh:
- Thật con không hiểu tại sao bất cứ ai khác với những người thầy ưa, thầy đều cho là giặc cả.
Ông chồng ngồi lẳng lặng, kéo cái điếu bát bằng sứ lại gần, trong khi bà vợ ôn tồn nói sau một tiếng thở dài kín đáo:
- Lạ quá! Hai cha con vừa mới gặp nhau, chưa nói với nhau được đến hai câu đã xung khắc nhau rồi!
Ngắm nghía thấy con trai ăn mặc chững chạc, bà cũng mừng, lại tíu tít như hồi nãy:
- Này, mẹ hỏi con phải nói thật. Bây giờ con làm gì? Có dễ chịu không? Nói cho thầy mẹ mừng đi con.
Ngạo nghễ, y buông ba tiếng cộc lốc:
- Con làm quan!
Vừa ngậm vào chiếc xe điếu chưa kịp hút, ông bố vội nhả ngay ra, thốt cộc lốc không kém:
- Quan!...
Ông kịp dừng lại không nói nốt những lời cay độc chỉ đào sâu thêm cái hố chia cách giữa hai cha con.
Như đọc được ý nghĩ của chồng, bà huyện cười dàn hòa, rồi nhỏ nhẹ bảo chồng:
- Nếu con có chí tiến thân và nhờ trời gặp được vận may thì cũng là một điều đáng mừng chứ sao. Vả lại, như tài học của con nó, tôi nghĩ làm quan cũng chẳng phải là một điều khó khăn cho lắm.
- Biết rồi! Tôi có bảo nó kém thông minh bao giờ đâu. Nhưng nó lười như hủi, lại ham chơi, tối ngày chỉ tụm năm tụm ba với những phường vô lại, rượu chè cờ bạc, thử hỏi thế thì đỗ đạt vào đâu, và làm quan vào cái khổ nào?
Tuệ cười khẩy:
- Nói như thầy thì cứ phải làm con mọt sách, gậm cho nát mấy chữ "chi hồ dã giả" mới hiển đạt được hay sao?
Ông bố cười gằn, hỏi vặn:
- Vậy ra mày kiếm lối đi làm quan tắt?
Cậu con đáp, giọng chắc nịch:
- Vâng. Đường lối nào chả thế miễn cho tới được mục đích thì thôi!
Ông huyện Mẫn lắc đầu, khẳng định:
- Không được! Đã là con tao thì có muốn làm quan, phải theo con đường thẳng băng, đường đường chính chính...
Bây giờ đến lượt người con châm biếm:
- Nghĩa là phải học rạc người ra để giật cho được cái cử nhân hay cái tiến sĩ, rồi lẹt đẹt làm ông quan huyện như thầy. Khi ì ạch leo lên được cái ghế tri phủ thì đã sắp sửa "hai năm mươi" rồi còn gì ! Xin lỗi thầy, con không ưa cái trò lẩm cẩm đó.
Lời lẽ tuy có hỗn láo xấc xược, nhưng ý nghĩ của y thật đã rõ ràng.
Muốn tìm hiểu thêm, người cha đành nuốt giận hỏi:
- Vậy chứ mục đích của cậu, cậu đã đạt được phần nào chưa?
- Chưa, nhưng cũng sắp sửa. Chả mấy hồi! Có thể nói cái "quận công" con đã nắm chắc ở trong tay.
Cả hai ông bà cùng giật bắn mình. Tuệ nhơn nhơn nói tiếp:
- Hiện giờ, con mới giữ một chức quan nho nhỏ thôi. Cũng kẻ hầu người hạ như ai, nhưng con chưa toại nguyện. Phải cao hơn thế nhiều, đại khái như: văn thì làm một bực đường quan, võ thì phải làm đại tướng. Có thế mới thỏa được chí bình sinh...Chẳng những vậy...
Thấy y trầm ngâm chưa chịu nói tiếp, bà huyện hỏi dồn:
- Sao nữa hả con?
- Chẳng những vậy, con còn muốn giúp cho thầy con được vinh thăng...
- Vinh thăng? Vinh thăng lên chức gì nào?
- Nói giả dụ như lên chức trấn thủ Nghệ An, có được không hở mẹ?
Như lờ mờ đoán được thâm ý của thằng con ngỗ nghịch, ông huyện kín đáo đưa mắt ra dấu cho vợ nên thận trọng lời nói. Bà hiểu ý, nín lặng đợi y nói tiếp, Tuệ hạ thấp giọng, nói chỉ vừa đủ nghe:
- Nếu con không lầm thì trưa hay chiều mai, đại quân của ông bà Thiếu Phó tới đây...Thầy mẹ đừng giấu giếm vô ích. Con biết hết, biết tường tận là đàng khác. Nếu thầy chịu nghe con, chỉ cần ra tay một chút xíu, chả khó nhọc gì mà cả hai cha con mình đều làm nên sự nghiệp...
Mẹ y hỏi gặng:
- Nghĩa là sao, con?
- Nghĩa là lừa bắt trọn ổ, trói cổ dâng cho Nguyễn Ánh.
Cơn giận nổi lên đùng đùng, ông già đập tay đánh chát xuống mặt văn kỷ, quát tháo ầm ầm:
- Muốn sống muốn tốt, mày hãy câm cái mồm lại, đồ bất hiếu bất mục, bất nhân bất nghĩa! Mày không nhớ ai giải cứu cho cả nhà mày khi gặp nạn ở Thanh Hóa hay sao? Ai thương tình tao mà tha tội chết cho mày khi mày cậy thần cậy thế đánh chết người dân hiền lành vô tội? Ai mở đường cho mày ăn năn hối cải mà bây giờ mày lấy ơn làm oán? Thôi, tôi hiểu hết rồi, mày đổ đốn đâm đầu theo giặc. Rồi nghe lời giặc về đây dụ tao phản chủ. Có phải thế không? Thôi thôi, đừng nói thêm câu nào nữa, mày khôn hồn hãy bước ra khỏi nhà tao ngay lập tức!
Biết con không ai bằng cha, nhưng thương con cũng không ai bằng mẹ. Bà huyện gạt nước mắt can:
- Xin ông bớt giận. Con nó dại dột ăn nói bậy bạ. Sự thực, đâu có dám làm sằng. Ông tha thứ cho con đi.
- Tha thứ! Để nó gây tai vạ và bôi tro trát trấu vào mặt tôi hay sao?
Vẫn đấu dịu, người đàn bà van vỉ:
- Bây giờ đã khuya rồi, ông cho con nó ở nhà đêm nay để cho tôi khuyên nhủ. Mai hẵng hay.
- Bà muốn làm thế nào thì làm. Sáng mai, tôi không muốn trông thấy cái mặt nó ở nhà này nữa.
Tâm đon đả nắm tay anh:
- Em đã đặt nước tắm cho anh rồi đó. Nước vừa sôi, anh xuống tắm một cái cho nó khoẻ. Rồi em hâm nồi cháo gà, anh xơi nhé.
Trông thấy bóng hai anh em bước xuống sân, ông Mẫn lắc đầu, than thở với bà vợ đang đứng tựa vào cột nhà, nước mắt ràn rụa:
- Tôi nóng quá thành ra hơi hớ. Đáng lẽ mình phải dằn lòng gạn hỏi cho ra mưu mẹo nó định dùng để hại ông bà Thiếu Phó.
Ngẫm nghĩ một lúc lâu, ông thú thực với bà:
- Về văn chương chữ nghĩa, nó không bằng tôi. Nhưng về mưu mô quỷ quyệt, quả tình tôi thua nó xa. Tôi không tài nào đoán được nó định giở trò gì.
- Tôi đồ chừng nó cũng chưa có mưu mẹo gì đâu. Hoặc giả mưu mẹo của nó phải được ông tiếp tay mới thi hành được.
- Bà nói có lý. Tôi cũng chỉ mong như vậy.
Vẫy Tâm vừa rón rén từ nhà dưới bước lên, ông thì thầm căn dặn cả hai mẹ con:
- Tôi đã nói từ trước: thằng Tuệ nhà mình có tướng phản trắc. Cái khẩu khí của nó ngày hôm nay cho thấy nó quả là một tên đáng sợ. Vậy hai mẹ con phải kín mồm kín miệng, không được để hở cái tin chiều mai nhà mình có tiệc. Sáng sớm mai, nó nấn ná cách nào để ở lại nhà, bà cũng phải tìm cách tống khứ nó đi. Còn con Tâm, nhớ để mắt vào những đồ ăn thức uống làm sẵn chờ đãi khách. Chớ để cho nó láng cháng lại gần mấy hũ rượu thuốc của thầy mà khốn đấy. Hễ thấy nó làm cái gì đáng nghi ngờ, mày cứ kêu toáng lên, một là để cho nó sợ, hai là để có người hay chừng mà tiếp cứu...
- Dạ.
Tâm ngơ ngác không hiểu anh nàng có thể làm cái gì ghê gớm đến nỗi cha phải dặn dò kỹ càng và gắt gao đến thế.