Phần 5
Thứ Sáu…
Hằng tuần, cứ vào buổi tối thứ sáu thì bài vở của số báo mới đã gần hoàn tất. Đó là số báo sẽ phát hành vào 2 tuần lễ sau. Nghĩa là luôn luôn tòa soạn phải đi trước thời gian tới 2 tuần lễ. Thí dụ hôm nay các sạp báo bắt đầu bầy bán số 84, thì máy trên nhà in đã đang in dở dang số 85 và tòa soạn đang hoàn tất số 86 để trong vòng 2 ngày nữa, tức là tới chủ nhật, phải giao đi chụp phim. Như chú Bách Khoa đã trình bầy về kỹ thuật ấn loát ở số 51, tờ Thiếu Nhi đã phải trải qua nhiều giai đoạn:
1) Lựa bài đăng và ghi các kiểu chữ trên bản thảo.
2) Chuyển bản thảo xuống phòng xếp chữ.
3 Ấn công xếp chữ xong, lăn bài trên giấy rồi trả lại tòa soạn để sửa lỗi lần thứ nhất (première morasse).
4) Sau khi sửa lỗi xong, tòa soạn hoàn bài vỗ xuống phòng chữ. Ấn công sửa những lỗi sai rồi lại lăn lên giấy, trả lại cho tòa soạn để kiểm soát lần thứ hai (deuxième morasse).
5) Ấn công sửa nốt những lỗi còn sót rồi lăn bài trên những tờ giấy tốt bằng một cái máy lăn bằng tay.
6) Bài lăn trên giấy trắng sẽ trả lại tòa soạn. Đến đây là hết giai đoạn xếp chữ.
7) Ở tòa soạn, các bài đã lăn, được đem dán thành từng trang. Mỗi kỳ phải có đủ 32 trang. Lúc dán có chừa những khoảng trống để họa sĩ Vi Vi minh họa.
8) Họa sĩ Vi Vi đã dành mỗi tuần, nguyên một buổi tối để vừa đọc nội dung vừa vẽ những bức hình cho thích hợp với bài.
9) Khi 32 trang đã đầy đủ, chừng đó mới làm mục lục (in ở trang 1 mỗi số).
10) Tòa soạn đọc lại từng trang báo đã dán để sửa bằng tay những lỗi còn sót lại. Khi đã sạch hết lỗi rồi, thì công việc của tòa soạn được coi là hoàn tất để chuyển qua giai đoạn ấn loát.
11) Tờ báo đã hoàn tất, được giao đi chụp phim (chụp nguyên từng trang một). Phim chụp được mới là âm bản (négatif) phải rửa lại lần thứ hai để có những phim dương bản (positif).
12) Những trang phim dương bản này được một nhóm chuyên viên “mise” trên một bảng nylon lớn bằng kích thước tờ nhật báo. Trên mỗi bảng nylon có thể dán được 8 trang Thiếu Nhi.
13) Các bảng nylon ấy lại được chuyển xuống phòng phim để rửa lên mặt kẽm, gọi là đem ép kẽm.
14) Bản kẽm được gắn lên máy in và để cho máy tự động điều khiển in ra trên giấy báo.
15) Số lượng tờ báo khi được in xong, sẽ đem chở về nhà đóng sách. Ở đây, tờ bìa có trả lời hộp thư của chị ĐPK đã chờ sẵn để những người thợ ghép ruột vào với bìa, đem đóng kim rồi đưa vào máy xén, cắt cho tươm tất. Những số báo thế là thành hình, được gói ghém kỹ lưỡng để giao cho các nhà phát hành đem phổ biến trên toàn quốc. Nhà phát hành sau đó 4 tuần sẽ thanh toán với quản lý về số báo bán được. Nghĩa là khi báo ra tới số 4 thì nhà phát hành sẽ tính toán kiểm kê để thanh toán tiền cho số 1. Do đó, số vốn điều hành cho 1 tờ báo, tối thiểu là phải đủ tiền in 4 số, đó là chưa kể tiền quảng cáo, và cho rằng báo bán ra thu được hòa vốn (Điều này ít khi xảy ra, nhất là với các báo Thiếu Nhi lành mạnh). Trường hợp báo số 1 chỉ thu về nửa vốn, thì tòa soạn vẫn phải bù đắp thêm vào chỗ lỗ lã để tiếp tục in số 6, số 7, số 8…v.v… như Thiếu Nhi đã phải bù đắp liên tục cho đến nay là đã tới số ngoài 80 rồi. Như thế, nếu không có trường vốn để chịu đựng thì tờ báo sẽ chết ngay khi mới chập chững ở ngay sau vài bước đầu.
Nhiều em đã viết thư về thắc mắc, hỏi nếu báo bán lỗ thì tại sao ta không in chỉ vừa đủ số bán thôi, như vậy có phải đỡ lỗ vốn vì tiền in, tiền giấy của các số còn ế không? Nhưng đi vào thực tế, thì làm sao ta có thể phân phối được số báo vào đúng những tay người mua để cứ hễ có 3000 độc giả thì chỉ in đúng 3000 số. Khi giao báo, nhà phát hành sẽ giao theo hệ thống sạp. Không phải sạp nào cũng biết chắc mình bán được bao nhiêu số để chỉ lấy đúng từng ấy số. Có tuần lấy 10 số chỉ bán được có hai (trả về 8 số). Có tuần lấy 5 số lại bán được cả 5 số, đòi lấy thêm 5 số nữa nhưng rồi chỉ bán thêm được 1 số (ế 4 số). Số bán ế ấy sẽ giao trả về cho tòa soạn. Như vậy, để có thể phát hành báo được dồi dào, nhà báo nào cũng thế, bắt buộc phải in một số lượng cao hơn là số báo thực sự bán được. Thường thường muốn bán 6000 số bắt buộc phải in 10.000 hay 12.000 số. Theo kinh nghiệm của các nhà phát hành thì tờ báo nào bán được 50% số báo phát hành là tờ báo đã thuộc vào loại khá. Có nhiều tờ in 5000 số chỉ bán được không tới 200 tờ (họ sống vào nguồn tài trợ khác). Tờ Yết Kiêu số 1 của Lê Tất Điều in 20.000 số chỉ bán được vỏn vẹn có 80 số! (Bây giờ tình trạng tương đối đã khá hơn, nhưng cũng vẫn còn lỗ lã không thua gì Thiếu Nhi cả).
Phần 6
Thứ sáu (tiếp theo)
Phần chữ trên trang báo của các bài sáng tác sau khi được mis xong sẽ chuyển tới họa sĩ Vi Vi để minh họa. Công việc này, họa sĩ thực hiện ngay ở tòa soạn. Trung bình vẽ xong phần minh họa cho một truyện ngắn (có từ 3 đến 4 tranh) phải mất từ một giờ rưỡi đến 2 giờ. Trước hết, họa sĩ phải đọc hết bài sáng tác để nắm vững ý của tác giả, sau đó mới lựa chọn chi tiết đặc sắc để thực hiện lên nét vẽ. Họa sĩ Vi Vi có một điểm độc đáo là vẽ không bao giờ tẩy xóa. Rất ít khi họa sĩ xài bút chì để phác trước, hoặc nếu cần phác thì chỉ vài nét sơ sài rồi dùng bút mực vẽ trực tiếp. Trong gần 2 năm làm việc ở tòa soạn, chúng tôi chưa hề thấy Vi Vi cầm đến cục gôm lúc minh họa. Tuy tài ba dư thừa như vậy, mà họa sĩ làm việc hết sức thận trong và luôn luôn bỏ thì giờ để nghiên cứu, trau giồi. Như trong dịp Tết Quý Sửu vừa qua, để có thể vẽ Trâu được chính xác, cùng tìm ra được những đường nét độc đáo của Trâu, Vi Vi đã cất công vác máy hình về đồng quê chụp một hơi 2 cuộn phim gồm 72 hình, toàn lấy Trâu làm tài tử chính. Vì thế ngoài nghề vẽ, Vi Vi còn là một nhà chơi ảnh tài tử. Họa sĩ chụp lấy, rửa phim lấy và có cả máy phóng ảnh, máy chiếu phim slide mầu không thua gì một tiệm chụp hình chuyên nghiệp. Điều này làm tôi nhớ đến câu “Thiên Tài chẳng qua chỉ là sự kiên nhẫn lâu dài” cũng như nhà danh họa Picasso đã có lần nói : “Thiên tài 5 phần trăm tạo nên bằng cảm hứng và 95 phần trăm bằng khổ công, chịu khó”.
Thứ bẩy:
Hôm nay, các sạp ở Saigon đã bầy bán Thiếu Nhi số 83, số có đăng phóng sự “Thiếu Nhi trên đường đi tìm đất đứng”. Nhớ đến lời hứa của chị Đ.P.K với các em bán rong là chừng nào báo in ra, sẽ tặng mỗi em một số hình chụp và một tờ báo, nên tòa soạn lại kéo nhau tới chốn cũ một lần nữa. Hành trang kỳ này chỉ có 40 số báo mới và gần 100 tấm ảnh do họa sĩ Vi Vi rửa tặng. Không kể sao cho xiết nỗi vui mừng của các em khi thấy hình của mình được in trên báo. Các em gọi nhau tíu tít, bỏ cả công việc để bu lại xin báo và hình. Để tránh mọi sự lộn xôn gây khó khăn cho tòa soạn, một em bán kẹo đã tự động đứng ra làm trưởng ban trật tự với một lệnh độc nhất ban ra luôn mồm : “Ê! Đàng hoàng tụi bây. Đâu có đó”. Và quả thật, các em tuy lam lũ nhưng đã hết sức đàng hoàng. Không chen. Không lấn. Không chửi thề. Đặc biệt là không một em nào tham lam đòi lấy báo hay hình tới 2 lần. Có một em bán kẹo đứng vơ vẩn, chị Đ.P.K hỏi:
- Em lấy báo chưa?
Em toét miệng trả lời:
- Thưa chị rồi.
- Đâu?
Em bé mở nắp hộp, gạt kẹo về một bên, ở dưới cùng lộ ra tờ báo T.N có hình cô bé tay cầm tổ chim ẩn hiện dưới mấy đồng bạc cắc. Tư cách đàng hoàng của em làm chúng tôi hết sức cảm kích và ghi nhớ mãi. Nhìn thấy nét mặt tươi cười, hớn hở của các em, làm chúng tôi nhớ đến lá thư của em N.T.H. gửi về tòa soạn. Trong thư, em H. viết về một nữ giáo sư ở Hội…:
“Là người Việt nhưng bà lại chửi người Việt là mất dậy, vô ơn với người… Nếu có học trò nào lỡ nói tiếng Việt thì bà nói là tiếng Mỹ sao không nói lại nói tiếng Việt, y như tiếng mọi. Nhưng nếu chỉ có thế thì H. không kể cho tòa soạn nghe làm chi., đàng này bà ta còn nói sang vấn đề báo chí, chê bai đủ thứ, nào là nghèo nàn, nào là nhục nhã vì bà nói : “hôm chủ nhật nào đó, bà đi Saigon gặp phái đoàn đi nài nỉ người ta để cho báo, bà thấy mà nhục lây, không sợ ngoại quốc họ cười”. Mặc dầu bà không nói ra, nhưng H. biết là bà nói báo T.N vì H. có đọc bài phóng sự của chú Tiến”.
Lá thư của em N.T.H. còn dài, còn nêu nhiều thắc mắc về thái độ của bà giáo trong lớp học, nhưng thiết tưởng như thế cũng đủ để bạn đọc hình dung được về một hạng người. Rất may hạng người ấy chỉ là con số rất ít, trong hàng ngũ của giáo giới, ta chỉ nên coi đó là một hiện tượng đặc biệt phát sinh trong một hoàn cảnh nhiễu nhương. Mong em H. cũng đừng lấy thế làm buồn, và mất niềm tin, bởi quanh em, các bậc làm thầy, đáng tôn kính, đang âm thầm xây dựng tương lai của giới trẻ là một tập thể đông đảo gấp ngàn phần cá nhân nhỏ nhoi kia. Bởi nếu không phải như vậy, thì làm sao dân tộc ta còn đứng vững được cho đến ngày nay.