Phần III
Chương 3
CÓ MỘT THỜI NGƯỜI TA CUỒNG NHIỆT ĐI ĐÃI VÀNG
Vài ngày sau đại tá rất lúng túng. Dầu cứ do miệng giếng phun lên hoài mà đã đầy cả ngàn thùng đủ thứ đủ cỡ, xếp chật cả nhà và chung quanh nhà, lại phải cất thêm một cái kho nữa để che những thùng không có nắp.
Ông đã có những dự định lạ lùng nhất, hy vọng xáo lộn thế giới. Có thể được lắm. Nhưng làm sao cho thiên hạ biết được sự phát minh của ông ích lợi ra sao?
Chế những cây đèn như dược sư Kier, rồi đề khởi với vạn quốc đốt đèn bằng dầu lửa ư? Như vậy cần nhiều vốn lắm. Mà đại tá không còn một xu ; chẳng những vậy, còn thiếu tiền công của Sam nữa mà chàng này thì đương mơ mộng những đống vàng.
Đã đành chàng không nghĩ tới số vài Mỹ kim mà đại tá còn thiếu chàng ; số ấy có thấm vào đâu, so với sản nghiệp vĩ đại mà đại tá đã hứa? Bây giờ chàng sắp có sản nghiệp ấy vì đại tá đã không lầm, kiếm ra được dầu lửa mà khắp thế giới đương cần dùng. Nhưng làm sao cho có nhiều người biết mà mua? Đại tá có cảm tưởng như mình tự lừa dối mình và lừa dối chàng, làm cho chàng thất vọng nữa, cho nên ông buồn rầu.
Các bạn ông thấy ngay sự thay đổi ấy. Ông Smith gạn hỏi, đại tá cảm động, cởi lòng với ông.
Ông Smith suy nghĩ suốt một ngày, không hở răng với Sam và cả Marjorie nữa về nỗi lo của đại tá, nhưng đến tối, đợi lúc vắng người, ông nói với ông Drake:
- Cách đây non mười năm, tôi đã được biết một cảnh thiên hạ cuồng nhiệt đi đãi vàng. Chắc ông còn nhớ và tôi khỏi phải nhắc lại cuộc mạo hiểm lạ lùng ấy chứ?
- Tôi còn nhớ, nhưng ông cứ chỉ bảo cho.
- Đó là tất cả đời của Johann Suter (1), vị Hoàng đế Californie.
- Tôi biết ông ta. Ông ta mới mất. Có hồi giàu nhất thế giới mà rồi khi gần chết, phải đi ăn mày trước cửa nhà thờ Cựu Kim Sơn (2).
- Tôi chỉ biết đoạn đầu và đoạn gần cuối câu chuyện của ông ấy. Ông ta gặp những người đi săn ở miền tây về. Hết thảy họ đều kể rằng ở bên kia dãy núi lấp lánh, có một cảnh Thiên đường : đất phì nhiêu ngoài sức tưởng tượng. Lúa không trồng cũng mọc, trái cây thì lớn dị thường. Ông bèn tìm đường tới miền ấy và kiếm được lối “Đại đạo”. Quả như lời thiên hạ đồn, không có miền nào ở địa cầu này mà phì nhiêu bằng. Ông trở về nhà, mướn hết thảy những kẻ vô nghề nghiệp và bọn Da đỏ rồi đưa họ qua Californie. Ông kiên nhẫn làm việc, cực nhọc trong vài năm, thành người giàu nhất thế giới. Mới đầu người ta gọi ông là đại úy Suter, sau gọi là đại tướng Suter. Chính phủ ký giấy cho phép ông khai phá miền ấy. Mọi việc tiến hành khả quan và ông tính đưa vợ ở tại quê hương ông, bên Thụy Sĩ, lại đó ở thì một hôm, một người ở của ông thấy dưới lòng sông Sacramento có một cục vàng thiên nhiên. Lúc ấy người ta mới hay sông có vàng. Thật như trong một chuyện thần tiên. Người ta bỏ hết cả ruộng nương, công việc để đãi cát mò vàng, mặc dầu Suter nghiêm cấm. Thế là cả Suter lẫn những người làm việc với ông đều sạt nghiệp vì họ kiếm được ít vàng quá, không đủ sống. Tụi khẩn hoang tới đốt trại của Suter để cướp những khu đất có vàng. Ông đành đưa đơn kiện, nhưng những vụ như vậy kéo dài hết năm này đến năm khác, sau ông phải đi ăn mày và chết trong cảnh cơ hàn.
Đại tá hỏi:
- Vậy ông muốn khuyên tôi điều chi?
- Tôi biết thêm rằng khi người ta thấy xứ Californie có vàng thì người ta đổ xô nhau lại. Vịnh Cựu Kim Sơn chật những tàu từ mọi xứ tới mà thủy thủ thì trốn hết. Tàu vừa ghé bến, khi một thủy thủ hay tin có mỏ vàng, loan báo cho bạn bè hay, tức thì họ trốn lên bờ hết. Không đầy sáu tháng có hai ngàn chiếc tàu vắng tanh đậu đầy trong vịnh. Tàu nào tới sau đành phải bỏ neo ở ngoài xa rồi người ta chuyền qua những tàu khác bỏ không để vô bờ. Sau này những tàu ấy dùng để cất châu thành Cựu Kim Sơn : phải, cất bằng ván, gỗ lấy ở dưới tàu. Vậy ta thấy hồi ấy đủ các hạng người, đủ các giống người đổ xô nhau về miền Californie ra sao. Người ta phải đặt vội nhiều đạo luật sơ sài và lập các tòa án vì có nhiều vụ giết người quá : họ xâm chiếm đất của người hàng xóm, hy vọng kiếm được nhiều vàng hơn trong khu đất của mình. Cho nên phải đặt lệ rằng kẻ nào chiếm đất và đi khai báo trước nhất thì sẽ được làm chủ miếng đất. (Vì vậy người ta mới gọi những đất ấy là “claim” do động từ reclaim là kêu nài, yêu cầu mà ra) Vậy, thưa đại tá, tôi nghĩ rằng sự phát minh của đại tá cũng sẽ làm cho một số cặn bã của xã hội ùa lại Titusville này như hồi trước đã ùa lại Californie. Cho nên việc thứ nhất mà ông phải làm, để sau này khỏi bị người ta cướp công khó nhọc của ông, là xin phép chính phủ khai phá khu đất trên bờ Suối Dầu này. Vì ông, ông kiếm ra được dầu lửa mặc dầu, sau này vẫn có kẻ bất lương hãm hại, lừa gạt ông để cướp giựt của ông. Ông đã biết rằng ở miền này, mạng con người rẻ lắm.
- Ông nói thật chí lý. Vậy tôi phải kíp đi Pittsburgh làm tờ khai mới được. Nhưng tôi còn ngại tụi Da đỏ, chúng sẽ nghĩ ra sao? Chúng có để yên cho tôi ở trên bờ Suối Dầu này không?
- Tại sao lại không?
Đại tá ngồi một hồi lâu, vẻ mơ màng, sau cùng ông nói:
- Tôi nhớ lời của Kaghamisham nói về cánh Đồng Lửa.
- Thì sao?
- Tôi đã tính lại nơi đó coi. Ngày mai tôi sẽ đi với anh Sam. Có điều gì khó hiểu trong chuyện ấy, ông thấy không?
- Chắc chắn vậy và thằng Sam sẽ vui lòng đi với ông.
***
Đại tá và Sam tới cánh Đồng Lửa vào giữa trưa. Họ có thể ngỡ là một ảo ảnh. Hàng trăm ngàn ma trơi chạy giỡn trên mặt đất, ánh sáng mờ mờ vì bị nhật quang át đi, không còn lấp lánh trên nền trời bằng nhung đen của ban đêm.
Những ánh sáng ấy, nói cho đúng, những ngọn lửa nhỏ ấy, chập chờn, tắt rồi bùng lại. Đại tá mới đầu cho là những ma trơi. Ông say mê ngắm cảnh có phần hùng vĩ ấy vì ông vốn yêu tất cả những cái lạ lùng của Hóa công. Hai người ngắm chán rồi đi về. Sắp tới khu rừng thì đại tá suy nghĩ:
- Ma trơi là cái gì?
Rồi ông ngừng bước.
Sam hỏi:
- Đại tá có điều chi vậy?
- Tôi là một thằng ngu.
Sam ngạc nhiên nhìn bạn đồng hành.
- Phải. Thật là già mà ngu. Anh biết ở đâu có ma trơi không?
- Dạ, tôi biết. Ở trên bãi tha ma và trên mặt ao tù.
- Và anh biết ma trơi do đâu mà có không?
- Không.
- Là do hơi. Thây ma thối nát ra, thành hơi bốc lên. Cỏ thối dưới ao tù cũng sinh ra những hơi bắt lửa được. Vậy ma trơi là một thứ hơi cháy trên mặt đất.
Sam nghi ngờ:
- Nhưng làm sao thây ma chôn dưới sâu mà lại bốc hơi lên mặt đất được?
- Có gì đâu, em. Hơi đó len lỏi qua những lớp đất, hóa ra trong sạch hơn, rồi tới mặt đất, gặp nhiệt độ cao hơn, cho nên cháy.
- Vậy Đại tá cho rằng cánh Đồng Lửa trước kia là một bãi tha ma Da đỏ? Có thể được. Nhưng tụi Cherakee sống ở đây từ lâu không có tục chôn người chết. Chúng lấy da thú bọc xác người rồi đặt trên một mỏm đá, cho mặt trời làm khô đét thây ma lại.
Đại tá cả cười:
- Để tôi giảng thêm cho, chịu khó nghe kỹ : tôi không tin cánh Đồng Lửa hồi xưa là một bãi tha ma Da đỏ, vì nhiều lẽ mà lẽ thứ nhất là cánh đồng mênh mông. Da đỏ chết đâu mà nhiều quá như vậy được, trừ phi họ dùng nơi đó làm bãi tha ma từ đời thượng cổ tới nay thì không kể. Nhưng dù vậy nữa thì cũng còn lẽ thứ nhì là những thây ấy chôn lâu quá, chỉ còn xương tất nhiên không còn bốc hơi lâu được nữa.
- Đúng thế.
- Vậy hơi đó tức là hơi dầu lửa. Không phải thì cứ chặt đầu tôi đi.
Sam la:
- Cũng dầu lửa nữa!
- Chính vậy mà lớp dầu lửa ở đây gần mặt đất hơn ở bờ Suối Dầu nhiều.
- Biết bao nhiêu của cải!
Đại tá phá lên cười.
- Của cải ấy về em đó. Kaghamisham đã biếu em rồi. Tôi sẽ đi Pittsburgh để xin phép cho em khai thác khu này và khi tôi trở về…
- Khi trở về?
- Khi tôi trở về thì em sẽ cưới Marjorie.
-------------------------
(1) Chuyện này cũng rất ly kỳ, Blaise Cendrars đã chép lại, nếu có dịp chúng tôi sẽ dịch.
(2) Tiếng Mỹ là San Francisco. Chính vì tại đó có mỏ vàng, sau không ai khai phá nữa, cho nên mới có tên Cựu Kim Sơn.
Chương 2
NHỮNG SỰ NGẠC NHIÊN CỦA ĐẠI TÁ
Trên con đường từ Pittsburgh tới Titusville, đại tá, luôn luôn có Hoggan và Kent theo sau – vì miền ấy vẫn còn nguy hiểm – suy nghĩ về sự ngạc nhiên thứ nhất của ông ở Pittsburgh. Việc xảy ra tại đó đáng làm cho óc tưởng tượng phong phú của ông bị kích thích tới tận bây giờ.
Khi ông mới tới châu thành lớn ấy, ông nhận thấy ngay rằng kiểu đèn của dược sư Kier thịnh hành đặc biệt. Người nào cũng muốn có một cây như vậy. Kỹ nghệ làm đèn thật là phồn thịnh và dược sư bán dầu chạy hơn hồi trước nhiều lắm, hồi mà ông chỉ dùng nó làm phương thuốc thị bá chứng.
Thấy vậy, đại tá rất hăng hái. Mấy hôm trước, ông thất vọng không biết làm sao cho thiên hạ thấy những ích lợi của sự phát minh của ông. Bây giờ thì ông khỏi lo nữa. Ông đã có chứng cớ rằng công việc của ông không phải là vô ích.
Khi mọi người đều có kiểu đèn ấy thì thiên hạ cần biết bao nhiêu là dầu! Dầu trong giếng vẫn còn phun lên, có lẽ còn lâu mới cạn, nhưng bấy nhiêu chắc cũng chưa đủ làm thỏa mãn những sự đòi hỏi của khắp năm châu. Mà số dầu dự trữ của dược sư Kier thì đã gần hết. Cho nên ông tràn trề hy vọng, xin chính phủ cho ông làm chủ giếng dầu ông đã đào và cho Sam quyền khai thác cánh Đồng Lửa.
Ông nhớ lại những nụ cười chế nhạo, mỉa mai của các nhà chức trách, khi ông lại khai báo với họ. Nhưng họ không làm khó ông chút nào hết, ông được vừa ý liền.
Các công chức có bổn phận ghi vô sổ những tờ khai của ông bảo nhau:
- Thằng cha đó khùng, nhưng không phải hạng điên dữ tợn, nguy hiểm. Nó xin cái gì thì cho phắt đi, có hại gì cho ai đâu!
Và mọi việc thu xếp xong ngay.
Điều mà đại tá không biết là john River tới Pittsburgh vài ngày trước ông. Y đã quên từ lâu vụ gây lộn với ông. Ông đã thường tiền con ngựa cho y ; sau, Hoggan trả ngựa lại mà ông cũng rộng rãi, không đòi lại số tiền. Cho nên y hết thù oán ông. Hơn nữa, y cũng như những dân khác trong làng, thấy đại tá thành công mà coi ông là một vị anh hùng và cho rằng ông đã làm vẻ vang cho xứ sở của họ. Ai cũng được lây vinh dự đó và y định khoe là bạn thân của Edwin Drake.
Y có việc gấp phải ra Pittsburgh, nhưng hạng người như y, chưa tới tỉnh là lo vô la cà trong quán rượu liền, cho nên y quen hết thảy những người khẩn hoang. Bọn này, trước khi về miền tây, thường lại tửu quán để nhậu nhẹt tiêu sầu. Nhiều khi họ gây lộn với nhau ; đạn dược mua để săn hươu nai thì họ đem dùng để hạ sát những bạn gặp gỡ trên đoạn đường phiêu lưu của họ.
River rất đỗi ngạc nhiên. Y tưởng danh đại tá ít nhất cũng được vang lừng như danh của Tổng thống Huê-kỳ, nhưng khi nói đến tên ông thì chẳng ma nào biết hết.
Giấu kín nỗi buồn bực, thất vọng, y nói:
- À, các bạn không biết tên Edwin Drake ư? Rồi đây, các bạn sẽ được nghe tên ấy. Tại Titusville, nơi tôi ở, người ta nói con người đó sẽ làm xáo lộn cả thế giới nhờ một sự phát minh mới kiếm được.
- Y đã phát minh cái gì, con quái vật đó?
- Dầu!
- Hừ! Dầu!
Ngỡ gì! Dầu! Quý báu gì thứ ấy đối với tụi hũ chìm này! Nhưng tin ấy cũng lan ra khắp tỉnh. Người ta tự nhủ kiếm được dầu ư? Tốt lắm! Những cây đèn của dược sư Kier thật tiện lợi mà ông ta gần hết dầu bán rồi. Khi nhà nào cũng có đèn, thì phải tìm được nhiều dầu, nếu không đèn sẽ hóa ra vô ích.
John River vẫn tiếp tục làm quảng cáo không công cho đại tá.
- Ông Drake đã làm cho dầu vọt từ dưới đất lên. Phải. Chính mắt tôi đã trông thấy vòi dầu phun lên cao lắm rồi chảy xuống thành một dòng suối ở trên đất. Một dòng suối không bao giờ cạn. Nó chảy suốt ngày suốt đêm. Khi tôi đi, nó vẫn còn chảy.
Và mọi người tự hỏi : “Thật vậy không?”
***
Đại tá vừa đi vừa suy nghĩ : ông vẫn chưa hết ngạc nhiên.
Hoggan đi trước để dẫn đường, thỉnh thoảng thấy vết của nhiều chỗ cắm trại và đốt lửa. Có từng bọn, nhiều người hoặc ít, đã ngừng lại ở những nơi ấy, ăn, ngủ rồi lại tiếp tục đi.
Đại tá nói:
- Chúng ta có vẻ đi theo gót một bọn di cư. Họ đi đâu vậy? Có chuyện chi vậy?
- Thưa đại tá, hình như họ cùng đi về phía Titusville. Tôi dám cá rằng khi chúng ta về tới nơi thì Titusville không còn là một làng nhỏ nữa mà đã thành một đô thị lớn.
- Họ tới Titusville làm gì vậy?
Nhưng đại tá vẫn thủng thẳng đi. Vốn táo bạo và có tài mạo hiểm, ông mới hoài bão nhiều dự định khác. Ông đã không nghĩ tới giếng dầu ở bên bờ Suối Dầu nữa. Ông đã đoán đúng rằng nơi ấy có dầu. Ông tự nhủ ở những nơi khác, như miền Texas, miền Oklahoma chẳng hạn, có lẽ cũng có dầu và ông tính đến những miền ấy để tìm thử.
Ông chỉ đưa tay ra là hốt được tiền, nhưng ông có cần gì của cải. Ông là một nhà phát minh, ông làm việc không vì tiền.
Họ đi suốt đêm và sáng sớm tới Titusville, họ ngạc nhiên thấy cảnh chung quanh làng náo nhiệt lạ thường.
Trong có ít tháng mà dân số tăng lên vĩ đại. Đại tá hơi lo lắng bảo:
- Về ngay nhà ông Smith xem sao.
Ông già, Marjorie và Sam đương ngồi với nhau, vẻ mặt ủ rũ ; nhưng họ tươi tỉnh hẳn lên khi đại tá bước chân vô.
Ông hỏi:
- Trời ơi! Có chuyện gì vậy? Mới cách không đầy ba tháng mà cái làng dở sống dở chết này đã biến thành một nhà máy lớn rồi.
Ông già đáp:
- Ông đã nói sẽ làm xáo lộn cả thế giới. Ông đã thành công một phần rồi đấy. Ông đã làm xáo lộn làng Titusville này trước hết. Ông thấy không?
Đại tá gãi cằm, suy nghĩ:
- Nếu tôi không lầm thì họ lại đây để kiếm dầu, phải không?
- Phải. Ngày nào làn sóng người cũng cuồn cuộn tới, bất tuyệt. Đủ các hạng người. Mà họ chẳng hiểu chút gì hết. Như ông, ông biết rằng phải đào sâu mới được, còn họ thì có kẻ mang leng và cuốc tới đây, hy vọng thành công với những dụng cụ thô sơ ấy.
Ai nấy yên lặng một hồi lâu. Ông già buồn bực lắm ngửng đầu lên nói:
- Toàn là quân vô lại, đồ du côn, cướp đường, trai tứ chiếng, giang hồ. Đó, sự phát minh của đại tá đã lôi kéo những quân như vậy lại đây.
Ông Drake hiểu giọng trách móc ấy, đáp:
- Ai cho họ hay sự phát minh của tôi vậy? Nếu quân đó vô lại thì phải cho chúng biết phép tắc chứ? Tôi đã trị được những đồ du côn hơn vậy nữa.
Marjorie cười lớn, mỉa mai:
- Thưa đại tá, tụi nó đông lắm. Đại tá làm gì được họ? Lại thêm dân làng đương đổ quạu với đại tá. Họ phản kháng, nói nếu đại tá không đào được dầu lửa, thì Titusville có đâu thành sào huyệt của tụi ăn cướp như bây giờ.
Đại tá lúng túng một lúc, nhìn hết người nọ tới người kia, ngó Hoggan và Kent một hồi lâu rồi nói:
- Tôi đã có ý muốn bỏ giếng dầu đó lại cho bà con, còn tôi, tôi sẽ đi về miền Oklahoma với hai bạn trung tín của tôi. Như vậy phải hơn. Nhưng vì ai cũng đổ lỗi cho tôi hết, ai cũng bỏ tôi hết, thì càng hay, tôi sẽ ở lại đây, đương đầu với tất cả những kẻ điên.
Rồi ông ngó Sam.
Chàng cảm động quá, giọng run run:
- Thưa đại tá, nếu ông đi Oklahoma thì tôi quyết đi theo ông.
Đại tá mỉm cười:
- Thế còn sản nghiệp của em? Còn ý trung nhân của em? Chính phủ đã cho phép em làm chủ cánh Đồng Lửa, chứng thư đây. Chịu khó đào đi và sẽ thấy dầu. Em và Marjorie sẽ giàu.
Ông Smith hỏi:
- Bao giờ ông đi?
- Tôi không đi. Tôi cần phải mở mắt cho dân Titusville này và cho tụi vô lại mà ông nói vào khuôn phép đã.
Ông già khẩn khoản:
- Đi nơi khác thì hơn. Nếu ông chịu, thì chúng ta thu xếp hành lý ngay từ bây giờ.
- Ông già này nói cái gì vậy? Ông đuổi tôi đi khỏi nhà ông, phải không?
Ông Smith nhún vai, giọng bình tĩnh:
- Ông vô lý quá. Tôi bảo “chúng ta thu xếp hành lý” mà. Nếu ông đi thì chúng tôi cũng đi với ông. Phải vậy không, Marjorie? Phải vậy không Sam?
- Tôi hiểu rồi : bà con sợ mà! Sợ dân làng này hại bà con mà!
Ông già thình lình nổi giận, la:
- Lão mà sợ ai thì trời đánh lão đi! May phước cho ông, ông là bạn của lão và được lão mến, chứ không thì Smith này đã làm cho ông không dám hó hé, nói càn nói bậy nữa rồi.
- Thôi, xin ông, đừng quạu nữa. Tôi không muốn ông vì tôi mà phải bỏ nhà bỏ cửa đâu. Sản nghiệp của anh Sam ở đây. Nếu cứ theo tôi mà lang thang suốt đời như con lạc đà qua sa mạc thì làm sao khá được? Giữ con ông ở lại, cưới vợ cho anh ấy và cứ tiếp tục vui vẻ sống.
Về phía làng, văng vẳng có tiếng ồn ào. Hoggan đứng gần cửa sổ nhất, ngả người ra ngoài ngó.
Tính vốn thản nhiên, chàng không thấy gì đáng lo, quay mặt vào, bình tĩnh nói:
- Nếu tôi không lầm thì dân chúng biểu tình đả đảo chúng ta. Có khoảng trăm người cầm khí giói tiến về đây.
Ông già lại cửa sổ:
- Đúng vậy. Tụi họ hay tin ông đã về, muốn trả thù ông vì sự phát minh của ông.
Đại tá nói:
- Để coi.
Tiếng la hét mỗi lúc một gần. Đại tá muốn ra ngoài, đã tiến lại phía cửa, nhưng ông Smith nắm tay áo, kéo lại:
- Nhất là ông, ông không nên ló mặt ra. Tôi biết tụi họ, để tôi nói với họ.
Đồng thời ông ra hiệu cho Hoggan, Kent và Sam giữ chặt lấy đại tá tính tình nóng như lửa. Rồi ông già ra đứng ở bực cửa, bình tĩnh đợi tụi biểu tình.