Tesla
Nikola Tesla (Smiljan, 1856ko uztailaren 10a - New York, 1943ko urtarrilaren 7a) asmatzaile, ingeniero mekaniko eta ingeniero elektriko bat izan zen eta elektrizitate komertzialaren sorreraren promotore garrantzitsuenetako bat. Oso ezaguna da XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran elektromagnetismoaren eremuan egin zituen asmakuntzengatik. Teslaren patenteek eta bere lan teorikoak korronte alternoaren (AC) eta potentzia elektrikoaren sistemen, distribuzio elektrikoko sistema polifasikoa eta korronte alternoko motorea barne, oinarriak jarri zituzten, Bigarren Iraultza Industrialari lagunduz.
Smiljan herrian jaio zen, Austriar Inperioan (gaur egun Kroazia). Austriar Inperioko herritartasuna zuen jaiotzez eta beranduago herritartasun amerikarra lortu zuen. 1894an komunikazio inalanbrikoa irrati uhinen bidez frogatu ondoren eta korronteen gerra irabazi ondoren, errespetatua izan zen Amerikan lan egiten zuten ingeniero elektriko handienetako bat bezala. Hasierako lanaren zati handi bat ingenieria elektriko modernoarentzat aintzindaria izan zen eta bere aurkikuntza asko garrantzi handikoak izan ziren. Estatu Batuetan egon zen denboran, Teslaren fama edozein zientzialari edo asmatzaileren parekoa zen historia eta kultura herrikoiean, baina bere nortasun eszentrikoaren eta bere baieztapen harrigarri eta, batzuetan, sinesgaitzen (berriztapen zientifiko eta teknologikoen garapenari buruz) ondorioz, Tesla ostrazismora kondenatu zuten eta zientifiko erotzat hartu zuten. Teslak ez zien inoiz finantzei atentzio handirik jarri. 86 urte zituela pobretuta hil zela esaten da.
Unitateen Sistema Internazionaleko B eremu magnetikoa neurtzeko unitatea, tesla, bere omenez izendatu zen (Conférence Générale de Poids et Mesures-en, Paris-en, 1960an), dispositibo elektronikoetara energia kablerik gabe garraiatzeko energiaren transmisio inalanbrikoaren Tesla efektua bezala (Teslak eskala txikian frogatu zuen 1893an lanpara inkandeszentearekin eta eskala industrialean transmisio interkontinentalerako erabiltzen saiatu zen bere proiektu amaitugabean, Wardenclyffe Tower.
Elektromagnetismoan eta ingenieria elektromekanikoan egin zuen lanaz aparte, Teslak robotikan, urruneko kontrolean, radarean, konputazioen zientzian, balistikan, fisika nuklearrean eta fisika teorikoan neurri desberdinean lagundu zuen. 1943an, Estatu Batuetako Gorte Gorenak irratiaren asmatzaile bezala errekonozitu zuen. Bere lorpenetako batzu erabiliak izan dira, ez kontrobertsiarik gabe, pseudozientzia batzuk, Objektu Hegalari Ez-Identifikatuei buruzko teoriak eta Aro Berriko okultismoa justifikatzeko.
Biografia
Nikola Tesla Smiljan herrian jaio zen, Austriar Inperioan, Gospic herritik gertu, gaur egungo Kroazian. Bere batailatze erregistroaren arabera 1856ko ekainaren 28an jaio zen. Bere aita Milutin Tesla izan zen, serbiar eliza ortodoxoko apaiz bat, Sremski Karlovci-ko jurisdikzioa, eta bere ama Duka Mandic.
Bere aitaren jatorria Tara ibaiaren bailaran edo Herzegovina-ko Pavle Orlovic noblean dagoela pentsatzen da. Bere ama, Duka, Lika eta Banija-n bizi zen familia batetik zetorren baina jatorria Kosovo-n zuen. Duka-k talentua zuen etxeko gailuak egiten eta poema epikoak memorizatzen, baina ez zuen inoiz irakurtzen ikasi.
Bost seme-alabetatik laugarrena izan zen, Dane izeneko anai bat zuen, zaldian ibiltzean istripu batean hil zen 9 urterekin, eta hiru arreba (Milka, Angelina eta Marica).
Familia Gospic-era bizitzera joan zen 1862an. Tesla Karlovac-eko eskolara joan zen eta lau urtetan egin behar zena hiru urtetan amaitu zuen.
Beranduago ingenieria elektrikoa ikasi zuen Graz-eko Unibertsitatean, izen berdineko hirian, 1875ean. Hemen, korronte alternoaren erabilerak ikasi zituen. Batzuen ustez Graz-eko Unibertsitatean lizenziatura lortu zuen. Hala ere, unibertsitatearen arabera ez zuen gradurik lortu eta ez zuen hirugarren urteko bigarren seihilekotik aurrera jarraitu, ikasketak suspendituz. 1878ko abenduan Graz utzi zuen eta bere familiarekin harremanak hautsi zituen. Bere lagunek Mura ibaian ito zela uste zuten. Maribor-era (gaur Eslovenia) joan zen, eta bere lehen lana lortu zuen ingeniero baten laguntzaile bezala. Denbora honetan krisi nerbioso bat sufritu zuen. Beranduago bere aitak Praga-ko Carolina Unibertsitatera joateko konbentzitu zuen, 1880ko udan bertan sartuz. Hemen Ernst Mach-en influentzia izan zuen. Hala ere, bere aita hil eta gero Unibertsitatea utzi zuen.
Tesla obra asko irakurtzen eta liburu osoak memorizatzen okupatzen zen, memoria fotografikoa omen zuen. Teslak bere autobiografian inspiraziozko momentu batzuk esperimantatu zituela esan zuen. Bere lehen urteetan gaixotasun batzuk sufritzen zituen. Gaixotasun arraro bat sufritu zuen, non argi izpi itsugarriak bere begien aurrean agertzen ziren, askotan haluzinazioekin batera. Gehienetan irudipenak harrapatu zuen hitz edo ideia batekin lotuta zeuden. Gauza baten izena entzutearekin nahi gabe ikusten zuen detaile errealista batean. Gaur egun sinestesiak antzeko sintomak azaltzen ditu. Teslak asmakuntza bat zerebroan ikusi zezakeen xehetasun handiarekin, dimentsio guztiak kontuan hartuta, objektu hori eraikitzen hasi aurretik; batzuetan pentsamendu bisual bezala ezagutzen den teknika bat. Ez zituen eskemak marrazten, horren partez idaia guztiak garunean ukusten zituen. Askotan bere bizitzan gertatutako gertakizunen remineszentziak izaten zituen, hau bere haurtzaroan hasi zen.
1880an Budapest-era bizitzera joan zen Tivadar Puskas-en aginduetara telegrafo konpainia batean, telefono konpainia nazionalaean, lan egiteko. Bertan Nebojsa Petrovic, Austran bizi zen asmatzaile serbiar bat, ezagutu zuen. Nahiz eta elkartzea laburra izan, energia jarraia lortzeko turbina bikiak erabiltzen zituen proiektu batean elkarlanean aritu ziren. 1881an Budapesten zentral telefonikoa ireki zenean, Tesla konpainiako elektriko nagusia zen eta beranduago nazioko lehen sistema telefonikoko ingeniero izan zen. Gailu bat ere esmatu zuen, batzien arabera anplifikadore bat zen baina beste batzuen arabera lehen altaboza izan zitekeen.
Frantzia eta Estatu Batuak
1882an Tesla Paris-era, Frantzia, joan zen Continental Edison Company-n (Thoman Alva Edison-en konpainiatako bat) ingeniero bazala lan egiteko, ekipo elektrikoarentzako hobekuntzak diseinatuz, Edison-en ideiak aurrera ateraz. Urte horretan Teslak indukziozko motorra asmatu zuen eremu magnetiko birakorra erabiltzen zuten hainbat gailuren garapena hasi zuen, patentea 1888an lortuz.
Handik gutxira Tesla amets batetik esnatu zen bere ama hil zela jakinez. Bere amaren heriotzaren ondoren Tesla gaixo jarri zen. Bi edo hiru aste Gospic-en eta Tomingaj-en, Gracac-etik, bere ama jaio zen tokitik, gertu, errekuperatzen pasa zituen.
1884ko ekainean Tesla lehen aldiz Estatu Batuetara, New York hirira, iritsi zen Charles Batchelor-en, enplegatu zahar baten, errekomen
Electric & Manuf acturing Company's-en lan egiteko kontratatu zuen, Pittsburgh-eko laboratorioetan. Westinghousek Teslaren sistema polifasikoen ideiak atenditu zituen, hauek korronte alternoa distantzia luzeetan transmititzea ahalbidetu zezaketen. 1887ko apirilean Tesla beranduago X izpi bezala ezagutuko zena ikertzen hasi zen, bere huts hodi propioa erabiliz. Todi hau beste X izpi hodietatik desberdina zen elektrodo hartzailerik ez zuelako. Tramankulu honek sortzen zuen fenomenoaren izen modernoa Bremsstrahlung (frenatze erradiazioa) da. Orain badakigu gailu honek elektroiak elektrodo bakarretik igortzen zituela (ez zuen elektrodo hartzailerik) eremuaren efektuaren elektroi igorpenaren eta igorpen termoionikoaren konbinazioz. Elektroiak askatzen direnean, Teslaren bobinaren irteera oszilantearen voltai negatiboko muturretan, elektrodotik gertu sortzen den eremu elektrikoak aldaratu egiten ditu X izpiak sortuz beirazko estalkiarekin talka egitean. Teslak Geissler-en hodiak ere erabili zituen. 1892rako azalean sortzen zenkalteaz konturatu zen, beranduago Wilhelm Röntgen-ek X izpiek sortua bezala identifikatuko zuena.
Bere lehen ikerkuntzetan Teslak X izpiak sortzeko esperimentu batzuk diseinatu zituen. Teslak esan zuen "instrumentuak aparatu normalekin lortzen direnak baino potentzia handiagoko Röntgen-en izpiak lortu ditzake".
Bere zirkuituekin eta X izpiak sortzen zituzten nodo bakarreko gailuekin lan egiteak zituen arriskuak aipatu zituen. Bere nota askotan azaleko kaltea hainbat kausari egozten dio. Hasieran uste zuen azaleko kaltea ezin zutela Röntgen izpiek sortu, sortutako ozonoak azalarekin kontaktuan jartzean edo azido nitrosoak baizik. Teslak uhin hauek luzerako uhinak zirela uste zuen.
Teslak "energia kablerik gabe transmititzeko sistema mundial bat", lurraren eroankortasun elektrikoan oinarrituta, proposatu zuen. Sistemo honen funtzionamendua medio naturalen bidez energiaren transmisioan eta gailu elektrikoak elikatzeko bi puntuen artean transmititutako energiaren erabilpenean oinarritzen da. Praktikan energia transmititzeko printzipio hau posible da airean, estazio igorle eta hartzaileen artean, kanal ionizatu bat sortzen duten botere handiko izpi ultramoreen bidez. Printzipio bera erabiltzen dute tximistorratzak, elektrolaserrak, elektrotxokeko armak, eta ibilgailuak gelditzeko ere proposatu da.
Teslak energiaren transmisio inalanbrikoa frogatu zuen 1891n. Tesla efektua (teslaren omenez izandatua) ekrronte elektrikoaren kondukzio mota honen aplikazio bati jarri zaion izena da.
Teslak ACk Edisonen DCren gainean zuen nagusitasuna frogatzeko zuen gogoaren ondorioz "korronteen Gerra" gertatu zen. 1893an Chicago-n korronte alternoari buruz exposizio publiko bat egin zen, Edisonen korronte zuzenaren gainean zuen nagusitasuna frogatuz. Urte berean Teslak energia elektromagnetikoa kablerik gabe tensmititzea lortu zuen, lehenengo radiotranmisorea sortuz. Patentea 1897an aurkeztu zuen, Guglielmo Marconi-k bere lehenengo irrati transmisioa lortu eta bi urtetara. Marconik patentea 1900ko azaroaren 10ean aurkeztu zuen eta errefusatua izan zen Teslaren patentearen kopia kontsideratzen zelako. Marconiren eta Teslaren konpainien artean auzi bat hasi zen. Zientzilari garrantzitsuen testigantza jaso ondoren 1943an Estatu Batuetako Gorte Gorenak auzia Teslaren alde konpondu zuen (liburu gehieneta Marconi agertzen de irratiaren asmatzaile bezala).
XIX. mendearen bukaeran Teslak sare elektriko erresonante bat eta garai hartan "maiztasun handiko korronte alternoa" bezala ezagutzen zena (gaur egun maiztasun txikikoa kontsideratzen da) sistema elektriko bat elikatzeko eroale bat bakarrik behar dela erabiliz frogatu zuen, metalik edo lurreko eroalerik gabe. Teslak fenomeno honi "energia elektrikoaren transmisioa itzulerarik gabeko kable bakar batean zehar" deitu zion. Bobina eta kondentsadore batez osatutako zirkuituak diseinatu zituen, potentzia eta selektibitatearekin uhin radioelektrikoen igorpenean eta hartzean oso garrantzitsuak erresonantzia fenomenoari esker. Uhin elektromagnetikoak sortu eta transmititzen zituen maiztasun handiko alternadoreetatik baina ez zuen Marconik egin zuen bezala irrati uhinen transmisiorako aplikatu, energia elektrikoa kablerik gabe distantzia handietan garraiatzen saiatu zen. Teslak 1901ean esan zuen: "Orain dela 10 urte, korronte elektrikoak distantzia handietan garraiatzeko izulerako kable bat erabiltzea ez dela beharrezkoa ikusi nuen, edozein energia kantitate kable bat bakarrik erabiliz transmititu daiteke. Printzipio hau esperimentu askoren bidez azaldu nuen eta, bere momentuan, atentzio asko sortu zuten zientzialarien artean.".
Hala ere, Edison Teslaren teoriari ospea kentzen saiatu zen, jendearen aurrean korronte mota hau erabiltzean agertzen ziren arriskuak azalduz. Horretarako, Harold P. Brown-ek, Thomas Edisonek elektrokuzioa ikertzeko kontratatutako enplagatu batek, aulki elektrikoa asmatu zuen, korronte alternoz funtzionatzen zuena.
1891ko udaberrian Teslak frogapenak egin zituan makina batzuekin Columbia-ko Unibertsitatean Ingeniero Elektrikoen Institutu Amerikarraren aurrean. Era honetan edozein aparatu itzulera gabeko kable bakar baten bidez elikatzea posible zela frogatu zuen. Transmisio sistema hau 1897an babestu zen U.S.0,593,138 patentearen bidez.
Teslaren garapenei esker Niagara ur-jauzietan lehenengo zentral hidroelektrikoa eraiki zen 1893an, 1896an elektrizitatea Buffalo (New York) hirira transmititzea lortuz. George Westinghousen laguntza finantzieroarekin korronte alternoak korronte zuzena ordezkatu zuen. Handik aurrera Tesla industria elektrikoaren fundatzailea kontsideratu zuten.
1891n Teslaren bobina asmatu zuen.
Bere omenez Unitateen Sistema Internazionaleko eremu magnetikoa neurtzen duen unitatea "Tesla" deitzen da.
Dokumentuen inkautazioa
Hil zenean Estatu Batuetako Gobernuak bere bulegoko dokumentu guztiak hartu zituen, bertan bere ikerketak agertzen ziren. Oraindik ez dira dokumentuak desklasifikatu.
Teslak adimen handia zuen. Bere ikerketa batzuk inork ezin zituen deszifratu bere ahalmen induktiboaren ondorioz. Proiektu gehienak buruz ideatzen zituen, nahikoa zen objektuaren irudia izatea, nola funtzionatzen zuen jakin gabe, elaboratu egiten zuen gizartearentzako aurrerapen handi bat izan zitekeela jakin gabe. Boscovich-en teoria fisikoa xehetasun handiz irakurri zuen.
Nikola Teslak elektrizitatea transmititz ek
dazio gutun batekin. Thomas Edison-entzako errekomendazio gutunean Batchelor-rek idatzi zuen: "nik bi g izon handi ezagutzen ditut, zu horietako bat zara; bastea gazte hau da". Edisonek Tesla kontratatu zuen Edison machine Works-en lan egiteko. Edisonentzat ingeniero elektriko bezala lan agiten hasi zen eta azkar gora egin zuen, konp ainiaren arazo zailenetako batzuk konponduz. Orduan Edison konpainiako korronte zuzeneko (DC) sorgailuak berriro diseinatzeko eskatu zioten.
Teslaren arabera 50.000 US$ eskaini zizkiotela eraginkorrak ez ziren Edisonen motore eta sorgailuak berdiseinatzen bazituen, zerbitzua eta ekonomia hobetuz. Teslak esan zuen proiektuan gau eta egun lan egin zuela eta prozesuan Edison konpainiari Patente berri eta errentagarri batzuk eman zizkiola. 1885ean bere lanaren ordainetan dirua eskatu zuenean Edisonek esan zion, "Tesla, zuk ez duzu gure umore amerikarra ulertzen", bere hitza janez. Astean 18US$ bakarrik irabaziz Teslak 53 urtetan lan egi beharko zuen aindu ziotena irabazteko. Orduan, Teslak lanpostua utzi zuen asteko 25US$-eko soldata baten truke lan egitea uko egin zionean.
Teslak, lana behar zuenez, denbora labur batez Edisonen konpainiarentzat zangak egin behar izan zituen. Eskuzko lana oso gogorra ikusten zuen baina denbora hau ACko sistema profasikoan konzentratzeko erabili zuen.
Hurrengo urteak
1886an Teslak bere konpainia propioa sortu zuen, Tesla Electric Light & Manufacturing. Lehenengo inbertsionistak ez zeuden ados Teslaren korronte alternoko motore baten planekin eta azkenean konpainian zuen lana kendu zioten. Teslak New Yorken langile bezala lan egin zuen 1886 eta 1887 artean mantentzeko eta bere hurrengo proiekturako dirua lortzeko. 1887an lehenengo indukziozko motorra eraiki zuen, korronte alternoa elikatzeko eskobila gabe, eta American Institute of Electrical Engineers-en aurkeztu zuen 1888an. Urte berean Teslaren bobinaren printzipioa garatu zuen eta beranduago, bere inbestigazioak eta asmakuntzak jarraitzeko dirurik gabe, George Westinghouse ezagutu zuen, zientzilari eta enpresari bat, eta honek lortu zuen, akordio ekonomiko baten bidez, bere asmakuntzen patenteak erostea eta Westinghouse
o sistema inalanbriko bat ideatu zuen, non energia toki batetik bestera natura ez-hertzianoa zuten uhi nen bidez garraiatzen zen. Sistema hori ionosferak elektrizitatea eroateko duen gaitasunean oinarri tzen da, potentzia 6 Hz maiztasun batera transmititzen da Wardenclyffe Tower izeneko dorre batekin, Schumann erresonantzia garraiobide bezala erabiltzeko. Gaur egun maiztasu hau 7,83 Hz dela dakigu eta ez 6 Hz, Nikola Teslal potentzia erraldoiak erabiltzeko zuen beharra esplikatuz. Azkeneko urteetan pertsona asko Teslaren esperimentuak jarraitzen saiatu dira, baina oso lan zaila da, oso dokumentu gutxi daudelako eta Teslak erabiltzen zuen forma originala ezagutzen ez delako.
Aldi bat baino gehiagotan Tesla Tunguska-n (Siberia) gertatu zen leherketarekin erlazionatzen saiatu izan da. Biografo batzuen arabera Artikora espedizio bat egin behar zuen lagun bati argi distira batekin agurtuko zuela esan zion. Abisua gertatu behar zen egun berean leherketa misteriotsua gertatu zen Errusiako zonalde honetan.
Thomas Edisonekin zuen etsaitasuna oso ezaguna da. Korronte zuzeneko sorgailuen diseinuak hobetzen hilabete batzuk pasatu eta gero eta Edisonek bereak bezala erregistratzen zituen patenteak eman eta gero, honek ez zizkion arrakasta izaten bazuen agindu zizkion 50.000 dolarrak ordaindu "broma amerikar" bat zela esanez, eta soldata asteko 25 dolarretara igotzea ukatu zion. Edisonek aulki elektrikoaren asmakuntza faboratu zuen, korronte alternoa erabiltzen duena (Teslak garatua) korronte zuzenaren ordez (Edison honen bultzatzailea zen) europarraren asmakuntzari ospe txarra emateko.
Nikola Tesla ez zuela planorik egiten esaten da, dena memorizatzen zuela baizik. Egunean hiru ordu bakarrik lo egiten zuela esaten da, baita inguruko pertsonek 150 ordu jarraian aktibo ikusi zutela. Bere bizitzako azkeneko etaparen zati handi bat irratiaren asmakuntzari buruzko auzian sartuta pasatu zuen, Marconirekin lehian, Teslak antzeko gailu bat gutxienez 15 urte lehenago asmatu zuelako. 60ko hamarkadan Estatu Batuetako Auzitegi Gorenak irratiaren asmakuntzari buruzko patentea Teslarena zela esan zuen, Tesla irratiaren asmatzaile bazala errekonozituz, nahiz eta iritzi publikoak garrantzirik ez eman, Marconi irratiaren asmatzaile bazala kontsideratuz.
Hainbat zurrumurruren arabera, zahartzen ari zen hainean geroz eta eszentrikoagoa egiten hari zen; bere bizitzaren amaieran hoteletan bizi zen, hotel berri baten bila joanez kontua ezin zuenean ordaindu. Noizean behin prentsa konbokatzen zuen asmakuntza batzuk aurkezteko, geroz eta eszentrikoagoak. Adibidez, Sahara basamortua argiztatzea proposatu zuen, martzianoek Lurrean bizitza adimenduna esistitzen zela ikusteko. Bere azkeneko urteetan bakarrik eta mesfidati bizi zen.
Istorio askoren arabera Tesla aurrekaririk gabeko eszentriko bat zen eta Artizarra planetatik zetorrela esatera iritsi izan dira. Istorio honek egia pixka bat ere badu, lehenago esan den bezala, gaitasun psikologiko batzukl zituelako, hauen artean ingenio handi bat eta asmatzeko gaitasun ikaragarri bat, buruz ikusterarekin bakarrik asmakuntza asko garatzeko erabili zituenak. Komentario batzuk, Artizarretik etortzen dela esaten duena bezala, zientzilari handi hau edo bere lana desprestigiatzeko erabiltzen ziren. Beste bertsio batzuen ustez komentario mota hauek erotzat hartzeko egin ziren, gaur egun, ia inorrek ez du Teslaren asmakuntza bat egitea lortu, nahiz eta orain dela 100 urte egin. Beste alde batetik, alterazio mentalak dituen pertsona bat bezala hartzea erabilia izan da bere asmakuntza eta ideia asko ezkutatzeko, interes askotan eragina izan dezaketelako.
Asmakuntza eta aurkikuntza aipagarriak
Tesla zientzilari handiena eta asmatzaile hoberena kontsideratu daiteke. Bere asmakuntzen zerrenda luzetik 700-1600 gailu asmatu zituela esaten da, gehienak ezezagunak. Garrantzitsuenan eta ezagunenen artean hauek daude:
Energia elektrikoaren transferentzia inalanbrikoa
Korronte alternoa
Energia zuzeneko armak
Irratia
Filamenturik gabeko bonbila
Elektroterapiako gailuak
Medio elektromagnetikoen bidezko propulsio sistemak
Teslaren bobina
Radar-aren printzipio teorikoak
Lanpara fluoreszentea
Itsaspeko elektrikoa
Bibraziozko osziladore mekanikoa
Teslaskopioa
Urruneko kontrola
Tesla uhinak
T izpiak
Kable bakarreko elektrizitatearen garraioa
X izpiei buruzko ikerketak
Erradiogoniometria elektrikoa
Bibliografia
