2008-16

OLEŚNICA

Najnowszy nabytek, który trafił do mojego zbioru wygląda tak:

krajcar Chrystiana Ulryka z 1684 r. Kopicki 6280.

Moneta trafiła do „Ilustrowanego skorowidza pieniędzy polskich i z Polską związanych” tylko z powodu śląskiego orła umieszczonego na rewersie. Poza tym nic jej właściwie z Polska nie łączy. Wprawdzie Oleśnica znajduje się dzisiaj w granicach Polski. Wprawdzie początki miasta sięgają czasów piastowskich. Nie zmienia to jednak faktu, że w roku 1684 związki Oleśnicy z Polską były bardzo wątłe.

Monetka jest malutka, a tytuły Chrystiana Ulryka liczne, nic więc dziwnego, że legenda rozpoczęta na awersie zakończenie znajduje dopiero na rewersie. W całości wygląda tak:

CHRIST.V.D.G.DVX.W.T.S.O.B.CO. MON.DO.I.HEID.STERN.M

co rozwija się tak:

CHRISTIANUS ULRICUS DEI GRATIA DUX WUREMBERGENSIS TECCENSIS (in) SILESIA OLESNENSIS BEROLSTADIENSIS COMES MONTIS (Belligardensis) DOMINUS IN HEIDENHEIMIA STERNBERGA MEDZIBORUM,

i tłumaczy następująco:

CHRYSTIAN ULRYK Z ŁASKI BOŻEJ KSIĄŻE WIRTEMBERSKI, TECKEŃSKI, NA ŚLĄSKU OLEŚNICKI, BIERUTOWSKI, HRABIA MOMPELGARD, PAN NA HEIDENHEIMIE, STERNBERGU I MIĘDZYBORZU.

Kim był Chrystian Ulryk? Encyklopedyczna notka biograficzna jest zwięzła. Syn księcia Sylwiusza Wirtemberskiego i Elżbiety Marii Podiebrad. Wnuk księcia Juliusza i Anny Sabiny von Schleswig-Holstein-Sonderburg. Żaden z tych rodów nie miał polskich korzeni. Urodzony 19 kwietnia 1652 w Oleśnicy, zmarł tamże 5 kwietnia 1704. W 1664 roku umarł jego ojciec, a rządy opiekuńcze przejęła matka. 22 sierpnia 1673 roku doszło do podziału księstwa między synów Elżbiety: Sylwiusz otrzymał część oleśnicką, Chrystian Ulryk otrzymał część bierutowską, zaś najmłodszy, niepełnoletni jeszcze Juliusz otrzymał część dobroszycką.

Chrystian ożenił się 13 marca 1671 z Anną Elżbietą von Anhalt-Bernburg. Chrystian i Anna mieli siedmioro dzieci, z których tylko Luiza Elżbieta (1672-1736) dożyła wieku dorosłego. Anna Elżbieta zmarła w 1680 roku, a trzy lata później, 27 października 1683 roku Chrystian żeni się ponownie z Sybilla Marią von Saxe-Merseburg. Rodzi się następna siódemka dzieci. Tylko dwoje z nich: Karol Fryderyk (1689-1761) i Chrystiana Ulryka (1690-1734) przeżywają wiek dziecięcy.

Sybilla Maria zmarła w 1693 roku. Na jej cześć posiadłość pod Oleśnicą gdzie powstał piękny pałac zmieniła swoją nazwę na Sybillenort (obecnie Szczodre).

7 grudnia 1695 roku Chrystian ożenił się po raz trzeci, z Zofią Wilhelminą von East Friesland. Z tego małżeństwa miał jedną córkę Auguste Luizę (1697-1739). Dla niej powstała rezydencje w Brzozowcu.

W 1697 roku umiera bezpotomnie brat Sylwiusz. Chrystian Ulryk przejął więc część oleśnicką księstwa i przeniósł swoją siedzibę z Bierutowa do Oleśnicy. 6 grudnia 1700 ożenił się po raz czwarty z Zofią von Mecklenburg-Guestrow. To małżeństwo nie doczekało się dziecka. Chrystian Ulryk zmarł w 1704 r.

Tyle o panującym. Teraz co nieco o ziemi, którą rządził. Pierwsze osady zaczęty powstawać na ziemi oleśnickiej w młodszej epoce kamienia. Rozwój osadnictwa na tym terenie został na krótko powstrzymany najazdem mongolskim w 1241 roku. Od początku XIII w. ziemie przyszłego księstwa oleśnickiego znalazły się w granicach wrocławskiego księstwa Henryków śląskich. Panowali w nim Henryk Brodaty (1201-1238), Henryk Pobożny (1238-1241), Henryk III Biały (1241-1266) i Henryk IV Prawy (1266-1290). To Henryk III, wkrótce po najeździe mongolskim (tatarskim), 22 lutego 1255 r. wystawił dokument lokacyjny, nadający Oleśnicy prawa miejskie oparte na prawie średzkim. Prawo średzkie było dostosowane do mniejszych miast. Eksponowało przede wszystkim władzę księcia, ograniczało prawa rady miejskiej oraz autonomię prawną i sądowniczą. Po bezpotomnej śmierci Henryka Prawego, na mocy układu o przeżycie, ziemie te przejął w 1294 r. książę głogowski Henryk. Od tego czasu Oleśnica - miasto od 1255 r., należy do księstwa głogowskiego.

Po wygaśnięciu linii Piastów oleśnickich w roku 1492, księstwo przechodzi do rąk króla czeskiego Władysława Jagiellończyka (miało przypaść Janowi Olbrachtowi!). Księstwo przechodziło z rąk do rąk. Najpierw Władysław przekazał je pod tymczasowy zarząd księcia cieszyńskiego Kazimierza II. Później w 1495 r. po transakcji z Henrykiem I ziębickim (synem byłego króla Czech - Jerzego Podiebrada), księstwo przechodzi w ręce Podiebradów.

Po wygaśnięciu linii Podiebradów, Oleśnica dostaje się Sylwiuszowi Nimrodowi z dynastii wirtemberskiej (z odnogi julijskiej linii Wuertemberg-Weiltingen). Cesarz Ferdynand III nadał księstwo oleśnickie w lenno dziedziczne księciu Sylwiuszowi i jego małżonce (ślub odbył się po wielkich perypetiach spowodowanych aktywnością Szwedów w ramach wojny trzydziestoletniej). 26 stycznia książę Sylwiusz Nimrod i księżna Elżbieta Maria przyjęli od ludności zobowiązanie do poddaństwa - tak rozpoczęło się panowanie nowej dynastii. I tak powróciliśmy do pokazanej na wstępie monety. Chrystian Ulryk był synem Sylwiusza i Elżbiety.

Mennica w Oleśnicy z przerwami działała od czasów piastowskich. Jeszcze za Podiebradów, w latach 1619-1623 nastąpił kryzys monetarny - tzw. Kipper und Wipperzeit. powodujący hiperinflację. Aby przywrócić wartość pieniądza, cesarz Ferdynand II nakazał 26. 06.1623 r. zamknąć wszystkie mennice książęce i miejskie na Śląsku. Na pół wieku mennica w Oleśnicy przestała bić monetę. Ponownie uruchomiono ją za czasów Wirtembergów, którzy sprowadzili i zatrudnili w roku 1672 r. mincerzy Jana Neidhardta i Samuela Pfahlera. Po dwóch latach Wirtembergowie odzyskali prawo bicia monet. Mennica w Oleśnicy działała do 1680 r. potem przeniesiono ją do Bierutowa na zamek będący rezydencją Chrystiana Ulryka. Dopiero w 1699 mennica ponownie znalazła się w Oleśnicy.

Dzięki zatrudnieniu dobrych fachowców, monety Wirtembergów odznaczają się wysoką jakością wykonania i walorami artystycznymi. Jan Neidhardt znany jest głównie jako autor pięknych medali. Stemplami monet zajmował się głównie Samuel Pfahler.

Monetkę pewnie zatrzymam w kolekcji, podoba mi się po prostu.

Tekst został napisany 4 maja 2008 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl (w lekko okrojonej formie)

https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/OLESNICA.html