2004-41
TALAR MARII TERESY Z 1780 R.
Gdyby zebrać wszystkie takie monety z całego świata, zebrała by sie niezła ich sterta. Aż 22 i pół tony srebra. Na dodatek większość z tych pięknych monet jest wspaniale zachowana. Jak to się stało? Przecież na wszystkich widzimy datę 1780.
A jeśli powiem, że monety te były w Austrii oficjalnym środkiem płatniczym aż do października 1958 roku? A jeśli jeszcze dodam, że są na świecie miejsca, w których i dzisiaj można płacić tymi monetami, choć nie są już nigdzie pieniądzem oficjalnym? Ciekawe, prawda?
Pierwsze monety o takim mniej więcej wyglądzie wybito w roku 1764 w mennicy w Gunzburgu. Jest to talar bity według stopy konwencyjnej, czyli zgodnie z zasadami konwencji monetarnej zawartej w 1754 roku między Austrią a Bawarią. Ustalenia tej konwencji przetrwały aż do roku 1857. Talar konwencyjny ważył 28,06 grama i bity był ze srebra próby 833. Wartości te dobrano tak, aby z grzywny kruszcu (feine Mark) otrzymywać 10 talarów. Dziesięć, czyli X - takie właśnie X (albo krzyż Świętego Andrzeja) pojawia się tuż po dacie umieszczanej na monecie. Przeczytałem też gdzieś, że znak ten miał jeszcze inne znaczenie - pojawił się na monetach Marii Teresy po roku 1750 jako znak jej panowania nad austriackimi posiadłościami w Niderlandach.
Cesarzowa zmarła w roku 1780, ale bicia talarów z jej podobizną nie zaprzestano. Zaniechano jedynie zmieniania daty na monecie. Dlaczego tak się stało?
Wszystko to dzięki rozwojowi systemów bankowych i handlowej ekspansji Europy na tereny północnej Afryki i Bliskiego Wschodu. Monety z austriackich mennic trafiły tam za pośrednictwem banku w Augsburgu i jego włoskich filii, szczególnie Wenecji i Liworno. Uznanie znalazły przede wszystkim w Etiopii i krajach arabskich, co może nam się dzisiaj wydawać dziwne - tyle ostatnio czytamy o restrykcyjnych zasadach ortodoksów islamskich, w tym o zakazie sporządzania wizerunków ludzi. Pod koniec XVIII w. nikomu to jak widać nie przeszkadzało i talary z portretem Marii Teresy rozpowszechniły się w krajach Lewantu. Często opatrywano je kontrasygnatami - znamy takie monety z Mozambiku i Jemenu, ale również i Chin, Portugalii a nawet USA. Kontrmarki umieszczano zawsze na awersie!
Popularność austriackich talarów spowodowała, że podjęto decyzję o kontynuowaniu ich emisji z niezmieniona datą. Najpierw działalność tę kontynuowała mennica w Gunzburgu. Kiedy ją zamknięto, biciem talarów Marii Teresy zajęły sie później inne mennice, między innymi w Wiedniu, Kremnicy, Mediolanie, Pradze. To nie wystarczało - zapotrzebowanie stale rosło. Austria udzielała więc "licencji" na bicie lewantyńskich talarów innym mennicom. Mussolini planując podbój Etiopii i wiedząc o tamtejszej popularności talarów Marii Teresy uzyskał zgodę na ich bicie przez 25 lat. Jak wiemy, nie utrzymał się u władzy do roku 1960 (wtedy miała wygasnąć umowa) ale i tak pomiędzy 1935, a 1939 mennica w Rzymie wybiła 20 milionów monet. W roku 1941, głównie za sprawą Anglii, Etiopia odzyskała wolność. W ramach pomocy finansowej dla zrujnowanego kraju w mennicach Londynu i Bombaju wybito łącznie ponad 33 miliony talarów. Prawo do ich bicia miały również przez jakiś czas mennice w Paryżu, Birmingham i Brukseli. Od roku 1961, kiedy wybito ostatnie talary w Londynie, Austria utrzymuje monopol na ich bicie - wszystkie powstają teraz w Wiedniu.
Łączny nakład talarów Marii Teresy z data 1780 do dnia dzisiejszego przekroczył 800 milionów egzemplarzy. Najbardziej poszukiwane są oczywiście monety "z epoki" i z pierwszej połowy XIX wieku. Emisje współczesne są ładne, ale praktycznie bez wartości numizmatycznej. Można je bez trudu kupić za około 30 zł.
Niezwykle długi okres emisji talarów w połączeniu z mnogością mennic, w których je bito spowodowały, że znamy ponad 100 ich wariantów. Różnice sa widoczne w wielu miejscach. Najbardziej znane wyróżniki to: ilość pereł w diademie cesarzowej, kształt broszy na jej ramieniu, inicjały mincmistrzów, wygląd słynnego krzyżyka po dacie, kształt arabesek na rancie monety. Czy i jak można ustalić miejsce pochodzenia tych monet albo rok wybicia (choć w przybliżeniu)?
Dociekliwym polecam leksykon "Marie Theresien Taler 1780" autorstwa W. Hafnera wydany w Wiedniu. Jest to jednak pozycja trudno dostępna, podam więc kilka informacji, które przynajmniej częściowo powinny Wam pomóc.
Na monetach bitych w roku 1780 w Wiedniu mamy na rewersie I.C.F.A. - I.C. pod jedną łapą orła, F.A. pod drugą, kropkę przed krzyżykiem po dacie, brosza na ramieniu jest owalna i nie ma perełek, a w diademie jest 6 pereł - taką monetę warto mieć
Monety bite w Mediolanie w latach 1828-1841 poznamy po inicjałach S.F., kropkach przed i po krzyżyku, broszy owalnej z perłami i 7 perłach w diademie
Monety bite w Pradze około 1840 - inicjały S:F, brosza kolista z perłami, kropki przed i po krzyżyku, 8 pereł w diademie - bardzo rzadka moneta!
To zaledwie trzy przykłady z długiej, długiej listy wariantów dawnych emisji. Większość z dostępnych na rynku talarów Marii Teresy wybito jednak bardzo niedawno, nawet jeśli wyglądaja, jakby miały ponad 200 lat. Zdarzają się niestety ludzie "uczciwi inaczej", którzy sztucznie postarzają monety nowego bicia i oferują je jako monety z epoki. Jak zdemaskować takie oszustwa? Proszę dobrze zapamiętać (albo zapisać) te rysunki:
Na początek krzyżyk umieszczany na rewersie po dacie:
Teraz rzut oka na rant monety. Niestety, ten element możemy sprawdzić tylko mając możliwość jej dotknięcia. Na aukcjach internetowych sprzedawcy prawie nigdy nie pokazują zdjęcia rantu. Na rancie widzimy ozdobne arabeski rozdzielające napis IUSTITIA ET CLEMENTIA (sprawiedliwość i łaskawość).
Niestety, znakomita większość monet dostępnych na rynku została wybita w XX wieku i niewielkie mamy szanse na tani zakup monety XIX-wiecznej, a jeszcze mniejsze na egzemplarz osiemnastowieczny. Jak by jednak nie było, jest to talar - marzenie każdego chyba kolekcjonera monet. Warto mieć w zbiorze choćby "nowe bicie".
Tekst został napisany 17 listopada 2004 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl (w szczątkowej formie)