2007-16

1791 - 1793

Nie wiem, czy to, co zamierzam dzisiaj napisać, można nazwać artykułem. Powiedzmy, że będzie to odbicie moich wątpliwości, co do zawartości naszych katalogów. Ograniczam się do dwóch nominałów z trzech roczników: grosze i trojaki koronne z lat 1791 - 1793. Na początek tabela.

Fischer, Parchimowicz i Tyszkiewicz nie podają numerów poszczególnych roczników i odmian. Zamiast tego w tabeli umieściłem notowania (Fischer i Parchimowicz - dla stanu IV).

Zaraz wyjaśnię, jakie mam wątpliwości w związku z powyższym wykazem. W przypadku trojaków, wszyscy autorzy katalogów są zgodni. Jedynie Jabłoński z Terleckim omyłkowo podali, że na trojaku z miedzi krajowej jest MV zamiast poprawnego MW. Odnotowali również istnienie trojaka z wizerunkiem Matki Boskiej - nie mam pojęcia, o jaki numizmat mogło tu chodzić.

Gorzej wygląda sprawa groszy. W katalogu Jabłońskiego i Terleckiego pojawia się tajemniczy grosz 1793 EB. Na dodatek z informacją, że to pospolita moneta obiegowa. Jeśli pospolita, to dlaczego jeszcze nie miałem okazji jej zobaczyć? Ani na własne oczy, ani w żadnym katalogu aukcyjnym. I dlaczego w identyczny sposób opisali ją Kamiński z Kopickim oraz Fischer?

W latach 1774 do 1792 intendentem (mincajstrem) mennicy warszawskiej był Efraim Brenn. Zgodnie z panującym zwyczajem, to jego inicjały E.B. umieszczano na rewersach monet bitych w Warszawie. W roku 1791 Brenn ciężko zachorował i nie mógł wypełniać swoich obowiązków. Pod koniec roku, Komisja Mennicza rozporządziłą, że zamiast inicjałów mincmistrzów, na monetach bitych w Warszawie będzie się umieszczać litery MW, WM lub MV oznaczające miejsce wybicia (Mennica Warszawska). Rozporządzenie obowiązywało aż do zamknięcia mennicy w roku 1796. Pierwsze grosze z literami MV wybito jeszcze w tym samym roku. Siłą rzeczy są one znacznie rzadsze od groszy z literami EB. Tyszkiewicz oszacował, że powinny być trzydziestokrotnie droższe.

Efraim Brenn zmarł 1 marca następnego roku. Jego następcą został Karol Adolf Mehling, pełniący dotąd obowiązki buhaltera. Nie wiemy, co było przyczyną, że niezgodnie ze wspomnianym wyżej rozporządzeniem, monety z inicjałami Brenna bito jeszcze w roku 1792. Być może stemple z datą 1792 zaczęto przygotowywać już w roku 1791 i to przed decyzją Komisii Menniczej i z oszczędności wykorzystywano je później mimo nieprawidłowej treści. Bardziej prawdopodobne wydaje mi się jednak, że Litery EB umieszczano zamiast MV świadomie przez pewną część roku 1792, na przykład do smierci Brenna. Monety z rocznika 1792 z inicjałami EB są wprawdzie rzadsze od monet bitych poprawnie, ale nie aż tak, jak powinno być w przypadku wykorzystywania stempli wykonanych z wyprzedzeniem. Tyszkiewicz szacował, że jest ich pięciokrotnie mniej. Fischer i Parchimowicz uznają, że są to monety równie często spotykane, jak te bite w zgodzie z rozporządzeniem Komisji. Nie potwierdzają tego obserwacje rynkowe.

Całkiem nieprawdopodobne jest jednak, by proceder bicia monet z literami EB trwał jeszcze w roku 1793. Brenn nie żył od prawie roku. Wątpliwe, by jego następca godził się na wyrób stempli (i monet) z literami poprzednika.

A teraz niespodzianka!

Tę monetę widziałem na własne oczy i sam ją zeskanowałem (w roku 2001). Trojak koronny 1791 z literami MV. Nie wspomina o nim żaden autor katalogów. Trojak miał dosyć wyraźne ślady obiegu, ale był w całkiem niezłym stanie, łącznie z rantem. Pochodził podobno z likwidowanego zbioru pewnego śląskiego kolekcjonera. Poprzedni właściciel zdawał sobie sprawę z rzadkości tej monety. Brak formalnych powodów, aby taka moneta nie mogła być wybita, skoro rozporządzenie Komisji Menniczej wprowadzono w życie w roku 1791 - wybito przecież grosze, można było zacząć bić i trojaki. Jeśli ktoś z Szanownych Czytelników ma taką monetę, proszę o informację, zdjęcia mile widziane.

Tekst został napisany 30 kwietnia 2007 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl

https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/1791---1793.html