2005-22

PIĘTNAŚCIE LAT

Piątego listopada 1370 roku zmarł Kazimierz III zwany Wielkim. Zmarł nie pozostawiając legalnego męskiego potomka (przypisywano mu synów z nieprawego łoża, którzy nie mogli odziedziczyć tronu) ale na rok przed śmiercią potwierdził prawo rodu Andegawenów do tronu polskiego. Prawo to wywodziło się z porozumienia dynastycznego zawartego w Budzie w roku 1355. Skąd wzięli się w Polsce francuscy przecież Andegawenowie (Anjou)? Karol Robert Anjou, prawnuk założyciela rodu, został w roku 1308 królem Węgier. W roku 1320 jego żoną została Elżbieta Łokietkówna, siostra Kazimierza. To właśnie małżeństwo sprowadziło na polski tron Andegawena, syna Elżbiety znanego u nas pod imieniem Ludwika Węgierskiego. Andegawena, ale w znacznym stopniu i Piasta, Ludwik był przecież wnukiem Łokietka.

I Ludwik nie miał męskiego potomka, który mógłby odziedziczyć po nim krakowski tron. 17 września 1374 roku Ludwik nadał polskiej szlachcie przywileje (przywilej koszycki) w zamian za uznanie przez szlachtę praw do korony polskiej dla jednej ze swych córek. Przezornie w dokumencie nie podano jej imienia. Najprawdopodobniej chodziło o najstarszą, Katarzynę. Szlachta uzyskała liczne przywileje: zwolnienie ze znacznej części podatków (poradlnego), zwolnienie z obowiązku budowy i naprawy zamków (tu zastrzeżono jednak kilka sytuacji wyjątkowych), zwolnienie szlachty z obowiązku utrzymywania dworu królewskiego w czasie podróży po kraju. Dodatkowo szlachta miała otrzymywać żołd za służbę wojskową poza granicami kraju, a w przypadku dostania się szlachcica do niewoli w czasie zagranicznej wyprawy, okup miał zapłacić król.

To była cena za koronację córki Ludwika na króla Polski. Tak! Nie na królową, a na króla, bo polskie prawo nie dawało królowej dziedzicznego tronu. Katarzyna zmarła, do polski przyjechała Jadwiga. Koronacja odbyła się 16 października 1384 roku (Jadwiga miała 10 lat), a dwa lata później Jadwiga została żoną Władysława II Jagiełły. Po ślubie również Władysław został ukoronowany na króla polskiego.

Jagiełło postarał się o dziedzicznych następców na tronie. Co prawda, byli to synowie z czwartego dopiero małżeństwa króla. Jeden z nich w wieku 20 lat zginął w bitwie pod Warną, ale jego brat ożeniony z Elżbietą Habsburżanką zadbał nie tylko o ciągłość dynastii na tronie polskim, ale i o powiązanie Jagiellonów ze wszystkimi rodami panującymi Europy.

Powróćmu do Jadwigi. Jak wyglądają numizmatyczne pamiątki jej panowania w Polsce? Są bardzo skromne, bo dotyczą dwóch jedynie lat z piętnastoletniego okresu od koronacji aż do śmierci po urodzeniu Elżbiety Bonifacji. Przez te dwa lata w Polsce działały trzy mennice: w Krakowie, Poznaniu i Wschowie. We wszystkich bito jedynie małe, srebrne denary.

Denary z mennicy w Krakowie, te najłatwiejsze do zidentyfikowania i bezsprzecznie dokumentujące panowanie Jadwigi, mają gotycką literę h nad tarczą z herbem Andgawenów. H, to pierwsza litera imienia królowej (Hedwigis). Jadwidze przypisuje się również denary bez znaku nad tarczą, podobne do denarów bitych w Krakowie przez jej ojca, Ludwika Węgierskiego. Ich rozróżnienie jest dosyć trudne i tylko doświadczeni numizmatycy radzą sobie z nim bez możliwości porównania zdjęć lub rysunków z katalogów.

Krakowski denar królowej Jadwigi

Podobnie jest i w pozostałych dwóch przypadkach.

Jadwidze przypisuje się (Kopicki) denary poznańskie, które mają na awersie piastowskiego orła - jak denary Kazimierza Wielkiego. Denary z kluczami i herbem Andegawenów przyjęto uważać za emisje Ludwika i Jadwigi - brak podstaw do ich rozróżnienia, choć w katalogu Kopickiego figurują jako denary Ludwika. Po roku 1386 miejsce orła piastowskiego na denarach bitych w Poznaniu zajął orzeł jagielloński - to już monety męża Jadwigi.

Orzeł piastowski występuje również na monetach bitych we Wschowie w latach 1386-1399. Przyjmuje się jednak, że były to emisje pary królewskiej, a nie samej Jadwigi.

Jadwiga była jedyną na polskim tronie kobietą, którą koronowano przed zamążpójściem. Panowała samodzielnie, o ile można tak powiedzieć o rządach dziesięcioletniej dziewczynki, zaledwie przez dwa lata. Uważam, że jej denary są jednymi z bardziej niedocenionych polskich monet. Rzadkość tych najbardziej charakterystycznych, z literką h, oceniono w katalogach na R5, podobnie, jak kwartników Kazimierza Wielkiego. Ceny uzyskiwane na rynku przez te monety różnia sie jednak zasadniczo. Dobrze zachowane, czytelne kwartniki ostatniego Piasta rzadko sprzedają się w cenach ponizej 2000 zł. Za denary Jadwigi trudno uzyskać połowę tej sumy. Dlaczego?

Wszystkie denary Jadwigi bite są z dobrego srebra, ale prosty rysunek stempli i mało staranne bicie powoduja, że nie sa to monety efektowne. Trzeba wprawnego oka i dużego doświadczenia, żeby wyłowić je spośród niestarannie bitych denarków Ludwika i pierwszych Jagiellonów.

Tyle pozostało numizmatykom z piętnastu lat królowania Polsce przez Jadwigę z domu Andegawenów. Poprzez próby zidentyfikowania jak największej liczby wariantów stempli można pokusić się o przybliżone ustalenie ilości stempli. Tą metodą specjaliści starają się oszacować wielkość jej mennictwa. Faktem pozostaje, że mennictwo królowej Jadwigi ograniczało się do najniższego nominału monet wyraźnie ustępując bogatemu mennictwu jej ojca Ludwika, zwłaszcza mennictwu węgierskiemu. Mimo koronacji, mimo splendoru związanego z tytułem królewskim, lata od 1384 do 1386 były dla Jadwigi jedynie okresem oczekiwania na królewskiego małżonka. Pozostałych 13 lat było oczekiwaniem na dziedzica tronu. Bezskutecznym oczekiwaniem.

Jadwiga zapisała w testamencie swój majątek Akademii Krakowskiej. Po śmierci pochowano ją w Katedrze Wawelskiej i wkrótce zaczęto otoczać kultem. Błogosławioną została ogłoszona po ponad pięciuset latach, bo dopiero w roku 1979. 8 czerwca 1997 papież Jan Paweł II ogłosił Jadwigę świętą. To najważniejsze pamiątki panowania Andegawenki. Trzeba o nich pamiętać patrząc na maleńkie denarki z orłem, jeszcze piastowskim, ale już z herbem zapowiadającym wielkie zmiany dla Polski i Europy.

Tekst został napisany 29 czerwca 2005 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl

https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/Pietnascie-lat.html