2004-20
BITE, CZY ODLEWANE?
Ze zdumieniem przeczytałem niedawno w pewnym popularnym dzienniku następujace zdania:
Euro może powodować alergię - podało medyczne pismo "Contact Dermatitis". Jej przyczyną jest nikiel, którego dodano do stopu i z którego odlewane są monety o nominale 1 i 2 euro.
Kto z Państwa widział współczesną monetę produkowaną metodą odlewu? Jest to przecież metoda skrajnie nieefektywna. Tylko fałszerze czasem się na nią decydują, ale oni przecież nie wypuszczają wielomilionowych nakładów.
Bicie monet przy pomocy stempli wynaleziono już w starożytności. Ostatnimi antycznymi monetami wytwarzanymi metodą odlewania były jedne z pierwszych numizmatów rzymskich zwane aes grave. Oczywiście jego wcześniejsze formy, czyli aes rude i aes signatum również odlewano, ale nie dlatego, że nie znano metody bicia monet stemplami. Wszystkie podstawowe formy monet aes są ogromne - podstawowa jednostka AS ważyła prawie 330 gramów, semis połowę, czyli 165 g, triens 1/3, kwadrans 1/4 itd. Tak wielkich monet nie można było wybijać ręcznie (a innych metod nie znano).
Starożytni znakomicie radzili sobie z biciem małych monet. Produkty greckich i rzymskich mennic są w swej większości prawdziwymi dziełami sztuki. Szczególnie dotyczy to monet greckich, charakteryzujących się wysokim reliefem bardzo szczegółowego rysunku. Uzyskiwano go dzięki stosowaniu kruszców wysokiej próby oraz rozgrzewaniu krążków menniczych do temperatury bliskiej temperaturze topnienia. Bliskiej, ale nie na tyle, żeby można było mówić o odlewaniu.
Późniejsze mennictwo naszego kręgu kulturowego ograniczało sie do monet bitych stemplami. Najpierw ręcznymi, później, w miarę zwiększania wielkości monet, kafarami uruchamianymi przez kilku pracowników. W wieku XVI wynaleziono prasy walcowe, ale ta metoda nie utrzymała sie do naszych czasów.
Nieliczne przykłady europejskich numizmatów odlewanych stanowią niskonakładowe monety produkowane w pewnych szczególnych okolicznościach, np. podczas oblężeń miast. Częściej metoda ta była stosowana przy wytwarzaniu monet prywatnych, żetonów żebraczych, znaków pańszczyźnianych itp. Aby ułatwić sobie produkcję - stosowano łatwotopliwy ołów. Ewenementem są jednostronne monety dominialne z XVII wieku znalezione w Bieczu - wykonano je ze szkła!
Inaczej sprawy miały się z monetami Dalekiego Wschodu. Chiny, kolebka wielu wynalazków, w dziedzinie mennictwa pozostawały wierne tradycyjnej metodzie odlewania aż do wieku XIX. Podobnie było w Japonii, Korei i Wietnamie.
Monety chińskie często pojawiają się na naszym rynku. Zazwyczaj są to monetki zwane w literaturze "cash", które można kupić po bardzo przystępnych cenach. Wielokrotnie widziałem zdumienie na twarzy osób, które dowiadywały się, że
- moneta, która trzymają w ręce ma 300 lat,
- jej wartość rynkowa nie przekracza 10 zł.
Problemem do niedawna była ich identyfikacja. Pierwszym powszechnie dostępnym źródłem informacji o monetach chińskich były opasłe tomy katalogów Krausego. W wydaniach z początku lat 80-tych XX w. opisano nawet emisje z XVIII wieku. Specjalistyczne publikacje nawet dzisiaj są raczej trudne do zdobycia w naszym kraju. Rozwiązaniem jest na szczęście Internet. Przypomnę tu adresy świetnych stron numizmatycznych z monetami Chin, Wietnamu, Japonii i Korei, które wskazałem niedawno, jako kandydatki na internetową listę przebojów numizmatycznych.
www.zeno.ru - Oriental Coins Database
ANNAM AND ITS MINOR CURRENCY. by ED. TODA.
Typowa moneta dalekowschodnia wygląda tak:
Ta konkretnie, to japoński 1 mon z roku 1668. Pojedynczy ideogram na rewersie (po lewej) oznacza mennicę w Tokio.
Monety takie w praktycznie niezmiennej formie funkcjonowały na Dalekim Wschodzie nieprzerwanie od VI wieku p.n.e. do wieku XIX - ponad dwa tysiąclecia!
Charakterystyczna cechą odlewanych monet typu cash i mon jest chropowate tło wewnętrznego pierścienia (tło napisów) i szeroki otok często noszący ślady szlifowania. Uważne oględziny rantu umożliwiaja czasem znalezienie śladów po kanaliku, którym wlewano roztopiony metal do formy. Ślady po wlewkach zwykle szlifowano, ale czasem są widoczne.
W typowej formie odlewano zwykle kilka do kilkunastu monet. Ich "gniazda" były połączone wewnętrznymi kanalikami tak, aby metal mógł jednocześnie wypełnić je wszystkie. Po ostygnięciu metalu i otwarciu formy wyjmowano ze środka monety połączone w charakterystyczne drzewko. Tylko w wyjatkowych przypadkach zachowały sie do naszych czasów całe takie "drzewka". Zwykle monety od razu rozdzielano i zeszlifowywano miejsca po wlewkach.
Inną charakterystyczną cechą oryginalnych cash jest niedoskonałość wewnętrznego, czworokątnego otworu. Zwykle są w nim ślady / resztki metalu, który wydostał się poza wewnętrzne przestrzenie formy.
Monety cash maja średnicę około 25 mm, a ich wielokrotności są odpowiednio większe i tylko po tym rozróżnia się nominały. Szczególnie efektowne są monety 50 i 100 cash, których średnica przekracza zazwyczaj 50 mm. O ile monety 1 cash mozna kupić dosłownie za grosze, o tyle wyższe nominały mogą kosztować nawet kilkaset złotych.
Cash przypominają znane nam formy pieniądza metalowego, ale z Chin pochodzą również monety o innych kształtach.
to też moneta!
Proszę teraz zerknąć na następne zdjęcie:
co to Państwu przypomina?
Jest to połowa formy odlewniczej, w której odlewano przedwojenne pięciogroszówki. Oczywiście była to działalność fałszerska na szkodę emitenta. Znaleziono tylko połowę formy z rysunkiem rewersu więc nie ma pewności, który rocznik fałszowano. Osobiście stawiam na rok 1923 - pięciogroszówki z tą data bito w mosiądzu, metalu dostępniejszym, niż brąz używany do bicia późniejszych roczników. Czy ktoś z Was natrafił może na taką fałszywą pięciogroszówkę? Ja mam tylko dwuzłotówkę 1933, również odlew z jakiegoś jasnego metalu udającego srebro.
P.S.
Monety chińskie nie powinny być dla nas aż tak bardzo egzotyczne, jak zwykliśmy sądzić. Przed kilku laty pod Sandomierzem znaleziono skarb złożony z wieluset takich monet z przełomu XVI i XVII wieku!
Tekst został napisany 9 czerwca 2004 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl (w okrojonej formie)
https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/Bite-czy-odlewane.html